Đặc điểm tâm lý ở bệnh nhân ung thư

Tinh thần của bệnh nhân có thể tác động lớn tiến trình điều trị, vì vậy, hiểu rõ đặc điểm tâm lý bệnh nhân ung thư có vai trò quan trọng trong điều trị bệnh ung thư.

1. Đặc điểm tâm lý bệnh nhân ung thư

Đối với nhiều bệnh nhân, việc bị chẩn đoán mắc ung thư như đang mang trên mình một bản án tử. Khi đối diện với căn bệnh ung thư, người bệnh sẽ trải qua những khủng hoảng về mặt tâm lý như:

• Sợ hãi về điều trị hoặc tác dụng phụ của điều trị.
• Sợ hãi ung thư tái phát hoặc di căn sau khi điều trị.
• Lo lắng về sự bất định.
• Lo lắng về việc mất khả năng tự chủ.
• Lo lắng về sự thay đổi các mối quan hệ.
• Sợ hãi về cái chết.

Sự lo âu, sợ hãi có thể làm cho việc đối mặt với điều trị ung thư trở nên khó khăn hơn. Nó cũng có thể gây trở ngại cho việc ra quyết định liên quan tới chăm sóc và điều trị của bạn. Vì vậy, nhận biết và điều trị lo âu là một phần quan trọng trong điều trị ung thư.

2. Diễn biến tâm lý bệnh nhân ung thư

2.1. Giai đoạn đi thăm khám bệnh

Nhiều bệnh nhân chỉ nghĩ đến ung thư, nhắc đến ung thư đã hoảng hốt mất ăn, mất ngủ. Đọc sách báo rồi vận vào những triệu chứng của mình, thế là lo nghĩ luẩn quẩn. Bên cạnh đó, nhiều người chủ quan, mặc dù bệnh đã lở loét, di căn hạch mới bỏ công việc đi khám bệnh thì đã quá muộn rồi. Bệnh nhân vừa lo âu vừa hy vọng việc điều trị có kết quả tốt.

2.2. Giai đoạn chẩn đoán bệnh

Tâm lý khi biết mình bị ung thư thường gặp ở bệnh nhân:

• Choáng váng/mất lòng tin. Phản ứng này đôi khi nặng nề tới mức không thể nói được gì thêm về kế hoạch điều trị.
• Chối bỏ sự thật không tin là mình bị bệnh.
• Thất vọng và chán chường: Nỗi thất vọng có thể xuất hiện bất kỳ lúc nào sau khi chẩn đoán ung thư. Bệnh nhân có thể xuất hiện các triệu chứng thần kinh thực vật: Chán ăn, mất ngủ và các triệu chứng tâm thần như thất vọng, mất tập trung, hoang tưởng, tội lỗi cho thấy là nỗi thất vọng sâu sắc. Thêm nữa, bệnh nhân có thể từ chối điều trị nếu họ nghĩ là không tránh được cái chết. Trong trường hợp này, bệnh nhân cần phải tham khảo chuyên khoa tâm thần để được tư vấn, điều trị tâm lý kịp thời.

2.3. Giai đoạn điều trị ban đầu

Mỗi phác đồ điều trị ung thư đều mang tới những thách thức tâm lý riêng. Bệnh nhân thường lo lắng do sợ đau đớn khi phẫu thuật, lo sợ liệu hoá trị có rụng tóc không, xạ trị có rụng tóc không?

• Phẫu thuật:

Các trạng thái tâm lý thường gặp như sợ hãi, lo lắng do bệnh nhân sợ đau và sợ tử vong hoặc nhẹ hơn là sự thay đổi hình thể sau mổ. Bệnh nhân cũng dễ có xu hướng lẩn tránh việc phẫu thuật. Một số bệnh nhân tạo ra mọi cớ trì hoãn, chối bỏ phẫu thuật vì quá sợ. Bệnh nhân cũng có thể thất vọng sau mổ, phản ứng dằn vặt sau mổ kéo dài và nặng nề. Những phản ứng dằn vặt nặng nề có thể gây ra các triệu chứng giống như nỗi thất vọng lớn lao đòi hỏi có những can thiệp về tâm thần.

• Xạ trị

Bệnh nhân có cảm giác sợ khi phải đối diện với máy móc và các tác dụng phụ, lo sợ tia phóng xạ. Đây là biểu hiện hết sức bình thường. Những lời giải thích về nguyên tắc cơ bản của điều trị tia xạ sẽ giúp sửa chữa được quan niệm sai lệch đó. Bàn bạc chi tiết về các tác dụng phụ sẽ làm bệnh nhân bớt sợ. Nhiều khi bệnh nhân sợ thầy thuốc, gia đình hoặc cơ sở y tế bỏ mặc “hết trách nhiệm”, hoặc bị bỏ rơi giữa các công đoạn điều trị.

• Hóa trị

Đa số bệnh nhân đều lo lắng và sợ hãi khi nghĩ đến hoá trị có thể làm rụng tóc. Sợ rụng tóc có thể khiến những người xung quanh kỳ thị, dè bỉu. Việc rụng tóc có thể xảy ra nhưng các phác đồ hóa trị mới hiện nay không gây rụng tóc. Có thể mang tóc giả trong thời gian hóa trị, vài tháng sau hóa trị tóc sẽ mọc lại bình thường. Cần chú ý điều trị kịp thời các biến chứng vì nhiều bệnh nhân bỏ điều trị do các tác dụng phụ nặng nề.

2.4. Giai đoạn cuối

Hầu hết các bệnh nhân ý thức được tiến trình bất khả kháng của bệnh tật ở giai đoạn cuối, dù có được giải thích hay không. Một số người sợ hãi có thể phải gửi đi khám tâm thần và điều trị tâm thần hỗ trợ đúng lúc.

• Lo sợ bị bỏ rơi: Thông thường bệnh nhân hay lo lắng ung thư ở giai đoạn muộn sẽ không được quan tâm đặc biệt của các nhân viên y tế. Khi bệnh nhân ở giai đoạn cuối, thái độ tích cực và hỗ trợ của thầy thuốc làm giảm nhẹ nỗi đau buồn của bệnh nhân và gia đình.
• Lo lắng biến dạng cơ thể và mất phẩm giá: Những tác động về tinh thần và thể xác của người đang hấp hối gây ra nhiều mối lo lắng khác nhau.
• Sợ đau: Ở giai đoạn cuối của điều trị, thuốc giảm đau thích hợp là tối thượng.
• Sợ bỏ dở công việc hoàn thành: Mối quan tâm này gồm cả những vấn đề thực tế và tâm lý. Nỗi sợ này thay đổi theo giai đoạn trưởng thành. Ví dụ người cha, người mẹ trẻ lo con thơ dại, trong khi đó một số bệnh nhân lo tới những vấn đề gia đình, kinh tế chưa giải quyết xong... Trong trường hợp bệnh tật, họ luôn luôn lo lắng dẫn tới trầm cảm, rối loạn sức khỏe.

Tâm lý của bệnh nhân ung thư có nhiều giai đoạn tiêu cực, điều quan trọng là cần có đội ngũ can thiệp tâm lý kịp thời, giúp bệnh nhân ung thư vượt qua nỗi sợ hãi, trầm cảm, cảm giác dằn vặt của bản thân.