Chế độ dinh dưỡng cho trẻ tiêu chảy

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Thạc sĩ, Bác sĩ Nguyễn Nam Phong - Bác sĩ Nhi - Khoa Nhi - Sơ sinh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Phú Quốc.

Bệnh tiêu chảy ở trẻ em rất phổ biến, trẻ em dưới 3 tuổi trung bình sẽ mắc 3-4 đợt tiêu chảy trong năm. Tiêu chảy ở trẻ em nên ăn gì, uống gì? Một chế độ dinh dưỡng hợp lý khi trẻ bị tiêu chảy sẽ giúp trẻ nhanh chóng hồi phục cân nặng và chức năng đường ruột.

1. Các yếu tố nguy cơ gây bệnh tiêu chảy ở trẻ em

Bệnh tiêu chảy ở trẻ được định nghĩa là tình trạng đi phân lỏng bất thường 3 lần trở lên trong 24 giờ. Tính chất lỏng của phân đóng vai trò quan trọng, nếu trẻ đi ngoài nhiều lần nhưng phân bình thường, không có tính chất lỏng thì không phải tiêu chảy. Theo thời gian diễn biến, bệnh tiêu chảy được chia ra là tiêu chảy cấp tính và tiêu chảy kéo dài. Trong đó, tiêu chảy cấp tính là tình trạng tiêu chảy xảy ra đột ngột, diễn ra trong vài ngày. Tiêu chảy kéo dài là tình trạng tiêu chảy kéo dài hơn 14 ngày. Tiêu chảy cấp tính chiếm trên 80% các trường hợp tiêu chảy.

Tiêu chảy hiện nay vẫn là một trong những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở trẻ em các nước đang phát triển. Theo ước tính của Tổ chức Y tế thế giới năm 2003, thế giới có 1.87 triệu trẻ dưới 5 tuổi tử vong do tiêu chảy, hầu hết tập trung ở trẻ từ 0 đến 2 tuổi. Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng tiêu chảy ở trẻ em như:

• Thức ăn của trẻ bị ô nhiễm, nước uống của trẻ không sạch do không đun sôi hoặc đun sôi để quá lâu. Người chế biến thức ăn, chăm sóc trẻ không đảm bảo vệ sinh, không thường xuyên rửa tay bằng xà phòng trước khi chế biến thức ăn, trước khi cho trẻ ăn.
• Ở trẻ còn nhỏ tháng nhưng do mẹ thiếu sữa hoặc trẻ bị cai sữa sớm, trẻ phải ăn các thức ăn không phù hợp với độ tuổi của trẻ.
• Trẻ bú bình không đảm bảo vệ sinh, những trẻ bú bình có tỷ lệ mắc bệnh tiêu chảy cao gấp 10 lần so với những trẻ bú mẹ hoặc không bú bình.
• Tiêu chảy ở trẻ 6 tháng tuổi đến 12 tháng tuổi, do trong giai đoạn này kháng thể thụ động từ mẹ truyền sang giảm trong khi kháng thể chủ động chưa hoàn thiện. Trẻ bắt đầu tập ăn dặm, khả năng vận động của trẻ tăng lên, trẻ thích khám phá thế giới xung quanh nên nguy cơ tiếp xúc với mầm bệnh tăng lên.
• Trẻ bị suy giảm miễn dịch sau khi mắc các bệnh truyền nhiễm như sởi, quai bị, thủy đậu,...
• Trẻ bị suy dinh dưỡng: Trẻ suy dinh dưỡng dễ mắc bệnh tiêu chảy và các đợt tiêu chảy thường kéo dài hơn so với trẻ khác.

Bệnh tiêu chảy ở trẻ cần được xử lý tích cực, ngay từ khi có dấu hiệu tiêu chảy, cha mẹ cần bổ sung đầy đủ nước cho trẻ để phòng ngừa nguy cơ mất nước và chất điện giải, ngoài ra chế độ ăn cho trẻ cũng cần được quan tâm đặc biệt, một chế độ ăn dinh dưỡng hợp lý sẽ giúp trẻ hồi phục nhanh, làm giảm thời gian và độ nặng của bệnh tiêu chảy.

2. Chế độ dinh dưỡng cho trẻ bị tiêu chảy

2.1 Tiêu chảy ở trẻ em nên uống gì?

Bù nước và điện giải có vai trò rất quan trọng trong điều trị bệnh tiêu chảy, trẻ càng tiêu chảy nhiều càng cần uống nhiều để bù lại lượng dịch và điện giải đã mất. Hầu hết các loại dịch trẻ thường dùng đều có thể dùng cho trẻ khi bị tiêu chảy. Các loại dịch này có thể chia làm hai nhóm chính là:

• Các dung dịch chứa muối: dung dịch ORS, nước cháo muối, nước cơm có muối, súp rau quả, súp gà, súp thịt. Lưu ý là các loại canh súp không được quá mặn, lượng muối dùng cho 1 lít nước là khoảng 3g.
• Các dung dịch không chứa muối: nước sạch, các loại súp không mặn, nước cơm hoặc nước ngũ cốc khác, nước dừa, nước hoa quả tươi không đường.

Dung dịch Oresol (ORS) là loại dịch tốt nhất để bù nước và điện giải. Hiện nay trên thị trường có rất nhiều loại ORS khác nhau, có loại dạng gói, có loại dạng viên sủi. Cách pha chế cũng rất đa dạng, có loại pha trong 200ml, có loại pha trong 250ml, 1lít. Do đó, trước khi pha chế, cần đọc kỹ hướng dẫn sử dụng để chuẩn bị lượng nước thích hợp, nếu pha quá đặc sẽ gây nguy hiểm cho trẻ, pha quá loãng thì không đảm bảo hiệu quả hiệu trị. Dụng cụ pha chế cần phải sạch, dung dịch ORS sau khi pha chỉ được sử dụng trong 24 giờ.

Đối với trẻ còn bú mẹ, cho trẻ bú nhiều lần hơn và mỗi lần bú kéo dài hơn. Bổ sung thêm ORS sau mỗi lần bú mẹ. Đối với trẻ không bú mẹ hoàn toàn, bổ sung nước cho trẻ bằng dung dịch ORS và nhiều loại dịch khác với liều lượng như sau:

• Trẻ nhỏ hơn 2 tuổi: cho trẻ uống 50-100 ml sau mỗi lần đi ngoài và giữa các lần đi ngoài.
• Trẻ từ 2 đến 10 tuổi: cho trẻ uống 100-200ml sau mỗi lần đi ngoài và giữa các lần đi ngoài.
• Trẻ lớn hơn 10 tuổi: cho trẻ uống theo nhu cầu.

Bù dịch liên tục cho trẻ cho đến khi ngừng tiêu chảy, cho trẻ uống thường xuyên từng ngụm nhỏ bằng thìa. Nếu trẻ nôn, ngừng 10 phút sau đó cho trẻ tiếp tục uống nhưng chậm hơn.

Những loại dung dịch trẻ không được uống là các loại nước ngọt có đường như nước giải khát công nghiệp, nước trái cây công nghiệp, nước trà đường,... vì các loại nước này có thể làm tình trạng tiêu chảy nặng hơn và gây tăng natri máu. Cà phê, các loại trà thuốc, dung dịch truyền cũng không nên uống vì đây là những chất kích thích gây lợi tiểu, các loại dịch này có thể làm kéo dài tình trạng tiêu chảy.

2.2 Tiêu chảy ở trẻ em nên ăn gì?

Cho trẻ tiếp tục ăn, khẩu phần ăn cần được duy trì và tăng dần lên là một trong các nguyên tắc quan trọng trong điều trị bệnh tiêu chảy ở trẻ. Không được hạn chế trẻ ăn và cũng không nên pha loãng thức ăn. Trẻ được ăn đủ chất, cân nặng và chức năng đường ruột sẽ được phục hồi nhanh chóng. Những trẻ không được ăn uống đầy đủ trong thời gian tiêu chảy, thời gian bệnh sẽ kéo dài hơn, chức năng đường ruột phục hồi kém hơn.

“Tiêu chảy ở trẻ em nên ăn gì?” là vấn đề được nhiều bậc phụ huynh quan tâm. Nhìn chung, thức ăn sử dụng cho trẻ khi bệnh tiêu chảy cũng giống như những loại thức ăn trẻ sử dụng thường ngày. Một số điểm cần chú ý là:

• Trẻ ở bất cứ lứa tuổi nào nếu còn đang bú mẹ cần cho trẻ bú nhiều lần hơn và bú lâu hơn. Nếu trẻ không bú mẹ nên tăng cường cho trẻ ăn những loại sữa công thức trẻ đang thường dùng, mỗi cữ sữa cách nhau khoảng 3 giờ. Tiêu chảy ở trẻ 6 tháng tuổi trở xuống, nếu đang bú mẹ và đang ăn dặm thêm các thức ăn khác, trong thời gian tiêu chảy, nên tăng cường bú mẹ.
• Ở trẻ đã ăn dặm, các thực phẩm nên dùng cho trẻ là gạo, khoai tây, thịt gà, thịt lợn, cá, sữa chua, dầu thực vật,... Đặc biệt, nên bổ sung cà rốt, hồng xiêm, chuối hương khi trẻ bị tiêu chảy. Ngoài cung cấp các chất dinh dưỡng như vitamin, glucid, trong những thực phẩm này có chứa nhiều pectin và lignin, giúp hút nước và hút tất cả các sản phẩm bệnh lý trong ruột và kéo ra ngoài, giúp làm đặc phân và sạch ruột. Một số nghiên cứu còn cho thấy, Pectin và lignin có khả năng kết tủa, làm tan vi khuẩn E.coli và thương hàn. Các chất chống độc pectin và lignin nằm trong màng tế bào các loại thực phẩm, do đó cần xay hoặc chà sát thật nát để những chất này giải phóng ra ngoài.
• Các thực phẩm nên được chế biến mềm và nghiền nhỏ để dễ tiêu hóa. Nên cho thêm 5-10ml dầu thực vật vào mỗi bữa ăn.
• Cho trẻ ăn lượng thức ăn nhiều như trẻ muốn, cho trẻ ăn nhiều bữa trong một ngày, cách khoảng 3-4 giờ cho trẻ ăn một lần. Cho ăn lượng ít trong nhiều lần sẽ giúp trẻ hấp thu thức ăn tốt hơn.
• Sau khi ngừng tiêu chảy, tiếp tục chế độ ăn giàu năng lượng, cung cấp thêm mỗi ngày một bữa phụ trong ít nhất hai tuần. Đối với những trẻ bị suy dinh dưỡng, chế độ bữa phụ nên tăng cường đến khi trẻ đặt mức chiều cao, cân nặng bình thường.
• Tránh cho trẻ ăn rau sợi thô, thịt nhiều gân xơ, hạt ngũ cốc nguyên hạt khó tiêu như ngô, đậu vì khó tiêu hóa.
• Nếu không có sẵn oresol , có thể sử dụng hỗn hợp đơn giản gồm 1 lít nước sạch, 1⁄2 thìa muối và 8 thìa cà phê đường. Ngoài ra, có thể dùng 8 thìa cà phê bột gạo hoặc các loại ngũ cốc khác thay cho đường. Cách này cần được đun sôi từ 5 đến 6 phút để tạo ra một dung dịch loãng và để nguội. Có thể thêm nửa cốc chuối nghiền, nước dừa hoặc nước trái cây vào đồ uống để cung cấp kali. Trẻ em nên được cho uống đồ uống bù nước sau mỗi vài phút, ngay cả khi trẻ bị nôn ói, cho đến khi trẻ có thể đi tiểu và uống nước tốt.

Trên đây là một số lời khuyên về dinh dưỡng cho trẻ bị tiêu chảy. Hãy thường xuyên theo dõi trang web: Vinmec.com để cập nhật những thông tin hữu ích khác.