Hiện nay, việc sử dụng kháng thể đơn dòng được xem là một phương pháp điều trị ung thư vô cùng hiệu quả. Kháng thể đơn dòng có thể kích hoạt hệ thống miễn dịch tấn công và tiêu diệt các tế bào ung thư trong cơ thể. Tuy nhiên, một số loại thuốc kháng thể đơn dòng đôi khi gây ra các tác dụng phụ không mong muốn cho người bệnh.
1. Tổng quan về kháng thể đơn dòng
Thông thường, hệ thống miễn dịch của cơ thể sẽ tấn công các chất lạ bằng cách tạo ra một số lượng lớn các kháng thể. Các kháng thể sẽ lưu thông khắp cơ thể cho đến khi chúng tìm thấy và gắn vào kháng nguyên. Sau khi gắn với một kháng nguyên cụ thể, chúng sẽ kích hoạt các bộ phận khác của hệ miễn dịch nhằm tiêu diệt những tế bào có chứa kháng nguyên.
Hiện nay, các nhà nghiên cứu có thể tạo ra các kháng thể nhắm mục tiêu cụ thể vào một kháng nguyên nhất định, chẳng hạn như kháng nguyên được tìm thấy trên tế bào ung thư. Sau đó, nhiều bản sao của kháng thể sẽ được tạo ra trong phòng thí nghiệm, chúng được gọi là kháng thể đơn dòng (mAbs hoặc Moabs).
Nhìn chung, thuốc kháng thể đơn dòng được sử dụng để điều trị cho nhiều bệnh lý khác nhau, trong đó bao gồm một số loại ung thư. Để tạo ra một kháng thể đơn dòng, trước tiên các nhà nghiên cứu phải xác định đúng loại kháng nguyên cần tấn công. Việc tìm đúng loại kháng nguyên ở các tế bào ung thư không phải là điều dễ dàng, cho đến nay việc sử dụng thuốc kháng thể đơn dòng đã được chứng minh là đem lại hiệu quả hơn trong việc chống lại một số bệnh ung thư.
Bên cạnh đó, một số kháng thể đơn dòng cũng đang được sử dụng để điều trị ung thư, hay còn được gọi là liệu pháp điều trị trúng đích (hoặc nhắm trúng đích). Trong phương pháp này, các kháng thể đơn dòng sẽ nhắm vào một mục tiêu cụ thể trên tế bào ung thư và sau đó tấn công nó. Trong khi các kháng thể đơn dòng khác hoạt động như một liệu pháp miễn dịch, giúp hệ thống miễn dịch phản ứng tốt hơn nhằm cho phép cơ thể tìm kiếm và tấn công các tế bào ung thư một cách hiệu quả hơn.
Kháng thể đơn dòng vốn là các protein do con người tạo ra theo nhiều cách khác nhau, bao gồm:
- Kháng thể đơn dòng Murine: Được làm từ protein của chuột và tên của các phương pháp điều trị kháng thể đơn dòng Murine có hậu tố là omab.
- Kháng thể đơn dòng Chimeric (thể khảm): Những protein này là sự kết hợp của một phần từ chuột và con người. Tên của các phương pháp điều trị kháng thể đơn dòng thể khảm có hậu tố là ximab.
- Kháng thể đơn dòng từ người: Được tạo ra từ các phần nhỏ của protein chuột gắn với protein người. Tên của các phương pháp điều trị kháng thể đơn dòng từ người có hậu tố là zumab.
- Kháng thể đơn dòng hoàn toàn từ người: Được tạo ra từ protein của con người và tên của các phương pháp điều trị loại kháng thể đơn dòng này có hậu tố là umab.
2. Các loại thuốc kháng thể đơn dòng được sử dụng trong điều trị ung thư
Dưới đây là những loại thuốc kháng thể đơn dòng thường được sử dụng phổ biến trong việc điều trị một số dạng ung thư nhất định.
2.1. Kháng thể đơn dòng trần (Naked mAbs)
Các kháng thể đơn dòng trần là những kháng thể không gắn thuốc hoặc các chất phóng xạ, thay vào đó chúng sẽ tự hoạt động. Đây là loại mAbs phổ biến nhất được sử dụng trong việc điều trị ung thư. Hầu hết các kháng thể đơn dòng trần gắn với kháng nguyên trên tế bào ung thư, tuy nhiên một số mAbs hoạt động bằng cách liên kết với kháng nguyên trên các tế bào không phải ung thư hoặc thậm chí là các protein trôi nổi tự do. Các mAbs trần có thể hoạt động theo nhiều cách khác nhau, bao gồm:
- Một số mAbs trần tăng cường phản ứng miễn dịch của cơ thể để chống lại các tế bào ung thư bằng cách gắn vào chúng và hoạt động như một dấu hiệu giúp hệ thống miễn dịch tiêu diệt tế bào ung thư. Ví dụ, thuốc kháng thể đơn dòng alemtuzumab (Campath ®) thường được chỉ định sử dụng để điều trị cho một số bệnh nhân mắc bệnh bạch cầu lymphocytic mãn tính (CLL). Alemtuzumab sẽ liên kết với kháng nguyên CD52 – được tìm thấy trên các tế bào lympho (bao gồm các tế bào bạch cầu), sau đó kháng thể sẽ thu hút các tế bào miễn dịch nhằm tiêu diệt những tế bào lympho này. Một số mAbs trần tăng cường phản ứng miễn dịch cơ thể bằng cách nhắm vào các điểm trọng yếu của hệ thống miễn dịch.
- MAbs trần khác hoạt động chủ yếu bằng cách gắn vào và ngăn chặn các kháng nguyên trên tế bào ung thư hoặc tế bào lân cận khác. Chẳng hạn, kháng thể trastuzumab (Herceptin) có khả năng chống lại protein HER2 – thường được tìm thấy trên bề mặt của tế bào ung thư vú hoặc dạ dày. Khi HER2 được kích hoạt, nó sẽ giúp những tế bào ung thư phát triển. Khi sử dụng kháng thể đơn dòng Trastuzumab, nó sẽ liên kết với các protein HER2 và ngăn chúng hoạt động.
2.2. Thuốc kháng thể đơn dòng liên hợp (Conjugated mAbs)
Các kháng thể đơn dòng liên hợp được sử dụng kết hợp cùng với một loại thuốc hóa trị liệu hoặc một hợp chất phóng xạ để đưa những chất này trực tiếp đến các tế bào ung thư. Kháng thể đơn dòng lưu thông khắp cơ thể cho đến khi nó tìm thấy và bám vào kháng nguyên đích. Sau đó, nó sẽ cung cấp chất độc hại đến nơi cần thiết nhất. Điều này giúp giảm bớt những ảnh hưởng xấu của các liệu pháp điều trị ung thư cho các tế bào bình thường trong cơ thể. Cụ thể:
- Các kháng thể được đánh dấu bằng đồng vị phóng xạ: Là những kháng thể được gắn với các hạt phóng xạ nhỏ, chẳng hạn như Ibritumomab tiuxetan (Zevalin). Đây là một loại kháng thể chống lại kháng nguyên CD20, được tìm thấy trên các tế bào lympho B. Kháng thể sẽ mang trực tiếp hạt phóng xạ đến các tế bào ung thư.
- Các kháng thể được gắn nhãn hóa học: Các mAb này được gắn với những loại thuốc hoá trị liều mạnh, chẳng hạn như Brentuximab vedotin (Adcetris), một kháng thể nhắm vào kháng nguyên CD30 (được tìm thấy trên tế bào lympho) sẽ được gắn vào thuốc hoá trị MMAE. Hoặc Ado-trastuzumab emtansine (Kadcyla, còn được gọi là TDM-1), là một kháng thể nhắm vào protein HER2, được gắn với thuốc hoá trị DM1.
2.3. Kháng thể đơn dòng đặc hiệu kép
Thuốc kháng thể đơn dòng đặc hiệu kép được tạo thành từ các phần của 2 mAbs khác nhau, nghĩa là chúng có thể gắn cùng lúc vào 2 protein khác nhau. Ví dụ, Blinatumomab (Blincyto), kháng thể đơn dòng được sử dụng để điều trị cho một số loại bệnh bạch cầu. Một phần của Blinatumomab sẽ gắn vào protein CD19 thường có trên một số tế bào ung thư hạch và ung thư bạch cầu. Một phần còn lại sẽ gắn với protein CD3 thường được tìm thấy trên các tế bào T. Bằng cách liên kết với 2 loại protein này, thuốc Blinatumomab có thể mang các tế bào miễn dịch và tế bào ung thư lại với nhau, giúp hệ miễn dịch của cơ thể tiêu diệt những tế bào gây ung thư.
3. Kháng thể đơn dòng có thể gây ra những tác dụng phụ gì?
Thuốc kháng thể đơn dòng thường được tiêm vào tĩnh mạch ở những bệnh nhân ung thư. Vì bản thân các kháng thể là protein, do đó việc cung cấp chúng vào cơ thể đôi khi có thể gây ra những các phản ứng như dị ứng. Tình trạng này thường xảy ra phổ biến hơn trong lần đầu tiên bệnh nhân nhận thuốc kháng thể đơn dòng. Ngoài dị ứng, sử dụng kháng thể đơn dòng cũng có thể gây ra những tác dụng phụ sau đây:
- Sốt.
- Mệt mỏi.
- Ớn lạnh.
- Đau đầu.
- Buồn nôn.
- Nôn mửa.
- Phát ban.
- Huyết áp thấp.
So với một số loại thuốc hóa trị, các kháng thể đơn dòng trần (mAbs trần) thường ít gây ra tác dụng phụ nghiêm trọng hơn. Một số mAbs có thể mang lại tác dụng phụ có liên quan đến kháng nguyên mà chúng nhắm mục tiêu, chẳng hạn như:
- Bevacizumab (Avastin): Là kháng thể đơn dòng nhắm vào VEGF, một loại protein có ảnh hưởng đến sự phát triển mạch máu của khối u. Việc sử dụng Bevacizumab có thể gây ra các tác dụng phụ như chảy máu, huyết áp cao, lâu lành vết thương, tổn thương thận hoặc cục máu đông.
- Cetuximab (Erbitux): Là kháng thể đơn dòng nhắm vào EGFR, một loại protein được tìm thấy trên các tế bào da bình thường và tế bào ung thư. Thuốc Cetuximab có thể gây ra tình trạng phát ban nghiêm trọng ở một số bệnh nhân ung thư.
Tóm lại, thuốc kháng thể đơn dòng được sử dụng để điều trị cho nhiều bệnh lý khác nhau, trong đó bao gồm một số loại ung thư. Để tạo ra một kháng thể đơn dòng, trước tiên các nhà nghiên cứu phải xác định đúng loại kháng nguyên cần tấn công. Việc tìm đúng loại kháng nguyên ở các tế bào ung thư không phải là điều dễ dàng, cho đến nay việc sử dụng thuốc kháng thể đơn dòng đã được chứng minh là đem lại hiệu quả hơn trong việc chống lại một số bệnh ung thư.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
Nguồn tham khảo: Cancer.org, Cancer.gov
