Viêm khớp dạng thấp là bệnh lý mạn tính, bệnh không chỉ làm sưng khớp, gây đau đớn, làm hạn chế vận động và sinh hoạt mà còn làm giảm chất lượng cuộc sống của người bệnh, gây mệt mỏi kéo dài. Điều trị viêm khớp dạng thấp không ngừng được nghiên cứu để mang lại nhiều tác dụng cho bệnh nhân, trong đó thuốc Methotrexate là thuốc được khuyến cáo sử dụng.
1. Viêm khớp dạng thấp là bệnh gì?
Viêm khớp dạng thấp là tình trạng khớp viêm mạn tính có xen kẽ các đợt tiến triển với đặc điểm lâm sàng điển hình là viêm nhiều khớp, đặc biệt là các khớp ở bàn tay, đối xứng, kèm theo dấu hiệu cứng khớp buổi sáng và sự có mặt của yếu tố dạng thấp trong huyết thanh. Bệnh có tỷ lệ tàn phế cao do tình trạng các khớp bị hủy hoại dần.
Viêm khớp dạng thấp được xem là bệnh tự miễn với sự tham gia của nhiều yếu tố như di truyền hoặc nhiễm khuẩn. Biểu hiện của viêm khớp dạng thấp là tình trạng tổn thương các khớp, nhất là khớp ngón gần, bàn ngón, cổ tay, khuỷu, gối, cổ chân, bàn ngón chân, ở hai bên. Tính chất của các khớp tổn thương trong đợt tiến triển là các khớp sưng đau, nóng, đau kiểu viêm nhưng ít khi đỏ. Các khớp sau thời gian bị viêm mạn sẽ trở nên biến dạng, thường gặp là các triệu chứng “cổ tay hình lưng lạc đà” hoặc “bàn tay gió thổi”. Biểu hiện “cứng khớp buổi sáng” là triệu chứng điển hình của một tình trạng viêm khớp dạng thấp.
2. Thuốc Methotrexate điều trị viêm khớp dạng thấp
2.1. Tác dụng của Methotrexate
Methotrexate là thuốc có dạng dụng ức chế miễn dịch, được sử dụng như một thuốc chống thấp khớp có tên viết tắt là DMARD.
Thuốc có tác dụng kháng lại sự chuyển hóa các nhóm các chất có cấu trúc tương tự acid folic. Thuốc có tác dụng kìm hãm tế bào trong điều trị chống ung thư và ức chế miễn dịch. Methotrexate ức chế enzyme dihydrofolate reductase (DHFR), nên ức chế quá trình chuyển acid dihydrofolic thành acid tetrahydrofolic, đây là yếu tố cho phản ứng sinh tổng hợp nucleotide purin và thymidilate, từ đó làm ức chế quá trình sinh tổng hợp ADN. Ngoài ra, ở mức độ tế bào, Methotrexate được chuyển hóa thành các polyglutamate, không chỉ có tác dụng ức chế DHER mà còn cả các enzyme phụ thuộc folat khác như 5-amino-imidazol-4-carboxamide ribonucleotide (AICAR) transaminase hoặc thymidylate synthetase.
Nhờ tác dụng ức chế sinh tổng hợp ADN, Methotrexate làm gián đoạn quá trình sinh tổng hợp ARN và protein, từ đó tác động lên các mô có sự tăng sinh tế bào mạnh nên làm ức chế sự phát triển của các khối u ác tính. Đối với viêm khớp dạng thấp, Methotrexate không chỉ giúp ngăn chặn cơn đau mà còn ức chế hệ miễn dịch làm chậm sự tiến triển của bệnh và giảm viêm.
2.2. Liều lượng và cách dùng Methotrexate trong viêm khớp dạng thấp
Cách dùng: Sử dụng Methotrexate điều trị viêm khớp dạng thấp thường được dùng ở dạng viên nén hoặc hoặc cũng có thể dùng thuốc tiêm. Người bệnh dùng thuốc trước bữa ăn, nên uống toàn bộ viên thuốc Methotrexate, không nhai hoặc nghiền nhỏ vì sẽ làm ảnh hưởng đến sự hấp thu thuốc. Thời gian điều trị thuốc phụ thuộc vào từng bệnh nhân, dựa trên bệnh lý, mức độ và phác đồ đang điều trị. Thông thường, cần ít nhất khoảng 6 -12 tuần, người bệnh sẽ cảm thấy khỏe hơn.
Liều dùng:
- Liều khởi đầu: 7.5mg mỗi tuần. Có thể uống luôn 1 lần hoặc chia 3 lần 2.5mg/ lần mỗi 12 giờ.
- Sau đó, có thể tăng liều hàng tuần để đạt hiệu quả lâm sàng tối ưu. Liều tối đa không quá 20mg/ tuần.
- Giảm liều đến khi đạt liều thấp nhất có hiệu quả.
2.3. Chống chỉ định thuốc Methotrexate
Không sử dụng Methotrexate trong các trường hợp:
- Người bị suy thận nặng.
- Bệnh nhân suy dinh dưỡng hoặc rối loạn chức năng gan.
- Người có hội chứng suy giảm miễn dịch.
- Người có rối loạn tạo máu như thiếu máu nghiêm trọng, giảm bạch cầu, giảm tiểu cầu hoặc giảm sản tủy xương.
- Chống chỉ định tương đối trong các trường hợp nghiện rượu hoặc xơ gan, viêm gan.
2.4. Tác dụng không mong muốn của Methotrexat
Như tất cả các loại thuốc, Methotrexate có thể gây ra các phản ứng phụ trong thời gian sử dụng như:
- Thường gặp: Đau đầu, chóng mặt, viêm miệng, tiêu chảy, chán ăn, rụng tóc, tăng enzyme gan.
- Ít gặp: Giảm bạch cầu, giảm tiểu cầu, chảy máu mũi, ngứa, xơ phổi, loét âm đạo.
- Hiếm gặp: Liệt dương, lú lẫn, trầm cảm.
Khi gặp các triệu chứng không mong muốn trong quá trình điều trị, người bệnh cần thông báo cho bác sĩ để được hướng dẫn xử trí.
2.5. Thận trọng khi sử dụng Methotrexate
Người bệnh cần lưu ý một số điều quan trọng trong quá trình điều trị thuốc Methotrexate:
- Tránh mang thai trong và ngay sau thời gian sử dụng thuốc Methotrexate, ít nhất 3 tháng sau ngưng điều trị đối với nam và ít nhất một chu kỳ rụng trứng đối với nữ.
- Thận trọng khi dùng Methotrexate ở người suy gan, suy thận, suy tủy xương.
- Trong quá trình điều trị, cần theo dõi sát chức năng gan, thận và máu.
- Cần xét nghiệm chức năng thận, chức năng gan và huyết đồ trước khi điều trị viêm khớp dạng thấp hoặc viêm khớp vảy nến ổn định.
- Theo dõi và phát hiện sớm các triệu chứng nghi nhiễm trùng, đặc biệt nếu có ho, viêm họng hoặc khó thở.
- Thuốc Methotrexate chống chỉ định trong thời kỳ mang thai và cho con bú
- Hiệu quả và an toàn của Methotrexate trên trẻ em chưa được nghiên cứu.
3. Sử dụng Methotrexate trong viêm khớp dạng thấp
Các chuyên gia nhận định điều trị sớm bằng Methotrexate trong vòng 3 tháng từ khi xuất hiện triệu chứng có thể đem lại nhiều lợi ích bao gồm:
- Cải thiện các triệu chứng sưng tấy, đau khớp, xơ chai.
- Giảm nguy cơ tổn thương khớp lâu dài.
- Ngăn bệnh không trở lại.
Methotrexate ở liều thấp dùng trong điều trị viêm khớp dạng thấp là an toàn và hiệu quả, cũng như không được xem là liệu pháp hóa trị như trong điều trị ung thư. Cũng như các tình trạng viêm khác, viêm khớp dạng thấp cũng làm kích hoạt quá trình phản ứng viêm mạnh mẽ, đặc biệt là tại các khớp và Methotrexate có thể sử dụng an toàn với các thuốc kháng viêm không steroid.
Ngoài dạng viên nén sử dụng đường uống, Methotrexate dùng trong viêm khớp dạng thấp có thể sử dụng đường tiêm để tiêm vào các khớp bị bệnh và tự tiêm Methotrexate là hoàn toàn an toàn. Vì liều sử dụng Methotrexate trong điều trị viêm khớp dạng thấp là rất thấp, không được xem như một phương pháp hóa trị nên người bệnh có thể tiếp xúc an toàn với phụ nữ mang thai mà không gây ra bất kỳ ảnh hưởng tiêu cực nào lên thai.
Viêm khớp dạng thấp không chỉ gây đau đớn, sưng khớp mà còn gây ra sự mệt mỏi kéo dài ngay cả khi nghỉ ngơi, làm suy giảm chất lượng cuộc sống của người bệnh, tuy nhiên, thầy thuốc thường ít chú ý đến vấn đề này trong quá trình điều trị. Theo một nghiên cứu thực hiện tại đại học KU Leuven ở Bỉ, bệnh nhân viêm khớp dạng thấp được điều trị bằng Methotrexate và Prednisolon sớm và chuyên sâu có thể làm giảm đáng kể sự mệt mỏi của người bệnh. Trong khi Methotrexate là thuốc ức chế miễn dịch, điều trị viêm khớp dạng thấp thì Prednisolon là thuốc chống viêm dạng corticoid giúp giảm viêm, sưng đau khớp, từ đó giúp điều trị bệnh sinh cũng như giảm triệu chứng của người bệnh nên giúp giảm mệt mỏi, cải thiện chất lượng cuộc sống. Chính vì vậy, Liên đoàn chống thấp khớp châu Âu khuyến nghị nên cân nhắc điều trị Methotrexate sớm và tích cực ngay cả ở những bệnh nhân có nguy cơ mắc viêm khớp dạng thấp.
