Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Tiến sĩ, Bác sĩ Phạm Quốc Thành - Bác sĩ Chẩn đoán hình ảnh - Khoa Chẩn đoán hình ảnh - Bệnh viện đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng
Và Thạc sĩ, Bác sĩ Tống Dịu Hường - Bác sĩ chẩn đoán hình ảnh - Khoa Chẩn đoán hình ảnh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Nha Trang.
X-quang là một công cụ chẩn đoán hình ảnh rất phổ biến, nhất là x quang xương trong các bệnh lý về xương khớp. Ngay cả tổn thương lao thứ phát, hình ảnh X-quang viêm xương và khớp do lao rất hữu ích, giúp bác sĩ sớm đưa ra chẩn đoán và cách thức điều trị thích hợp, hạn chế di chứng cho người bệnh trong khi các triệu chứng lâm sàng vẫn chưa rõ ràng.
1. Viêm xương và khớp do lao là gì?
Bệnh lao là một vấn đề sức khỏe cộng đồng luôn được quan tâm ở tất cả các nước trên thế giới, nhất là các nước đang phát triển và các nước công nghiệp hóa. Một số yếu tố góp phần làm tăng tỷ lệ mắc bệnh lao trong cộng đồng là do dân số già, bệnh đi kèm như: đái tháo đường, suy thận mãn tính, bệnh phổi tắc nghẽn, xơ gan, rối loạn chức năng tế bào lympho, suy giảm miễn dịch... và các yếu tố kinh tế xã hội khác nhau như: sử dụng rượu, ma túy, nghèo đói, vô gia cư... Trong các trường hợp mắc bệnh, vi trùng lao gây bệnh tại phổi là thể bệnh thường gặp nhất.
Tuy nhiên, hệ thống cơ xương khớp cũng có thể có liên quan trong bệnh lý này với tỷ lệ là 1 đến 3% bệnh nhân mắc bệnh lao. Nhiều nghiên cứu dịch tễ cho thấy rằng bệnh cơ xương khớp luôn là thứ phát sau tổn thương lao ở phổi, có thể xảy ra ở một hay cùng lúc nhiều vị trí như: cột sống, hông, đầu gối, bàn chân, khuỷu tay, cổ tay, bàn tay, vai.
Trong đó, viêm cột sống do lao là hình thức phổ biến nhất của bệnh cơ xương khớp bị tổn thương do lao và chiếm khoảng 50% các trường hợp. Nhìn chung, lao xương khớp thường xảy ra tại các khớp lớn.
Việc chẩn đoán sớm và điều trị kịp thời là cần thiết để ngăn chặn sự phá hủy nghiêm trọng trong lao xương cũng như các khớp do lao làm mất chức năng. Tuy nhiên, do biểu hiện lâm sàng không đặc hiệu và thường không rõ ràng, việc chẩn đoán có thể bị trì hoãn. Dù tình trạng bệnh như thế nào, đánh giá người bệnh bằng x quang xương luôn là bước đầu tiên trong quá trình chẩn đoán bệnh nhân mắc bệnh lao cơ xương khớp. Từ đó, người bệnh sẽ được lên kế hoạch điều trị sớm, có thể bao gồm cả can thiệp ngoại khoa.
2. Sinh bệnh học của viêm xương và khớp do lao
Xương, khớp có thể là một cơ quan đích của sự tấn công từ vi trùng lao thông qua đường máu, từ một tổn thương chính, thường là trong phổi hoặc hệ thống bạch huyết. Mycobacterium tuberculosis là tác nhân trong hầu hết các trường hợp bệnh lao xương khớp mặc dù chủng mycobacteria không điển hình cũng đã được báo cáo ghi nhận trong các tổn thương của vỏ bao hoạt dịch.
Viêm xương và khớp do lao ban đầu là một tổn thương u hạt phát triển tại chỗ. Khi sự nhiễm trùng tiến triển nặng hơn, tổ chức mô nhiễm sẽ lan rộng, hoại tử trung tâm và hoại tử hóa lỏng lan dần. Bệnh tiến triển hơn nữa và chưa được kiểm soát thích đáng thì có thể dẫn đến hủy xương.
Cuối cùng, tổ chức xương khớp thay đổi cấu trúc, biến dạng và suy giảm chức năng. Nếu được điều trị diệt trùng sớm, nhạy và đủ thời gian, tổn thương sau viêm xương và khớp do lao có thể hồi phục được, nhất là trên cơ địa tốt. Ngược lại, sự mất kiểm soát sẽ làm phá hủy hệ thống cơ xương khớp tại chỗ, người bệnh có nguy cơ mất khả năng vận động vĩnh viễn và dù có điều trị cũng khó cải thiện di chứng lâu dài.
3. Hình ảnh X-quang viêm xương và khớp do lao như thế nào?
Về vị trí, hầu như bất kỳ xương nào cũng có thể bị ảnh hưởng, nhưng lao xương xảy ra phổ biến nhất ở xương của cột sống và tứ chi, bao gồm cả xương nhỏ của bàn tay và bàn chân. Lao tại xương sườn cũng thường gặp. Người bệnh có thể được phát hiện với một tổn thương đơn độc tại chỗ hay cùng lúc có nhiều tổn thương xương với nhiều vị trí khác nhau.
Ngay khi bệnh nhân có những than phiền về một vị trí nhất định trên xương khớp, việc chụp X-quang thông thường trong lao xương có thể cho thấy các dấu hiệu như phản ứng màng xương tối thiểu, hủy xương và xói mòn xương, loãng xương quanh xương; đồng thời các vùng mô mềm lân cận cũng cho thấy có dấu hiệu sưng phù, thâm nhiễm dịch viêm.
So với viêm xương sinh mủ, lao xương thường có diễn tiến chậm hơn nhưng lại dễ lan rộng hơn, âm thầm tiêu hủy xương trong thời gian dài. Một số trường hợp người bệnh đi khám do đau nhức kéo dài, chụp X-quang đã thấy dấu hiệu xơ cứng hay có các lỗ trống do lao nang, gây tổn thương dạng nang trong xương làm thay đổi cấu trúc xương hoàn toàn.
Đối với tổn thương khớp do lao, bệnh lý này cũng xảy ra ở nhiều vị trí khớp khác nhau cùng lúc hay riêng lẻ. Tuy nhiên, tỷ lệ mắc bệnh lại thường thấy ở trẻ em, trong khi ở người lớn, vi trùng lao thường tấn công giới hạn trong một xương duy nhất. Đồng thời, dấu hiệu trên X-quang của viêm xương và khớp do lao có thể hơi khác ở trẻ em so với người lớn.
Ở những bệnh nhân trẻ tuổi, các tổn thương thường là hủy nguyên bào xương và được xác định rõ, không bị xơ cứng và có thể cho thấy kích thước thay đổi. Điều này được lý giải là do trẻ em vẫn còn trong giai đoạn có sự phát triển của xương. Chính vì thế, tốc độ lan rộng của vùng tổn thương đôi khi rất khó kiểm soát. Ngược lại ở người trưởng thành, các tổn thương nhỏ hơn, nằm trong trục xương dài và có thể cho thấy các cạnh xơ cứng được xác định rõ.
Ngoài ra, lao cơ xương khớp ngoài trục có thể còn bao gồm nhiều loại mô khác nhau như: cơ, gân, dây chằng hoặc bao hoạt dịch trong ổ khớp hoặc kết hợp cùng lúc nhiều chi tiết giải phẫu này. Bên cạnh X-quang, công cụ hình ảnh học đơn giản ban đầu, người bệnh có thể được chỉ định thêm các phương tiện khác như CT, MRI xương khớp.
Đây là các công cụ hữu ích, cung cấp hình ảnh xác thực, có giá trị để chẩn đoán và đánh giá chính xác bệnh lao cơ xương khớp cũng như các biến chứng của bệnh như áp-xe mô mềm, tràn dịch khớp, tổn thương ở mức độ gân và dây chằng...
4. Điều trị viêm xương và khớp do lao bằng cách nào?
Tương tự tổn thương do lao tại các hệ cơ quan khác, thuốc chống lao cũng đóng vai trò trung tâm trong phác đồ điều trị viêm xương và khớp do lao. Quá trình trị liệu cần phải kéo dài ít nhất 12 đến 18 tháng. Viêm xương và khớp do lao nếu đáp ứng tốt sẽ cho thấy sự giảm hủy hương, mật độ xương cải thiện thông qua dấu hiệu tia X trở nên cứng hơn.
Ngược lại, nếu tình trạng viêm xương và khớp không cải thiện thì có thể là do người bệnh không tuân thủ việc uống thuốc, do chẩn đoán sai như bệnh xương do chuyển hóa hay ung thư xương hoặc do nhiễm phải chủng lao kháng thuốc.
Ngoài ra, bệnh nhân mắc phải tổn thương khớp do lao cũng cần được chỉ định sử dụng các phương tiện nẹp khớp. Khớp bị ảnh hưởng phải được cố định trong một vị trí chức năng. Ngay cả các khớp cột sống cũng sẽ cần một dụng cụ nẹp thích hợp. Việc cố định khớp, hạn chế cử động sẽ giúp tổn thương tại chỗ, bao gồm các chi tiết giải phẫu khác trong ổ khớp mau hồi phục hơn.
Bên cạnh đó, phẫu thuật cũng đóng một vai trò trong điều trị viêm xương và khớp do lao nhưng ở mức độ tương đối hạn chế. Chỉ định phẫu thuật thường được đặt ra trong giai đoạn muộn, khi bác sĩ chỉnh hình đánh giá là cần thiết để sửa chữa những thiệt hại vi trùng lao gây ra, như gãy xương do hủy xương, thoái hóa khớp nặng...
Biểu hiện lâm sàng của bệnh nhân lao cơ xương khớp thường ít được lưu ý làm chậm trễ việc chẩn đoán. Tuy nhiên, với những đặc điểm về hình ảnh X-quang viêm xương và khớp do lao đây là một công cụ hữu ích. Từ đó, việc chẩn đoán và điều trị bệnh kịp thời sẽ giúp cải thiện chức năng vận động cho người bệnh, ngăn ngừa biến dạng khớp và hủy xương vĩnh viễn. Đây vốn là một kỹ thuật quan trọng, trước nhất trong việc chẩn đoán hình ảnh nhằm đánh giá chính xác các tổn thương ở xương khớp. Thời gian chụp nhanh chỉ khoảng 5-7 phút và người bệnh sẽ nhận được kết quả sau khi chụp từ 15-30 phút.
Bệnh nhân bị viêm xương có thể đến Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec để được thăm khám và điều trị. Tại đây đội ngũ bác sĩ chuyên môn cơ xương khớp được đào tạo bài bản, giàu chuyên môn và kinh nghiệm; hệ thống máy chụp X quang hiện đại mang đến những ưu điểm vượt trội và sở hữu phòng chụp đạt tiêu chuẩn của Bộ y tế và hệ thống PACS giúp mang đến kết quả điều trị tốt cho bệnh nhân.
Để được tư vấn chi tiết về bệnh lao xương và cách chữa trị, quý khách vui lòng đến trực tiếp hệ thống y tế Vinmec hoặc đăng ký khám trực tuyến TẠI ĐÂY.
Nguồn tham khảo: .ncbi.nlm.nih.gov, dynamed.com, sun.ac.za, medscape.com, pubs.rsna.org,
