Bệnh đái tháo đường là một bệnh lý được đặc trưng bởi sự gia tăng nồng độ đường trong máu. Nhiều bệnh nhân thường lo lắng và thắc mắc liệu ăn đường có gây nên tình trạng này hay không? Sự thật là việc bổ sung một lượng lớn đường có thể làm tăng nguy cơ mắc đái tháo đường, tuy nhiên việc bổ sung một lượng nhỏ liệu có ảnh hưởng đê nguy cơ mắc đái tháo đường vẫn còn tranh cãi.
1. Bệnh đái tháo đường là gì?
Đái tháo đường xảy ra khi cơ thể không còn khả năng điều chỉnh lượng đường trong máu một cách hiệu quả. Điều này có thể xuất phát từ nguyên nhân tuyến tụy ngừng sản xuất insulin hoặc do các tế bào trở nên đề khác với insulin hoặc do cả hai nguyên nhân này.
Insulin là một hormone cần thiết để vận chuyển đường từ máu vào bên trong tế bào. Vì vậy, cả hai nguyên nhân thiếu insulin và đề kháng insulin đều dẫn đến gia tăng đường huyết kéo dài.
Lượng đường trong máu cao trong một thời gian dài có thể dẫn đến các biến chứng của đái tháo đường như tăng nguy cơ mắc các bệnh lý tim mạch, tổn thương thần kinh và thận. Vì vậy, việc kiểm soát đường huyết là vô cùng quan trọng ở bệnh nhân đái tháo đường.
Đái tháo đường được chia thành hai nhóm chính dựa trên nguyên nhân:
- Đái tháo đường type 1: Xảy ra khi hệ thống miễn dịch tấn công tuyến tụy của cơ thể làm mất đi khả năng sản xuất insulin
- Đái tháo đường type 2: Tuyến tụy sản xuất đủ insulin nhưng các tế bào không còn đáp ứng với insulin được tạo ra.
Đái tháo đường type 1 tương đối hiếm, phần lớn do nguyên nhân di truyền và chiếm khoảng 5 – 10% trong các trường hợp tiểu đường. Trong bài viết này sẽ chủ yếu đề cập đến đái tháo đường type 2, chiếm đến 90% các trường hợp đái tháo đường và chủ yếu được khởi phát do các yếu tố chế độ ăn và lối sống.
2. Đường được chuyển hóa như thế nào?
Đường sử dụng hàng ngày chủ yếu là đường sucrose hoặc đường tinh luyện được làm từ củ cải đường hoặc từ mía. Sucrose được cấu tạo từ một phân tử glucose và một phân tử sucrose liên kết với nhau. Khi sử dụng đường sucrose, các phân tử glucose và fructose được phân tách bởi các enzym có trong ruột non trước khi được hấp thụ vào máu.
Từ đó nồng độ đường huyết sẽ tăng cao kích thích tuyến tụy giải phóng insulin. Insulin có nhiệm vụ vận chuyển glucose vào trong tế bào và sau đó được chuyển hóa thành năng lượng. Đối với đường fructose, một lượng nhỏ sẽ được hấp thu bởi các tế bào và được sử dụng làm năng lượng. Tuy nhiên, phần lớn được vận chuyển đến gan và chuyển hóa thành glucose hoặc chất béo để dự trữ.
Nếu sử dụng nhiều đường sẽ dẫn đến thừa năng lượng trong cơ thể, phần dư thừa này sẽ được chuyển đổi thành các axit béo và dự trữ dưới dạng mỡ trong cơ thể. Vì fructose có thể được chuyển đổi thành các chất béo nên nếu hấp thụ một lượng lớn có xu hướng làm tăng nồng độ triglyceride, đều này có nguy cơ tăng các bệnh lý tim mạch và gan nhiễm mỡ.
Lượng đường fructose cao cũng liên quan đến nồng độ axit uric trong máu cao hơn. Nếu các tinh thể axit uric này lắng đọng trong các khớp sẽ dẫn đến bệnh gout.
3. Đường có làm tăng nguy cơ mắc đái tháo đường?
Các nghiên cứu lớn cho thấy rằng những người thường xuyên sử dụng đồ uống có đường có nguy cơ mắc đái tháo đường cao hơn khoảng 25%. Thực tế, khi bạn sử dụng một loại đồ uống có đường sẽ tăng thêm 13% nguy cơ mắc đái tháo đường bất kể có tác dụng gây tăng cân của đường hay không.
Ngoài ra, ở các quốc gia có mức tiêu thụ đường cao cũng có tỷ lệ mắc đái tháo đường type 2 cao hơn, và ngược lại tỷ lệ đái tháo đường thấp ở những quốc qua có mức tiêu thụ đường thấp. Hơn nữa, mối liên quan giữa lượng đường sử dụng và bệnh đái tháo đường vẫn không đổi ngay cả khi kiểm soát lượng calo nạp vào cơ thê, cân nặng, hạn chế sử dụng rượu và tập thể dục.
Tuy nhiên,các nhà nghiên cứu nhấn mạnh rằng nghiên cứu này không chứng minh được đường là nguyên nhân gây ra đái tháo đường. Đường được xem như một yếu tố nguy cơ trực tiếp cũng như gián tiếp gây ra đái tháo đường.
4. Đường tự nhiên có gây đái tháo đường không?
Đường tự nhiên là đường có trong các loại trái cây, rau quả và không bổ sung thêm đường vào quá trình sản xuất hay chế biến. Vì các loại đường này đi kém nhiều chất xơ, nước, chất chống oxy hóa và các chất dinh dưỡng khác, chúng được tiêu hóa và hấp thu chậm hơn, ít có khả năng gây tăng đột biến đường trong máu.
Ví dụ, một quả đào có khoảng 8% đường về khối lượng, trong khi thanh kẹo Snicker chứa 50% lượng đường theo trọng lượng.
Một vài nghiên cứu cho thấy sử dụng một khẩu phần trái cây mỗi ngày giúp giảm từ 7% đến 13% nguy cơ đái tháo đường so với không sử dụng.
5. Nước ép trái cây có làm tăng nguy cơ mắc đái tháo đường?
Nghiên cứu vẫn còn nhiều tranh cãi về việc sử dụng nước ép trái cây nguyên chất làm tăng nguy cơ mắc đái tháo đường.
Một số nghiên cứu cho thấy mối liên quan giữa việc uống nước ép và bệnh đái tháo đường ở các nước phát triển vì trong nước ép có hàm lượng đường cao và chất xơ thấp. Tuy nhiên, một số khác thì không cho thấy làm tăng nguy cơ đái tháo đường khi sử dụng nước ép trái cây. Vì vậy, cần có nhiều nghiên cứu hơn nữa để chứng minh mối liên quan này.
6. Những chất tạo ngọt tự nhiên có làm tăng nguy cơ mắc đái tháo đường?
Mặc dù một số chất tạo ngọt tự nhiên như mật ong hay siro làm từ cây thích thường không thông qua quá trình xử lý chế biến nhiều như các loại đường ăn hoặc siro ngô, nhưng chúng vẫn được xem là một loại đường tinh khiết vì không chứa chất xơ.
Những sản phẩm này chứa một lượng lớn sucrose và fructose nên vẫn được xem là các loại đường bổ sung trong chế biến. Nhiều chất tạo ngọt khác được bán thị trường có nguồn gốc tự nhiên nhưng vẫn nên được xem là các loại đường bổ sung như đường dừa hay đường mía.
Vì vậy, những chất tạo ngọt tự nhiên này nên được sử dụng ở mức độ vừa phải như các loại đường bổ sung và chỉ nên chiếm ít hơn 10% tổng lượng calo mỗi ngày.
7. Những chất tạo ngọt nhân tạo có làm tăng nguy cơ mắc đái tháo đường?
Chất tạo ngọt nhân tạo là những chất có vị ngọt và không chuyển hóa thành năng lượng. Mặc dù những chất tạo ngọt này không làm tăng đường huyết nhưng vẫn có sự liên quan đến mức độ đề kháng insulin và đái tháo đường type 2. Uống một lon soda có thể làm tăng 25 – 67% nguy cơ mắc đái tháo đường type 2 so với người không uống.
Về nguyên nhân vẫn chưa rõ ràng và nhiều giả thuyết được đặc ra. Có thể các sản phẩm có vị ngọt nhân tạo tăng cảm giác thèm đồ ăn ngọt dẫn đến tăng tiêu thụ các thực phẩm chứa đường và tăng cân nhiều hơn, tăng nguy cơ mắc đái tháo đường.
Một giả thuyết khác, não bộ có sự liên kết giữa vị ngọt và lượng calo nạp vào cơ thể. Vì các chất tạo này sử dụng nhưng không tạo ra năng lượng nên não bộ sẽ kích thích bù trừ lượng calo thông qua việc bổ sung calo từ các nguồn thực phẩm khác.
Một số nghiên cứu cho thấy các chất tạo ngọt có thể làm thay đổi số lượng và chủng loại vi sinh vật trong ruột, điều này góp phần giảm dung nạp glucose, tăng cân và đái tháo đường.
Mặc dù có nhiều nghiên cứu giữa chất tạo ngọt và đái tháo đường nhưng vẫn cần các nghiên cứu được thiết kế cao hơn để chứng minh mối liên quan này.
8. Một số yếu tố nguy cơ khác của đái tháo đường
Sử dụng nhiều đường có liên quan đến tăng nguy cơ mắc đái tháo đường, tuy nhiên đây không phải là yếu tố nguy cơ duy nhất mà có sự kết hợp của nhiều yếu tố khác gây nên như:
- Cân nặng: Nghiên cứu cho thấy một trong những yếu tố nguy cơ chính của đái tháo đường là béo phì. Việc giảm 5 – 10% trọng lượng cơ thể làm giảm nguy cơ này.
- Tập thể dục: Những đối tượng có lối sống tĩnh tại có nguy cơ mắc đái tháo đường type 2 gần gấp đôi so với những người vận động nhiều. Chỉ cần 150 phút vận động trong tuần có thể giảm nguy cơ mắc đái tháo đường.
- Hút thuốc lá: Hút thuốc trên 20 điếu một ngày làm tăng gấp đôi nguy cơ mắc đái tháo đường. Khi bỏ thuốc thì nguy cơ này sẽ trở về bình thường.
- Hội chứng ngưng thở khi ngủ: Đây là một tình trạng hơi thở bị tắc nghẽn trong khi ngủ là một yếu tố nguy cơ của đái tháo đường.
- Di truyền: Nguy cơ mắc đái tháo đường type 2 là 40% nếu bạn có bố hoặc mẹ mắc đái tháo đường và 70% nếu cả bố và mẹ đều mắc đái tháo đường.
9. Ăn uống như thế nào để làm giảm nguy cơ mắc đái tháo đường?
Bên cạnh việc giảm lượng đường bổ sung, có nhiều các để thay đổi chế độ ăn giúp giảm nguy cơ mắc đái tháo đường:
- Chế độ ăn kiêng: Chế độ ăn nhiều hạt, trái cây, rau và ngũ cốc giúp giảm nguy cơ mắc đái tháo đường.
- Uống cà phê: Uống cà phê giúp làm giảm nguy cơ mắc đái tháo đường type 2. Sử dụng một cốc cà phê mỗi ngày giảm đến 7% nguy cơ mắc đái tháo đường.
- Ăn nhiều rau xanh: chế độ ăn nhiều rau xanh có thể làm giảm 14% nguy cơ mắc đái tháo đường.
- Hạn chế rượu bia
Nếu việc hạn chế đường bổ sung khá khó khăn, bạn có thể bắt đầu bằng cách giảm lượng đồ uống có đường vì đây là nguồn cung cấp đường chính trong chế độ ăn của những bệnh nhân có nguy cơ mắc đái tháo đường. Kiểm tra các thành phần dinh dưỡng trong mỗi loại thực phẩm giúp kiểm soát lượng calo và đường nạp vào cơ thể góp phần giảm nguy cơ mắc đái tháo đường.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
Bài viết tham khảo nguồn: healthline.com
