Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Thạc sĩ, Bác sĩ Bùi Ngọc Phương Hòa - Bác sĩ Nội đa khoa - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.
Cơn thiếu máu não thoáng qua là một yếu tố nguy cơ cao dẫn đến đột quỵ nhồi máu não. Các nghiên cứu gần đây ghi nhận tỷ lệ tái phát sớm sau các cơn thiếu máu não thoáng qua và nhồi máu não nhẹ tương đối cao với khoảng 10-15% tái phát sau 90 ngày, trong khi tỷ lệ tái phát sau nhồi máu não nặng chỉ khoảng 2-6%.
Do đó, những hướng dẫn điều trị Hiệp hội Đột quỵ Hoa Kỳ, Châu Âu, Úc gần đây đều khuyến cáo cơn thiếu máu não thoáng qua là một trường hợp cấp cứu và cần nhập viện, đặc biệt là những người có nhiều yếu tố nguy cơ. Những bệnh nhân này có thể giảm nguy cơ tái phát lên đến 80% nếu được chẩn đoán, điều trị sớm và tích cực.
1. Cơn thiếu máu não thoáng qua là gì?
Cơn thiếu máu não thoáng qua được định nghĩa là một đợt rối loạn chức năng thần kinh cấp tính do tình trạng thiếu máu cục bộ não tạm thời, không kết hợp nhồi máu não lâu dài, các triệu chứng lâm sàng xuất hiện dưới 1 giờ, nhưng đôi khi có thể kéo dài hơn. Thời gian này khác so với định nghĩa cơn thiếu máu não thoáng qua cũ khi các triệu chứng thần kinh cục bộ kéo dài trong 24 giờ.
Sự phát triển của các phương tiện chẩn đoán hình ảnh đã giúp chẩn đoán các trường hợp nhồi máu não nhẹ với các dấu hiệu thần kinh thoáng qua, kéo dài trong 24 giờ thay vì cơn thiếu máu não thoáng qua.
Vào năm 2002, một nhóm các chuyên gia về bệnh lý mạch máu não đưa ra đề nghị thay đổi định nghĩa cơn thiếu máu não thoáng qua dựa trên cơ sở mô học thay vì dựa vào thời gian kéo dài các triệu chứng. Đề nghị này nhận được sự ủng hộ rộng rãi của các bác sĩ lâm sàng.
Năm 2009, Hiệp hội Tim mạch và Hội Đột quỵ Hoa Kỳ (AHA/ASA) đã phê duyệt và chính thức công nhận cơn thiếu máu não thoáng qua là tình trạng thiếu máu ở não, tủy sống hay võng mạc mắt gây ra các rối loạn chức năng thần kinh thoáng qua, không ghi nhận nhồi máu não cấp và khoảng thời gian 1 giờ không có giá trị vì không phân biệt được có nhồi máu mô não hay không. Nguy cơ tổn thương tế bào não lâu dài vẫn có thể xảy ra ngay cả khi các triệu chứng cơn thiếu máu não thoáng qua kéo dài dưới 1 giờ.
2. Các dấu hiệu cơn thiếu máu não thoáng qua
Các khu vực của não bộ sẽ được cung cấp máu nuôi dưỡng bởi một động mạch riêng biệt. Trường hợp động mạch bị thu hẹp hoặc nặng hơn là tắc hoàn toàn sẽ dẫn đến giảm tưới máu đến vùng não tương ứng. Đồng thời, mỗi khu vực não chịu trách nhiệm chi phối, kiểm soát một số chức năng của cơ thể như vận động, cảm giác, ngôn ngữ, các giác quan...
Vì vậy, khi vùng não cụ thể bị thiếu máu nuôi sẽ dẫn đến xuất hiện các triệu chứng thần kinh tương ứng do vùng não đó chi phối. Tùy vào mức độ, người bệnh có thể xuất hiện một số dấu hiệu như yếu liệt tay chân, tê nửa người, méo miệng, nói khó, nói đớ, choáng váng, hoa mắt, chóng mặt... Ngoài ra, một số triệu chứng cơn thiếu máu não thoáng qua khác ít gặp hơn như giảm hay mất khả năng tập trung, rối loạn nhận biết, rối loạn hay mất trí nhớ kiểu Alzheimer...
Các tế bào não là loại tế bào tiêu thụ nhiều oxy nhất trong cơ thể và đặc biệt còn rất nhạy cảm với tình trạng thiếu oxy. Nếu tế bào não không được cung cấp đủ oxy trong 4-5 phút thì chúng sẽ bị huỷ hoại và không thể phục hồi.
Cơn thiếu máu não thoáng qua phản ánh quá trình giảm tưới máu chỉ xảy ra trong thời gian ngắn, tự hồi phục, các tế bào não chưa chết nên các triệu chứng thần kinh chỉ xuất hiện thoáng qua.
Đột quỵ nhồi máu não có cơ chế tương tự cơn thiếu máu não thoáng qua nhưng nghiêm trọng hơn khi mạch máu não bị tắc nghẽn hoàn toàn. Lúc này các tế bào thần kinh vì thiếu máu nuôi mà bị tổn thương hoàn toàn. Do đó các triệu chứng sẽ không hồi phục, trở thành di chứng vĩnh viễn. Trong một số trường hợp, triệu chứng cơn thiếu máu não thoáng qua có thể diễn tiến chậm rãi, một số khác lại tiến triển rất nhanh.
Cơn thiếu máu não thoáng qua hiện nay xảy ra khá phổ biến, nhưng số người ý thức được sự nghiêm trọng của bệnh lý này không nhiều, đến khi tai biến mạch máu não xảy ra thật sự thì đã quá muộn.
3. Vì sao cơn thiếu máu não thoáng qua lại nguy hiểm?
Nhiều người lo lắng, thắc mắc rằng cơn thiếu máu não thoáng qua có nguy hiểm không. Tình trạng tắc nghẽn mạch máu não có thể do sự hình thành huyết khối trong lòng động mạch. Trong cơ chế bệnh sinh của cơn thiếu máu não thoáng qua, cơ thể có cơ chế tự phá hủy những cục máu đông này để mạch máu tái lưu thông trở lại, nhờ đó mà các tế bào não hồi phục và các triệu chứng thần kinh sẽ biến mất.
Bên cạnh đó, sự tắc nghẽn mạch máu trong cơn thiếu máu não thoáng qua có thể do một cục huyết khối từ nơi khác trôi đến và mắc kẹt lại. Những cục huyết khối thứ phát này có thể đến từ các buồng tim hoặc động mạch cảnh.
Cơn thiếu máu não thoáng qua được xem như một cảnh báo cho khả năng đột quỵ nhồi máu não sau này. Do đó, những bệnh nhân mắc bệnh lý này cần được can thiệp điều trị sớm để phòng ngừa tối đa có thể, ngay cả khi các triệu chứng thần kinh kể trên diễn ra thoáng qua và biến mất nhanh chóng.
Sự chủ quan của những bệnh nhân cơn thiếu máu não thoáng qua hiện nay không ít. Họ cho rằng khi các triệu chứng biến mất hoàn toàn đồng nghĩa không còn nguy hiểm nữa. Tuy nhiên, triệu chứng cơn thiếu máu não thoáng qua là lời nhắc nhở của cơ thể với khả năng xuất hiện nhiều huyết khối kích thước lớn hơn trong tương lai sẽ làm tắc mạch máu hoàn toàn. Khi đó, nguy cơ tái phát và mức độ nghiêm trọng cũng sẽ cao hơn nên ngay từ khi xuất hiện triệu chứng cơn thiếu máu não thoáng qua, người bệnh cần được thăm khám, theo dõi, chẩn đoán và điều trị tích cực.
Bác sĩ chuyên khoa thần kinh sẽ đưa ra chẩn đoán và đánh giá chính xác mức độ nguy hiểm của bệnh lý này thông qua những thông tin về tiền sử bệnh tật, thói quen sinh hoạt, chế độ ăn uống, chế độ sinh hoạt hàng ngày và các biểu hiện lâm sàng.
Để phát hiện những bất thường nhu mô não có thể có, bác sĩ sẽ sử dụng các phương tiện chẩn đoán hình ảnh hiện đại như chụp cắt lớp vi tính (CT) hoặc cộng hưởng từ (MRI). Ngoài ra, ở những bệnh nhân nguy cơ cao, bác sĩ có thể chỉ định một số xét nghiệm cần thiết để tìm kiếm huyết khối lòng mạch và đưa ra biện pháp dự phòng, ngăn chặn kịp thời trước khi nó lên mạch máu não.
Phác đồ điều trị cơn thiếu máu não thoáng qua hiện nay bao gồm kiểm soát nguyên nhân, ngăn ngừa tái phát và giảm thiểu nguy cơ đột quỵ, biến chứng. Những trường hợp có tiền sử tăng huyết áp, nồng độ cholesterol máu cao, đái tháo đường, béo phì, lối sống không lành mạnh... cần được can thiệp tích cực để giảm thiểu tối đa nguy cơ. Một số trường hợp cần thiết, bác sĩ sẽ chỉ định sử dụng thuốc chống kết tập tiểu cầu và thuốc kháng đông để ngăn ngừa hình thành huyết khối.
4. Cần dự phòng như thế nào?
Bất kỳ đối tượng nào đều có thể gặp phải những triệu chứng cơn thiếu máu não thoáng qua, đặc biệt nguy cơ mắc bệnh sẽ tỉ lệ thuận với tuổi tác và các bệnh lý liên quan. Vì vậy, để dự phòng cơn thiếu máu não thoáng qua, chúng ta cần có những biện pháp để kiểm soát những yếu tố nguy cơ, thay đổi những hành vi tiêu cực. Đối với những người mắc bệnh mãn tính như đái tháo đường, tăng huyết áp... thì cần phải tuân thủ điều trị, kiểm soát bệnh hiệu quả nhất. Những trường hợp không hoặc chưa có các yếu tố nguy cơ kể trên thì nên thường xuyên kiểm tra sức khỏe, định kỳ 6 tháng/lần để phát hiện sớm và điều trị kịp thời.
Những thói quen sinh hoạt có thể giúp giảm thiểu nguy cơ cơn thiếu máu não thoáng qua:
- Từ bỏ thói quen hút thuốc lá: việc này có thể làm giảm đáng kể nguy cơ gặp phải cơn thiếu máu não thoáng qua;
- Hạn chế cholesterol và chất béo: cắt giảm chất béo trong bữa ăn, đặc biệt là chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa, có thể hạn chế sự hình thành các mảng xơ vữa trong lòng mạch máu;
- Ăn nhiều trái cây, rau xanh: Các loại thực phẩm giàu kali, folate và chất oxy hóa có thể bảo vệ cơ thể chống lại bệnh lý này;
- Hạn chế muối: nếu bị tăng huyết áp, người bệnh cần tránh ăn mặn, không sử dụng nhiều muối trong bữa ăn để kiểm soát huyết áp tốt;
- Tập thể dục thường xuyên: Tập thể dục giúp tăng cường sức khỏe tổng thể nói chung và sức khỏe não bộ nói riêng;
- Hạn chế đồ uống có cồn: rượu bia có thể ảnh hưởng đến khả năng lưu thông máu. Do đó, các chuyên gia khuyến cáo mỗi ngày không nên tiêu thụ quá 1 ly ở nữ giới và 2 ly ở nam giới;
- Duy trì cân nặng hợp lý: Thừa cân là một trong những yếu tố nguy cơ góp phần hình thành huyết khối và gây nhiều bệnh khác như tăng huyết áp, bệnh tim mạch và đái tháo đường.
Cơn thiếu máu não thoáng qua là một yếu tố nguy cơ cao dẫn đến đột quỵ nhồi máu não. Do đó, hãy thận trọng nếu bạn đã từng có các dấu hiệu của cơn thiếu máu não thoáng qua để tránh các biến chứng nguy hiểm đột quỵ xảy ra.
Để tầm soát đột quỵ sau khi xuất hiện các dấu hiệu của cơn thiếu máu não thoáng qua, các bác sĩ Vinmec có thể chỉ định chụp MRI não không bơm thuốc đối quang từ, với chuỗi xung MRA TOF 3D, bổ sung chuỗi xung Axial T2W và hoặc axial FLAIR trong thời gian 7 phút, giúp phát hiện tổn thương túi phình động mạch não, ổ dị dạng thông động tĩnh mạch não, rò động tĩnh mạch màng cứng, hẹp động mạch não và một số bất thường trong nhu mô não. Khi có phát hiện bất thường trên mạch máu não, bác sĩ sẽ chỉ định thêm bơm thuốc đối quang từ để khảo sát thêm hình ảnh mạch máu não (MRA). Từ đó, có đánh giá chính xác về hình dạng, kích thước của bất thường để đưa ra chỉ định điều trị phù hợp.
>> Xem thêm: Thực phẩm bảo vệ sức khỏe Nattou Ichou của Dược sĩ, Thạc sĩ Phạm Thị Kim Dung - Dược sĩ Pha chế thuốc - Khoa Dược - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City
