Việc chăm sóc và điều trị đối với người bệnh đau mỏm cụt do cắt cụt chi vào giai đoạn đầu rất quan trọng, được bắt đầu từ ngày đầu sau phẫu thuật cho đến khi họ hoàn toàn có thể vận động trên giường và di chuyển an toàn xung quanh phòng bệnh, khi ở nhà và môi trường xung quanh. Hãy cùng tìm hiểu thêm về chăm sóc mỏm cụt sau cắt cụt chi trong bài viết dưới đây.
Bất kể vì lý do gì, việc mất đi một chi không bao giờ là điều dễ dàng. Cả về tinh thần và thể chất, việc cắt cụt chi có thể ảnh hưởng tiêu cực đến một người và chắc chắn sẽ làm thay đổi cuộc sống của họ cũng như cuộc sống của những người thân yêu của họ. Cuộc sống sau khi cắt cụt chi chỉ đơn giản là việc tìm kiếm một thói quen mới - một cuộc sống bình thường mới.
1. Phần mỏm cụt cắt ở chân và tay
1.1 Chân
- Bàn chân: Phần cắt cụt ngang bàn chân hay phần xương cổ chân, tháo khớp cổ chân
- Cẳng chân: Mỏm cụt ở vị trí giữa 1/3 trên và 1/3 giữa. Chiều dài khoảng 15 cm từ khớp gối xuống
- Khớp gối: Do mỏm cụt quá dài nên sẽ có chỉ định tháo khớp gối
- Đùi: Mỏm cụt dài 25-30cm.
- Khớp háng: Chỉ định tháo khớp háng.
1.2 Tay
- Bàn tay: Tháo khớp các ngón và cổ tay
- Cắt cụt cẳng tay: Mỏm cụt ở vị trí 1/3 giữa và 1/3 dưới.
- Khuỷu tay: Tháo khớp khuỷu
- Cánh tay: Mỏm cụt ở vị trí 1/3 giữa và 1/3 trên.
- Vai: Tháo khớp vai
2. Thời gian đầu sau phẫu thuật cắt cụt chi
Ngày đầu tiên sau phẫu thuật thường là ngày khó khăn nhất khi bạn xử lý những gì trước đây chỉ là lý thuyết nay đã trở thành hiện thực. Vết thương sẽ được băng bó và đi tất ép, và cũng có thể được kê cao hoặc đặt băng để giúp giảm sưng. Đảm bảo hết sưng và giảm đau cho phần chi còn lại là ưu tiên trong thời gian này. Việc chữa bệnh đúng cách sẽ giúp việc lắp chân giả sau này trở nên dễ dàng hơn.
Quá trình phục hồi sẽ bắt đầu trong vòng vài ngày, nhưng chủ yếu sẽ là các bài tập kéo giãn rất đơn giản và nhẹ nhàng để giúp bạn duy trì phạm vi chuyển động ở tất cả các chi khác của mình. Các kỹ thuật viên vật lý trị liệu cũng có thể sẽ hướng dẫn bạn một số bài tập để ngăn hình thành cục máu đông.
Như trước khi phẫu thuật, điều quan trọng vẫn là bạn phải thông báo bất kỳ sự khó chịu hoặc lo lắng nào cho bác sĩ và điều dưỡng phụ trách chăm sóc bạn. Điều này bao gồm bất kỳ điểm áp lực nào trong băng hoặc bất kỳ cơn đau nào ở phần chi còn lại.
Bản thân vết thương sẽ mất từ bốn đến tám tuần để lành hẳn, nhưng bạn có thể sẽ chỉ ở lại bệnh viện trong tối đa 14 ngày. Thời gian nằm viện kéo dài là để cho phép các bác sĩ theo dõi quá trình chữa lành của bạn và theo dõi bất kỳ tình trạng nào có thể cản trở quá trình chữa lành thích hợp, chẳng hạn như bệnh tiểu đường hoặc xơ cứng động mạch. Họ cũng sẽ kê đơn thuốc giảm đau và các loại thuốc khác để ngăn ngừa nhiễm trùng.
- Những biến chứng sau mổ phẫu thuật cắt cụt chi
Đau tại vị trí mỏm cụt: Do vết sẹo mổ tỳ vào thần kinh hoặc đau tại phần liền kề chi đã cắt bỏ còn gọi là đau “chi ma”
Chảy máu: Do va đập gây chảy máu đầu xương hay cầm máu không triệt để, tuột chỉ phần thắt mạch máu. Những trường hợp này có thể băng ép để cầm máu, chườm lạnh hay có thể phải mổ lại
Viêm tủy xương: Điều trị bảo tồn hoặc phẫu thuật lại
Áp xe cơ: Tháo dịch dẫn lưu mủ, điều trị kháng sinh phối hợp tại chỗ và toàn thân
Viêm da phần đầu và xung quanh mỏm cụt: Nguyên nhân có thể do dị ứng với thuốc bôi, băng dán hoặc do nhiệt độ gây phồng rộp da sau đó viêm loét hay có thể do khâu chăm sóc vệ sinh kém.
Nhọt sâu trong phần mô mềm: Sử dụng túi nóng để tác động cho vùng nhiễm khuẩn nhỏ lại sau đó nạo vét đồng thời sủ dụng kháng sinh kết hợp.
Mất cảm giác: Là vấn đề rất quan trọng do bệnh nhân không cảm nhận được phần chi giả bị đè ép làn dập nát tổ chức. Nếu vùng mất cảm giác lan rộng có thể phải cắt lại đoạn chi ở vị trí cao hơn. Nếu vùng mất cảm giác hẹp thì khi làm vỏ chi giả cần cẩn thận hơn.
- Những khó khăn sau mổ cắt cụt chi
Hạn chế về sinh hoạt: Tùy theo vị trí cắt cụt chi sẽ ảnh hưởng đến cuộc sống sinh hoạt, di chuyển của bệnh nhân và người nhà với mức độ ít hay nhiều. Nếu vị trí ở bàn chân người bệnh vận có thể đi lại vận động bình thường và dần làm quen với các sinh hoạt hàng ngày. Nếu mỏm cụt ở bàn tay sẽ ảnh hưởng đến việc cầm nắm, tắm rửa, vệ sinh, thay quần áo...
Biến dạng khớp và co rút cơ: Mỏm cụt nếu không được tập vật lý trị liệu và đặt ở tư thế đúng sẽ xảy ra tình trạng co rút và biến dạng thậm chí teo cơ.
Tâm lý: Nhất là đối với phụ nữ và những người là lao động chính trong gia đình, tâm lý sẽ bị ảnh hưởng sâu sắc. Hay với những đứa trẻ khi phải đi học sẽ nhận được những lời trêu đùa từ bạn bè mà cảm thấy xấu hổ.
Học tập và công việc: Nếu trường hợp cắt cụt chi ở tay phải sẽ khiến trẻ gặp khó khăn trong việc viết lách. Với người lớn, công việc sẽ bị ảnh hưởng không nhỏ.
3. Chăm sóc sau phẫu thuật cắt cụt chi
3.1 Vết mổ
- Tại vị trí mỏm cụt các bác sĩ sẽ dùng kim bấm hoặc chỉ khâu để cố định phần da đầu mỏm cụt
- Kim bấm hoặc chỉ khâu giữ nguyên vị trí trong 4-6 tuần, tùy thuộc vào tình trạng lành da của vết mổ.
- Vết mổ của bạn có thể cảm thấy dày lên và nổi lên. Điều này là bình thường và sẽ giảm dần theo thời gian (6- 12 tháng).
- Giữ cho vết mổ của bạn sạch sẽ và khô ráo.
- Không bôi bất kỳ loại kem, nước thơm, bột hoặc thuốc mỡ nào lên vết mổ của bạn trừ khi bác sĩ của bạn yêu cầu làm như vậy.
- Không cạo phần da còn sót lại của bạn vì điều này có thể gây kích ứng.
- Giữ vết mổ của bạn tránh ánh sáng mặt trời trong 6 tháng để phát huy hiệu quả tối ưu
- Sau khi vết mổ lành lại, bạn có thể được yêu cầu xoa bóp nhẹ nhàng để giảm sự co rút của mô sẹo.
- Mang tất co rút của bạn theo chỉ dẫn để giúp giảm sưng ở phần còn lại của bạn chân tay. Nó cũng giúp định hình chi để phù hợp với bộ phận giả của bạn. Bạn sẽ được trang bị cho một chiếc tất co rút (vớ nén) khi ở trong bệnh viện hoặc sau đó thời gian. Thông thường, tất co rút được áp dụng vào ngày thứ 2 sau phẫu thuật nếu vết mổ có vẻ tốt.
Khi tắm:
- Rửa vết mổ của bạn hàng ngày bằng xà phòng và nước và lau khô, bắt đầu 72 giờ sau khi phẫu thuật.
- Sử dụng khăn và khăn tắm mới giặt mỗi lần bạn tắm.
- Bạn có thể tắm nếu bạn đã được làm sạch bằng vật lý trị liệu và thiết bị an toàn thích hợp tại chỗ.
- Không ngâm mình trong bồn tắm hoặc bồn tắm nước nóng hoặc bơi trong hồ bơi hoặc hồ nước cho đến khi vết mổ khô hoàn toàn hoặc được sự đồng ý của bác sĩ.
3.2 Băng mỏm cụt
Mục đích:
- Hạn chế phù nề
- Săn chắc phần mô mềm
- Tăng cường sự lưu thông tĩnh mạch
- Tạo cảm giác để mỏm cụt quen dần với việc che phủ thường xuyên
- Tạo hình cho mô mềm
Nguyên tắc:
- Không dùng băng mất độ đàn hồi
- Không băng ngang, mà băng xiên hoặc băng chéo
- Sức ép của băng giảm dần từ ngọn chi đến gốc chi
- Vòng băng không được hạn chế cử động của khớp cũng như không được ảnh hưởng đến tuần hoàn, không được gây lằn, nếp gấp trên da
- Không được gây cảm giác đau tức cho bệnh nhân
- Không được để băng tuột trong quá trình bệnh nhân vận động
Thực hiện:
- Bắt đầu từ khi mỏm cụt chưa ổn định thường vào ngày thứ nhất sau mổ
- Mỏm cụt phải được vệ sinh sạch trước khi băng
- Băng phải được vô khuẩn hoặc làm sạch và giặt hằng ngày
- Nếu có hiện tượng phù nề cần được kiểm tra chu vi phần mỏm cụt trước và sau khi băng
- Băng vào buổi sáng trước khi bệnh nhân thõng chân xuống giường
- Băng liên tục cả ngày lẫn đêm khi chưa lắp chi giả, ngay cả khi không có phù nề
- Khi băng không được để có nếp nhăn trong băng
Lưu ý:
- Mỏm cụt phần chi trên dùng băng thun rộng 8-10cm
- Mỏm cụt phần dưới gối dùng băng thun rộng 10cm
- Mỏm cụt phần trên gối dùng băng thun rộng 15cm
- Băng chun liên tục, chỉ không băng nữa khi bệnh nhân mang chi giả thường xuyên
- Nếu không mang chi giả, mỏm cụt cần được băng tiếp, nhất là khi bệnh nhân thường xuyên ở vị thế đứng với đoạn chi dưới.
3.3 Tư thế đúng
- Vị trí cắt cụt trên gối
- Nằm sấp ngay sau phẫu thuật để tránh hiện tượng biến dạng gập hông
- Không nên kê gối phía dưới mỏm cụt và nên để túi cát dọc phía bên ngoài mỏm cụt để tránh biến dạng của khớp hông
- Khi nằm trên giường: Xoay người ít nhất 2 giờ một lần từ bên này sang bên kia.
- Giữ đầu giường của bạn ở một góc 30 độ hoặc thấp hơn để tránh quá nhiều áp lực lên xương của bạn (hông khi nằm nghiêng, xương cụt khi nằm ngửa). Nên nằm thẳng trên giường, nếu giường có đệm nên kê thêm một tấm phản gỗ cứng dưới đệm vì đệm mềm lún dễ tạo biến dạng gập.
- Không nên nằm nghiêng, vì ở tư thế này không thể tránh được biến dạng gập của mỏm cụt
- Cố giữ 2 đùi ở vị thế trung tính vì ở cả 2 vị trí nằm sấp và ngửa, bệnh nhân có khuynh hướng nằm với mỏm cụt dạng và xoay ngoài.
- Khi ngồi, thay đổi vị trí của bạn sau mỗi 15 phút bằng cách nghiêng người về phía trước hoặc sang một bên để phần dưới của bạn nâng lên khỏi ghế.
- Đứng lên hoặc thực hiện “chống đẩy” bằng cách sử dụng cánh tay để nâng khỏi ghế mỗi giờ
- Không được để bệnh nhân ngồi lâu trong khoảng 10 ngày đầu tiên sau phẫu thuật với tình trạng gập hông 90o
Vị trí cắt cụt dưới gối:
- Đặt một chiếc gối giữa mắt cá chân và đầu gối khi nằm nghiêng.
- Đặt một chiếc gối dưới cẳng chân của bạn để nâng cao gót chân khi nằm ngửa.
- Tư thế nằm sấp có tác dụng giảm sức ép trên đầu mỏm cụt, và do ảnh hưởng của trọng lực có thể làm duỗi thêm khớp gối.
- Có thể cho bệnh nhân ngồi dậy sớm nhưng mỏm cụt phải được giữ ở tư thế duỗi.
3.4. Các tư thế cần tránh của người bệnh cụt phần trên và dưới gối:
- Kê gối dưới hông hay đầu gối
- Để thõng mỏm cụt xuống cạnh giường
- Ngồi xe lăn tay với phần mỏm cụt gập
- Nằm ưỡn cong lưng
- Nằm với phần gối bị gập
- Nằm thẳng và kê gối giữa đùi
- Nằm dạng phần mỏm cụt
- Đứng gác mỏm cụt trên tay nạng
3.5. Bài tập vận động mỏm cụt
Là những bài tập mang lại nhiều mục đích, và rất đơn giản. Được áp dụng ở giai đoạn trước khi có phần chi giả.
Hiệu quả mang lại từ những bài tập vận động bao gồm:
- Phần cơ mỏm cụt mạnh lên, đặc biệt là nhóm cơ dang, duỗi và xoay trong
- Mỏm cụt bắt đầu quen với việc chịu áp lực, sẵn sàng cho việc sử dụng chi giả
- Cải thiện tuần hoàn
- Duy trì sự mềm dẻo các cơ và khớp
- Tăng cường trương lực cơ
- Làm quen với sự phối hợp cơ bắp cần thiết của mỏm cụt để chuẩn bị cho việc sử dụng chi giả
Các bài tập:
- Tập đứng với thanh song song: Hai chân cách nhau 20cm luân phiên dồn trọng lượng lên hai chân cả chân lành và chân giả. Có thể thay đổi tư thế tập khác một chân trước một chân sau, liên tục thay đổi trọng lượng dồn lên hai chân.
- Tập đi trong thanh song song với phần chi giả: Đi chậm, từ từ đưa chân giả lên trước.
- Tập đứng ngồi với ghế cao: Cúi nghiêng người dồn trọng tâm ra trước rồi đứng dậy
- Tập đi ngang với thanh song song: Bước chân lành sang ngang (phải hoặc trái) rồi đưa chân giả bước theo.
- Tập ngã: Đặt nhiều gối dày hoặc đệm rộng cho người bệnh tập vận động. Để khi họ ngã sẽ không bị đập toàn thân xuống nền. Tập ngã về phía trước, về phía sau hoặc sang hai bên.
- Tập ngồi xuống đứng lên từ nền nhà.
- Tập đứng lên từ tư thế quỳ có trợ giúp và không có trợ giúp
3.6. Làm quen với hội chứng chân tay ảo
Tác dụng phụ tâm lý phổ biến nhất của việc cắt cụt chi là hội chứng chân tay ảo, đó là khi bạn tin rằng mình có thể cảm nhận được chi đã bị cắt cụt. Mặc dù hầu hết những người bị cụt tay đều cảm thấy như họ có thể cảm nhận được chi bị cắt cụt, nhưng không phải tất cả họ đều cảm thấy đau ở đó. Cảm giác ma đến từ tủy sống và não.
Mặt khác, Phantom Pain vẫn còn là một bí ẩn. Các giả thuyết về nguyên nhân của chứng đau chân tay giả cho thấy nó có liên quan gì đó đến sự tái tổ chức của não sau khi cắt cụt chi. Khi một chi bị cắt cụt, sự liên lạc giữa các tế bào thần kinh trong một số dây thần kinh và não bị phá vỡ. Cuối cùng, những tế bào thần kinh đó được kích hoạt trở lại và bắt đầu giao tiếp với não một lần nữa bằng cách phản hồi lại đầu vào từ các dây thần kinh vẫn còn. Đôi khi, việc gây áp lực lên phần chi còn lại là nguyên nhân kích hoạt sự giao tiếp này, khiến người bị cụt cảm thấy đau như ma.
Cả đau ảo và cảm giác ảo đều xảy ra phổ biến và có xu hướng ảnh hưởng đến những người bị cụt tay lớn tuổi. Nó có thể phát triển ngay sau khi cắt cụt chi hoặc thậm chí vài tuần, vài tháng hoặc vài năm sau đó. Căng thẳng, lo lắng và sợ hãi đều là những yếu tố tiềm ẩn gây ra cơn đau ảo, và bản thân cơn đau có thể từ cảm giác đau nhức, chuột rút đến bỏng rát hoặc sốc.
Nhiều người nhận thấy rằng họ không còn bị đau chân giả sau khi mang chân giả, nhưng một số biện pháp khắc phục tại nhà có thể giúp giảm bớt cơn đau ảo, bao gồm:
- Quấn phần chi còn sót lại trong khăn ấm hoặc đệm sưởi.
- Đắp kem lạnh hoặc túi đá lên phần chi còn sót lại.
- Xoa bóp chi còn lại và vận động trí óc cho chi còn thiếu.
- Thay đổi vị trí bằng cách đứng lên hoặc di chuyển xung quanh.
- Nếu bạn có một bộ phận giả, việc đeo nó vào và đi dạo đôi khi sẽ giúp ích cho việc cắt cụt phần dưới cơ thể.
- Siết chặt và từ từ thả lỏng các cơ của chi còn lại.
4. Các cách đối phó với việc cắt cụt chi
Tác động tinh thần của việc cắt cụt chi có thể rất nghiêm trọng và không có cách nào để đối phó với tình trạng cắt cụt chân của bạn. Đau buồn, tức giận, trầm cảm chỉ là một số cảm xúc có thể bạn sẽ cảm thấy - và chúng đều có giá trị và rất bình thường. Điều quan trọng là cách bạn đối phó với những cảm giác này, bất kể chúng là gì.
Dưới đây là một số cách lành mạnh để đối phó với tình trạng cắt cụt chi:
Chấp nhận và thừa nhận cảm xúc của bạn: Dù cảm xúc là gì, đừng bỏ qua chúng ngay cả những cảm xúc tiêu cực. Thừa nhận những cảm giác tốt và xấu là bước đầu tiên để đối phó với chúng. Thay vì buộc bản thân phải luôn lạc quan, hãy cho phép bản thân buồn hoặc tức giận nếu đó là cảm giác của bạn - và nhắc nhở bản thân rằng bạn được phép cảm thấy như vậy.
Tập trung vào hành trình: Phục hồi chức năng sau khi bị cắt cụt chi không có mốc thời gian. Nó khác nhau đối với tất cả mọi người và có thể mất nhiều năm. Phục hồi cảm xúc thường là một nhiệm vụ suốt đời, vì vậy việc tập trung vào mục tiêu cuối cùng hiếm khi hữu ích. Thay vào đó, hãy học cách đánh giá cao sự tiến bộ của bạn cho đến nay và cố gắng không bị ám ảnh về việc bạn còn phải đi bao xa.
Tìm mục đích: Cho dù đó là mục đích tinh thần, vị tha hay chỉ để giải trí, hãy tìm điều gì đó khiến bạn hứng khởi khi thức dậy vào buổi sáng. Một số người thích làm tình nguyện viên với các tổ chức giúp đỡ những người bị cụt tay trong khi những người khác có sở thích để làm chủ. Dù đó là gì, chỉ cần đảm bảo rằng điều đó khiến bạn vui khi còn sống và đang nỗ lực phục hồi.
Học cách nghĩ về bản thân theo một cách mới: Thay vì tập trung vào những gì bạn không thể làm được nữa, hãy cố gắng tập trung vào mọi thứ bạn vẫn có thể làm - và đã học cách làm kể từ khi cắt cụt chân. Sắp xếp lại cách bạn nhìn nhận bản thân có thể tăng cường sức khỏe tinh thần và sự tự tin của bạn, đồng thời giúp bình thường hóa tình trạng cụt chân cho những người khác.
Nói chuyện với những người cũng bị cắt cụt chi khác: Cho dù những người thân yêu và đội phục hồi chức năng của bạn có thiện chí đến đâu, họ cũng sẽ không hiểu được cảm giác của bạn như thế nào. Những người có chung hoàn cảnh như nhau sẽ có thể chia sẻ cho nhau nhiều kinh nghiệm hơn, họ cũng có thể cung cấp các cơ chế đối phó có liên quan mà những người không bị cụt chi không biết được.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
