Bài viết được viết bởi ThS.BS Ma Văn Thấm - Bác sĩ Nội Nhi - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Phú Quốc
Nhiều thang điểm chẩn đoán lao đã được xây dựng để chẩn đoán và tiên lượng các trường hợp lao AFB âm tính. Mỗi thang điểm đều có ưu nhược điểm cũng như độ nhạy và độ đặc hiệu khác nhau.
1. Thực trạng bệnh lao hiện nay
Theo thống kê của tổ chức Y tế thế giới 2018, lao gây ra 2 triệu cái chết mỗi năm, trong đó có khoảng 250 nghìn là trẻ em, chủ yếu ở độ tuổi dưới 2 tuổi. Trẻ em có thể bị mắc tất cả các thể lao, tuy nhiên, thường gặp hơn cả là 4 thể:
- Lao sơ nhiễm;
- Lao cấp tính như lao màng não và lao kê;
- Lao hô hấp sau sơ nhiễm như lao phổi và lao màng phổi;
- Lao ngoài phổi: có nhiều loại như lao hạch, lao xương khớp, lao cột sống, lao màng bụng, màng tim, lao niệu - sinh dục, lao ruột...
Một số thể lao nặng như lao màng não, lao kê... nếu quá chậm trễ trong chẩn đoán và điều trị sẽ làm gia tăng rất cao tỷ lệ tử vong cũng như di chứng. Tuy nhiên, chẩn đoán lao ở trẻ em lại rất khó khăn vì triệu chứng lâm sàng không điển hình và AFB đờm thường âm tính.
Trong chẩn đoán lao ở người lớn hay trẻ em, tìm được bằng chứng của vi khuẩn là tiêu chuẩn vàng bằng AFB hoặc PCR lao trong đờm, dịch dạ dạ dày và các bệnh phẩm khác. Tuy nhiên không phải lúc nào cũng tìm được tiêu chuẩn này. Tỷ lệ tìm thấy vi khuẩn lao trong đờm ở 2/3 mẫu chỉ khoảng 6% (nghiên cứu của Nicol về độ chính xác của Xpert MTB / RIF trong chẩn đoán lao tại Nam Phi 2011); 4% (nghiên cứu của Rachow tại Tanzania năm 2012) Vậy làm sao để chẩn đoán lao AFB âm tính?
2. Chẩn đoán lao bằng bảng điểm
Bảng điểm Keith Edwards chẩn đoán lao trẻ em
Bảng điểm này ra đời năm 1996, do Keith Edwards giảng viên trường đại học Papua Niu Ghine xây dựng để chẩn đoán lao ở trẻ em. Thang điểm này đã được WHO công nhận và khuyến cáo sử dụng đến nay.
>7 điểm là có giá trị dương tính, có thể điều trị. Sau khi chấm điểm sẽ xử trí như sau:
Theo nghiên cứu Nghiên cứu của Supriya Sarkar, Dilip Kumar Paul năm 2009 trên 53 trẻ có chẩn đoán lao xác định, thấy độ nhạy và độ đặc hiệu là 84,9% và 78%.
Nghiên cứu của tiến sĩ Shyam Narayan,. Mahadevan , V. Tiroumourougane Serane tháng 6/2003 thực hiện trên 100 trẻ em từ 2 tháng đến 12 tuổi chỉ ra độ nhạy và độ đặc hiệu của thang điểm là 91% và 88%
Nghiên cứu của Mbala L1, Nsibu N2, Mpingiyabo K từ 2008-2011 trên 161 trẻ, trong đó có 100 trẻ lao phổi và 61 trẻ khỏe mạnh, cho thấy độ nhạy và độ đặc hiệu của thang điểm trên là 85% và 67,2%.
Trong thang điểm này, vấn đề dinh dưỡng và thời gian bị bệnh là một yếu tố quan trọng trong chẩn đoán. Vì vậy thang điểm có giá trị không cao trong chẩn đoán những thể lao cấp tính.
3. Một số thang điểm của các nước
3.1 Thang điểm của Kenya
| Điểm | 0 | 1 | 2 |
| Thời gian ốm | <2 tuần | 2-4 tuần | >4 tuần |
| Tình trạng DD | >80% | 60-80% | <60% |
| TS gia đình bị lao | Không | Được báo cáo | Có bằng chứng (+) |
| TST (+) | 3 |
| Hạch lympho to đau, có rò | 3 |
| Mồ hôi đêm, sốt ko rõ nguyên nhân | 2 |
| Suy dinh dưỡng không cải thiện sau điều trị | 3 |
| Biến dạng cột sống | 4 |
| Sưng khớp không có tràn dịch, không có chấn thương | 3 |
| Chướng bụng/dịch ổ bụng không giải thích được | 3 |
| Thay đổi nhiệt độ, từng cơn hoặc liên tục | 3 |
| X quang phổi bất thường | 2 |
Đánh giá:
- >7 điểm: chẩn đoán xác định lao
- 5-6: có khả năng bị lao
- 3-4: cần làm thêm các xét nghiệm để đánh giá kỹ hơn
- <2: khả năng không phải lao
3.2 Bảng điểm chẩn đoán lao trẻ em của Indonesia
| Điểm | 0 | 1 | 2 | 3 |
| Tiếp xúc nguồn lây | Không rõ | Tiếp xúc với người bệnh lao có AFB đờm (-) hoặc chưa rõ | Tiếp xúc với người bệnh lao AFB (+) | |
| TST | Âm tính | Dương tính (>10 hoặc >5 ở trẻ có nguy cơ cao) | ||
| Dinh dưỡng | BW/tuổi<80% | Suy dinh dưỡng nặng với BW/tuổi<60% | ||
| Sốt không rõ nguồn gốc | Có | |||
| Ho trên 3 tuần | Có | |||
| Hạch lympho | Nhiều, không mềm | |||
| Sưng khớp (gối, đốt ngón tay) | Có | |||
| X quang phổi | Bình thường | Nghi ngờ lao |
Nếu trên 6 điểm thi khả năng lao là cao.
Chẩn đoán lao ở trẻ em cũng như người lớn vẫn luôn ưu tiên hang đầu là đi tìm bằng chứng vi khuẩn. Tuy nhiên vì tỷ lệ tìm thấy vi khuẩn không cao, đặc biệt ở trẻ em. Nếu chờ đợi bằng chứng vi khuẩn sẽ bỏ sót chẩn đoán hoặc gây chậm trễ trong điều trị. Thang điểm chẩn đoán lao chính là giải pháp cho các trường hợp lao với bằng chứng vi khuẩn âm tính. Điểm lao giúp tổng hợp một cách khoa học các yếu tố nguy cơ bị lao và hướng dẫn điều trị sớm cho các trường hợp lao mà bằng chứng vi khuẩn âm tính.
Tuy nhiên, các thang điểm lao đều không cho chẩn đoán chắc chắn lao 100%. Vậy nên trong quá trình tiếp cận chẩn đoán bệnh nhi lao, song song với việc chấm điểm lao nhiều lần, tại nhiều thời điểm thì việc đi tìm bằng chứng vi khuẩn vẫn luôn phải được chú trọng.
Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec là một trong những bệnh viện không những đảm bảo chất lượng chuyên môn với đội ngũ y bác sĩ, hệ thống trang thiết bị công nghệ hiện đại mà còn nổi bật với dịch vụ khám, tư vấn và chữa bệnh toàn diện, chuyên nghiệp; không gian khám chữa bệnh văn minh, lịch sự, an toàn và tiệt trùng tối đa.
Để đặt lịch khám và tiêm chủng cho bé tại Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec, Quý khách có thể liên hệ TẠI ĐÂY.
XEM THÊM:
