Cây ích mẫu còn có tên khác là cây sung úy, cây chói đèn. Ích mẫu từ lâu đã được biết tới với tác dụng điều kinh, chữa đau bụng kinh, rong kinh, rối loạn kinh nguyệt và các bệnh phụ khoa khác. Ngay tên gọi “ích mẫu” cũng đã cho thấy đây là một cây thuốc quý dành cho phụ nữ.
1. Cây ích mẫu
Cây ích mẫu là cây thảo sống hàng năm, có độ cao từ 0,5-1m. Thân cây thẳng đứng, hình vuông, có rãnh dọc, lá mọc đối. Hoa mọc thành những vòng dày đặc ở kẽ lá, quả ích mẫu nhỏ, có ba cạnh và nhẵn.
Bộ phận dùng làm thuốc của cây ích mẫu là toàn cây thường gọi là ích mẫu thảo; quả ích mẫu thường gọi là sung úy tử. Sau khi trồng từ 3 - 4 tháng, cây bắt đầu ra hoa thì cắt để lại các chồi gốc cho cây tiếp tục phát triển. Dược liệu được thu hoạch vào lúc trời nắng, đem rửa sạch, dùng tươi, hoặc phơi trong râm để héo đem nấu cao, hoặc phơi khô để dùng dần.
Theo nghiên cứu hiện đại cho thấy toàn cây ích mẫu chứa leonurin, atachydrin, leonuridin. Ích mẫu ở nước ta có chứa 3 alcaloid, 3 flavonoid (trong đó có rutin), 1 glycosid có khung steroid. Hạt ích mẫu chứa leonurin. Các hoạt chất của ích mẫu có tác dụng lên tử cung, tim mạch, huyết áp, hệ thần kinh, đồng thời là kháng sinh đối với một số vi trùng, ngoài ra cao ích mẫu trị mụn và còn có tác dụng điều trị đối với viêm thận và phù thũng cấp.
Trong Y Học Cổ Truyền ích mẫu có thể được bào chế như sau:
- Ích mẫu cắt đoạn: Là dùng cây ích mẫu tươi đã phơi khô bỏ rễ, cắt thành từng đoạn dài từ 3–5cm. Trường hợp phần thân và cành cây to, dài thì cần phải nhúng nước, ủ mềm rồi mới cắt đoạn, sau đó phơi khô.
- Ích mẫu chích rượu: Cho 10kg ích mẫu trộn đều với 3kg rượu, ủ một đêm. Sau đó sao với lửa nhỏ cho đến khi ích mẫu có màu hơi đen.
- Ích mẫu chích giấm: Tẩm giấm vào ích mẫu với tỷ lệ 10kg ích mẫu : 2kg giấm, ủ rồi sao vàng.
- Ích mẫu chế: Sử dụng ích mẫu 10kg, gừng tươi 2kg, giấm 1kg, rượu 1kg, muối ăn 200g, nước sôi. Giã nát gừng rồi vắt lấy nước, sau đó dùng nước sôi pha muối rồi hòa lẫn với giấm và rượu, xong cho hỗn hợp thu được vào ích mẫu trộn kỹ, ủ chừng 1 giờ, sau đó đem phơi khô.
2. Cây ích mẫu trị bệnh gì?
Tác dụng của Ích Mẫu theo nghiên cứu hiện đại gồm có:
- Tác dụng trên tử cung: Ích mẫu có tác dụng trực tiếp lên tử cung, gây hưng phấn, làm cho tử cung co thắt nhiều và mạnh hơn. Điều trị chứng sa tử cung bằng nước sắc ích mẫu cho thấy có tác dụng giống như dùng thuốc Ergotamine, tuy có tác dụng chậm nhưng ích mẫu an toàn hơn.
- Tác dụng lên hệ tim mạch: Ích mẫu có tác dụng tăng lưu lượng tuần hoàn ở động mạch vành, làm chậm nhịp tim, cải thiện việc tuần hoàn bị rối loạn, đồng thời ức chế ngưng tập tiểu cầu, nâng cao hoạt tính Fibrinogen.
- Cao Ích Mẫu có tác dụng hạ huyết áp, nhất là đối với thời kỳ đầu của bệnh.
- Điều trị viêm cầu thận bằng nước sắc Ích Mẫu cho 80 bệnh nhân ở nhiều độ tuổi khác nhau, được điều trị bình thường thì tất cả đều khỏi. Sau đó tiếp tục theo dõi trong 5 năm, không thấy có tái phát.
- Cây ích mẫu có thể gây sẩy thai. Phụ nữ uống nhiều ích mẫu có khả năng gây không thụ thai.
- Cao ích mẫu được chiết xuất bằng nước hoặc cồn mới có tác dụng tăng cường co bóp tử cung, còn khi chiết bằng Ether thì có tác dụng ngược lại, gây ức chế hoạt động co bóp của tử cung.
Theo Y Học Cổ Truyền, ích mẫu tính hàn, vị đắng, vào kinh can, có tác dụng hoạt huyết tiêu ứ, bổ huyết. Đây là một vị thuốc quý cho phụ nữ. Cao ích mẫu có tác dụng hành khí hoạt huyết nên tuyệt đối không dùng khi phụ nữ mang thai, còn ngoài ra thì rất tốt cho sức khỏe phụ nữ.
Ngoài việc biết đến cao ích mẫu trị rong kinh ra thì ích mẫu còn thường được sử dụng trong điều trị các chứng rối loạn kinh nguyệt khác như đau bụng kinh, bế kinh, an thai, giảm đau.
- Ích mẫu điều trị kinh nguyệt không đều, đau bụng kinh: Dùng ích mẫu, ngải cứu, hương phụ, bạch đồng nữ, mỗi vị 12g, sắc uống, ngày một tháng.
- Ích mẫu điều trị viêm thận gây phù: Sử dụng 40-100g ích mẫu sắc uống nóng hoặc phối hợp nó với xa tiền, bạch mao căn, mỗi vị 16g, sắc uống.
- Ích mẫu điều trị mắt bị đau, sưng đỏ: Dùng hạt ích mẫu là sung úy tử, hạt muồng ngủ, hạt mào gà trắng, cúc hoa, sinh địa, mỗi vị 10g, sắc uống.
- Ích mẫu giúp co hồi tử cung sau sinh: Dùng ích mẫu 36g, đương quy 9g, sắc uống trong ngày.
Một số món ăn được chế biến từ ích mẫu:
- Canh ích mẫu: Dùng lá ích mẫu non nấu canh hay nấu cháo giúp kích thích tiêu hóa và chữa bệnh đường ruột, hạ huyết áp.
- Ích mẫu với trứng gà: Sử dụng ích mẫu 30-60g, huyền hồ 20g, trứng gà 2 quả. Cho 2 vị thuốc vào túi vải để nấu chung với trứng gà. Khi trứng chín, bóc bỏ vỏ, xong cho trứng vào nấu một lúc nữa với hai vị thuốc trên, sau đó ăn trứng, uống nước thuốc, bỏ bã. Sử dụng món ăn này trước kỳ kinh nguyệt 1 lần/tuần để chữa rối loạn kinh nguyệt, thống kinh do huyết ứ (có kinh đau bụng).
Khi đã hiểu rõ về lợi ích của ích mẫu bạn nên cân nhắc sử dụng để mang tới hiệu quả tốt hơn cho sức khỏe.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
