Bệnh trĩ là một tình trạng phổ biến mà hàng triệu người trên thế giới phải đối mặt mỗi năm, gây ra các triệu chứng như đau, ngứa và chảy máu ở vùng hậu môn. Nhiều người vẫn chưa biết rõ về các biến chứng nguy hiểm của bệnh nên quyết định tự ý điều trị tại nhà. Cùng Vinmec tìm hiểu thông tin chi tiết về bệnh trong bài viết sau!
Bài viết này được viết dưới sự hướng dẫn chuyên môn của các bác sĩ Khoa Ngoại Tổng hợp - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City.
1. Bệnh trĩ là gì?
Bệnh trĩ không chỉ liên quan đến các vấn đề về tĩnh mạch mà còn là bệnh của một hệ thống mạch máu phức tạp bao gồm tiểu động mạch, tĩnh mạch, thông nối động tĩnh mạch đến cơ trơn và mô liên kết được lót bởi lớp biểu mô bình thường của ống hậu môn.
Đám rối tĩnh mạch nằm trong lớp dưới của niêm mạc được hỗ trợ nâng đỡ bởi cấu trúc mô sợi đàn hồi. Việc tăng áp lực trong khu vực này như trong trường hợp rặn khi đi đại tiện, sự tích tụ máu liên tục sẽ gây phình giãn và dẫn đến hình thành các búi trĩ bên trong lòng ống hậu môn. Khi con người già đi, cấu trúc mô liên kết nâng đỡ yếu đi và các búi trĩ có thể bắt đầu sa khỏi lỗ hậu môn dẫn đến bệnh trĩ nội sa.
2. Phân loại bệnh trĩ
Bệnh trĩ có 2 loại chủ yếu là trĩ nội (internal hemorrhoids) và trĩ ngoại (external hemorrhoids).
- Trĩ ngoại là trường hợp búi trĩ phát triển phía dưới đường lược, hay còn gọi là đường hậu môn - trực tràng. Búi trĩ này được bao phủ bởi lớp biểu mô vảy và nằm ngay dưới lớp da quanh hậu môn.
- Trĩ nội hình thành phía trên đường lược, được bao phủ bởi niêm mạc và lớp biểu mô chuyển tiếp.
Phân độ bệnh trĩ dựa trên mức độ phát triển của búi trĩ, bao gồm việc búi trĩ vẫn còn nằm trong ống hậu môn hay đã sa ra ngoài.
- Trĩ độ 1: Búi trĩ hoàn toàn nằm bên trong ống hậu môn và không sa ra ngoài.
- Trĩ độ 2: Búi trĩ thường nằm trong ống hậu môn nhưng có thể thập thò, sa ra ngoài ít khi rặn đi đại tiện, tự thụt trở lại khi đi ngoài xong và đứng lên.
- Trĩ độ 3: Búi trĩ sa ra ngoài khi đi đại tiện, di chuyển nhiều, khi ngồi xổm hoặc làm việc nặng. Lúc này, người bệnh trĩ cần phải nằm nghỉ hoặc dùng tay đẩy nhẹ để quay trở lại vị trí ban đầu.
- Trĩ độ 4: Búi trĩ thường xuyên nằm ngoài ống hậu môn.
3. Các yếu tố gây bệnh trĩ
- Táo bón hoặc tiêu chảy có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh trĩ, rặn khi đi vệ sinh có thể làm tăng áp lực lên các tĩnh mạch dẫn đến sự căng giãn và ứ máu.
- Một chế độ ăn uống thiếu chất xơ cũng góp phần làm tăng nguy cơ phát triển bệnh trĩ.
- Thừa cân và béo phì cũng là các yếu tố tăng nguy cơ gây bệnh trĩ.
- Công việc yêu cầu lao động nặng như khuân vác hoặc vận động viên các môn thể thao (như cử tạ và quần vợt), cũng như các hoạt động đòi hỏi đứng hoặc ngồi lâu (như làm thư ký hay thợ may, nhân viên bán hàng) cũng làm tăng áp lực trong ổ bụng, từ đó cản trở sự hồi lưu máu về tim và gây ra sự giãn tĩnh mạch hậu môn, đây cũng là yếu tố gây bệnh trĩ.
- Các khối u ở vùng tiểu khung như u đại trực tràng, u tử cung hoặc trong trường hợp thai nhiều tháng cũng làm cản trở quá trình hồi lưu máu về tim dẫn đến sự giãn nở của các tĩnh mạch, tăng nguy cơ phát triển trĩ vì những yếu tố này.
4. Nguyên nhân bệnh trĩ
Các tĩnh mạch quanh khu vực hậu môn thường bị căng khi chịu áp lực dẫn đến tình trạng sưng phồng hoặc xung huyết. Búi trĩ hình thành khi có sự gia tăng áp lực trong phần trực tràng dưới do các yếu tố sau:
- Rặn mạnh khi đi đại tiện.
- Ngồi quá lâu trên bồn cầu.
- Táo bón hoặc tiêu chảy kéo dài.
- Béo phì.
- Mang thai.
- Quan hệ tình dục qua đường hậu môn.
- Chế độ ăn thiếu chất xơ.
Nguy cơ mắc bệnh trĩ gia tăng theo tuổi tác do cấu trúc mô nâng đỡ các tĩnh mạch ở trực tràng và hậu môn dần suy yếu và mất độ đàn hồi.
5. Triệu chứng của bệnh trĩ
Các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh trĩ có thể bao gồm:
- Chảy máu không đau khi đi tiêu là triệu chứng sớm nhất và thường gặp nhất. Ban đầu, người bệnh trĩ có thể thấy máu đỏ tươi trên giấy vệ sinh hoặc dưới bồn cầu. Khi tình trạng nặng hơn, máu có thể chảy thành giọt hoặc tia, thậm chí chảy máu cả khi ngồi xổm.
- Ngứa hoặc cảm giác kích thích tại vùng hậu môn, thường do dịch nhầy tiết ra từ niêm mạc hậu môn.
- Người bị bệnh trĩ thường có cảm giác đau hoặc khó chịu, có thể dao động từ nhẹ đến nghiêm trọng, do nứt hậu môn hoặc bị tắc, nghẹt.
- Sưng quanh vùng hậu môn.
- Có thể nhận thấy một khối u lồi ra gần hậu môn, đôi khi là huyết khối tại búi trĩ, gây đau và rát.
Những triệu chứng bệnh trĩ thường phụ thuộc vào vị trí của các búi trĩ:
- Trĩ ngoại: Đây là loại trĩ gây ra nhiều khó chịu nhất. Vùng da xung quanh búi trĩ có thể bị kích thích và loét. Nếu cục máu đông hình thành trong búi trĩ ngoại, người bệnh trĩ có thể trải qua cơn đau đột ngột và nghiêm trọng. Bệnh nhân có thể cảm nhận hoặc nhìn thấy một khối nhô ra xung quanh hậu môn. Cục máu đông này có thể bị hấp thu và để lại một vùng da nhăn nheo, gây ngứa và rát.
- Trĩ nội: Loại trĩ này thường không gây đau, kể cả khi có hiện tượng chảy máu. Người bệnh trĩ sẽ thấy máu đỏ tươi trên giấy vệ sinh hoặc nhỏ giọt vào bồn cầu. Búi trĩ nội thường không thể nhìn thấy hoặc cảm nhận được và hiếm khi gây ra cảm giác khó chịu. Tuy nhiên, khi rặn, phân đi qua có thể xước bề mặt của búi trĩ và gây chảy máu. Búi trĩ nội cũng có thể sa ra ngoài hậu môn, tạo thành trĩ nội sa. Khi bị sa, búi trĩ có thể tích tụ chất nhầy và phân, dẫn đến cảm giác ngứa, đau và rát. Việc lau liên tục để giảm ngứa có thể khiến tình trạng bệnh trĩ trở nên tồi tệ hơn.
6. Các biến chứng của bệnh trĩ
Mặc dù biến chứng của bệnh trĩ không phổ biến, những tình huống sau vẫn có thể xảy ra:
- Thiếu máu do mất máu mạn tính: Điều này xảy ra khi cơ thể mất máu qua các búi trĩ trong thời gian dài, dẫn đến tình trạng thiếu hồng cầu cần thiết để trao đổi oxy cho tế bào. Tuy nhiên, tình trạng này khá hiếm gặp.
- Nghẹt búi trĩ: Nếu búi trĩ sa ra ngoài và bị kẹt, mạch máu nuôi dưỡng búi trĩ có thể bị tắc, gây đau đớn rõ rệt. Người bệnh trĩ khi chạm vào có thể cảm thấy lộm cộm do có cục máu đông.
- Tắc mạch trĩ: Là tình trạng hình thành các cục máu đông trong các mạch máu của búi trĩ. Điều này thường xảy ra do mạch máu bị giãn phồng và tích tụ máu, có thể do các hoạt động như rặn, bưng vác vật nặng, mang thai, hoặc tập luyện thể thao nặng nhọc, gây tăng áp lực trong khoang bụng. Trong trường hợp của tắc mạch trĩ ngoại, vùng rìa hậu môn có thể quan sát thấy một khối phồng nhỏ màu xanh, thường gây đau và cảm giác căng khi chạm vào. Đối với tắc mạch trĩ nội, người bệnh có thể cảm nhận được đau và cảm giác cộm sâu bên trong, mặc dù các triệu chứng không rõ ràng như trĩ ngoại.
- Viêm da quanh hậu môn, viêm nhú và viêm khe khi da giữa các búi trĩ bị loét, có thể gây ra cảm giác ngứa ngáy và nóng rát.
7. Cách điều trị bệnh trĩ
Các cách điều trị bệnh trĩ áp dụng cho các trường hợp trĩ có triệu chứng:
7.1 Điều trị nội khoa
Đối với điều trị bảo tồn và chế độ sinh hoạt, người bệnh trĩ cần thực hiện như sau:
- Tăng cường bổ sung chất xơ trong khẩu phần ăn là biện pháp hiệu quả để xử lý trĩ xuất huyết, cùng với việc tránh các chất kích thích như rượu và ớt. Nên hạn chế các hoạt động quá mạnh cũng như tránh việc ngồi hoặc đứng lâu. Việc điều chỉnh thói quen đi vệ sinh để ngăn ngừa táo bón cũng rất quan trọng.
- Ngâm hậu môn trong bồn nước ấm có thể giảm bớt các triệu chứng khó chịu.
Sử dụng thuốc: Người bị bệnh trĩ có thể áp dụng các loại thuốc bôi trực tiếp hoặc thuốc đặt tại chỗ và các loại thuốc khác để hỗ trợ tuần hoàn tĩnh mạch.
7.2 Điều trị ngoại khoa
Trường hợp trĩ có biến chứng huyết khối cần được điều trị sớm bằng cách áp dụng phương pháp phẫu thuật cắt bỏ theo các kỹ thuật truyền thống hoặc kết hợp lấy huyết khối với cắt trĩ bằng các phương pháp khác.
Các phương pháp điều trị khác cho bệnh trĩ mức độ nhẹ bao gồm:
- Thắt búi trĩ bằng dây chun - vòng thắt cao su: Đây là một thủ thuật đơn giản, trong đó một vòng cao su được đặt quanh búi trĩ và thắt để gây thiếu máu cục bộ, khiến búi trĩ dần xơ hóa, teo lại và tự rụng đi. Thủ thuật này phù hợp cho trĩ độ 2 và 3, với ưu điểm là đơn giản, dễ thực hiện, chi phí thấp và có thể điều trị ngoại trú.
- Chích xơ mạch máu: Áp dụng cho trĩ độ 1 và 2, phương pháp này không thích hợp cho trĩ ngoại, trĩ có huyết khối hoặc trĩ nội bị viêm loét hoặc hoại tử. Trong thủ thuật này, 1-2 ml chất làm xơ (như natri tetradecyl sulfate hoặc phenol 5%, quinine, urea hydrochloride, polidocanol) được tiêm bằng kim 25-gauge vào lớp dưới niêm mạc của búi trĩ.
Các phương pháp phẫu thuật bệnh trĩ tiên tiến khác bao gồm:
- Phương pháp Longo (stapled hemorrhoidectomy-PPH, 1998) đã được chấp nhận ở nhiều quốc gia châu Âu và châu Á. Đây là một lựa chọn phổ biến trong điều trị phẫu thuật trĩ nội độ 3 và 4. Tại Trung Quốc, trong thập kỷ qua, phương pháp này thậm chí có xu hướng thay thế phẫu thuật cắt trĩ truyền thống. Phương pháp này không cắt trực tiếp búi trĩ mà dựa trên nguyên lý làm gián đoạn các mạch máu của trĩ trên và giữa, sau đó khâu niêm mạc hậu môn-trực tràng bị sa lên trên, giúp các búi trĩ trở về ống hậu môn, từ đó làm teo mô trĩ. Ưu điểm của phương pháp này là ít gây khó chịu hơn do không cần cắt bỏ da vùng hậu môn.
- Khâu triệt mạch THD: Thực hiện dưới hướng dẫn siêu âm, thủ thuật này tắc mạch cung cấp máu cho hậu môn, làm giảm phình búi trĩ.
Các phương pháp cắt trĩ kinh điển như Miligan Morgan, Ferguson, và White Head thường can thiệp trực tiếp vào búi trĩ và có thể gây đau đớn.
Những lưu ý khi điều trị bệnh trĩ:
- Phẫu thuật không được khuyến nghị cho người bệnh bị trĩ có hệ thống miễn dịch yếu hoặc đang mắc phải các dạng viêm đại tràng hoạt động. Phẫu thuật trĩ cấp cứu đi kèm tỷ lệ biến chứng cao hơn.
- Các biến chứng cấp tính khi điều trị bệnh trĩ bao gồm cảm giác đau đớn, nhiễm trùng tại vết mổ, chảy máu tái phát và bí tiểu. Một số người bệnh trĩ có thể gặp phải biến chứng muộn bao gồm mất kiểm soát đại tiện do tổn thương cơ thắt hậu môn trong quá trình phẫu thuật.
8. Phòng ngừa bệnh trĩ
Cách phòng ngừa bệnh trĩ hiệu quả nhất là duy trì tình trạng phân mềm, dễ dàng qua lỗ hậu môn. Dưới đây là một số khuyến nghị để ngăn ngừa trĩ và giảm triệu chứng nếu đã mắc phải:
- Tăng cường chất xơ trong chế độ ăn uống: Bổ sung nhiều trái cây, rau củ và ngũ cốc nguyên hạt như lúa mì, yến mạch, lúa mạch, ngô, gạo lứt, lúa mạch đen, kê…giúp làm mềm phân và tăng khối lượng phân. Bắt đầu tăng chất xơ dần dần để tránh xì hơi quá mức.
- Uống đủ nước: Hãy cố gắng uống từ sáu đến tám ly nước hoặc các chất lỏng khác mỗi ngày để giúp phân mềm hơn.
- Cân nhắc bổ sung chất xơ vào chế độ ăn uống: Phần lớn mọi người không nạp đủ lượng chất xơ được khuyến nghị hàng ngày, cụ thể là 25 gram đối với phụ nữ và 38 gram đối với nam giới. Nhiều nghiên cứu cho thấy việc bổ sung chất xơ không cần kê đơn như Metamucil và Citrucel có thể giúp giảm triệu chứng và hạn chế chảy máu do trĩ. Các sản phẩm này hỗ trợ làm mềm phân và duy trì thói quen đi đại tiện đều đặn hàng ngày. Tuy nhiên, khi sử dụng chất xơ bổ sung, người bệnh cần đảm bảo uống ít nhất tám ly nước hoặc chất lỏng khác mỗi ngày để tránh tình trạng táo bón hoặc làm nặng thêm triệu chứng táo bón.
- Tránh rặn mạnh khi đi cầu: Rặn mạnh có thể tăng áp lực lên các tĩnh mạch ở trực tràng dưới làm búi trĩ phình to và dễ chảy máu.
- Đi đại tiện ngay khi có cảm giác: Nếu bỏ qua cảm giác muốn đi đại tiện, niêm mạc trực tràng sẽ dần hấp thụ nước từ phân bị ứ đọng, khiến phân trở nên khô, cứng và khó đào thải hơn.
- Duy trì hoạt động thể chất: Tập thể dục mỗi ngày giúp ngăn ngừa táo bón và giảm áp lực lên tĩnh mạch có liên quan đến việc đứng hoặc ngồi lâu. Tập thể dục cũng giúp giảm cân nặng.
- Tránh ngồi lâu một chỗ: Ngồi lâu, nhất là trên bồn cầu, có thể làm tăng áp lực lên các tĩnh mạch ở hậu môn.
Để ngăn ngừa bệnh trĩ hiệu quả, việc duy trì phân mềm là rất quan trọng. Điều này có thể đạt được bằng cách ăn nhiều trái cây, rau củ và ngũ cốc, đồng thời uống đủ nước mỗi ngày.
Nhiều người cho rằng có thể tự điều trị bệnh trĩ mà không cần tham khảo ý kiến bác sĩ, nhất là những người trên 40 tuổi. Điều này có thể rất nguy hiểm vì chảy máu từ hậu môn trực tràng không chỉ là dấu hiệu của trĩ mà còn có thể đến từ các bệnh lý từ lành tính đến ác tính khác như ung thư đại trực tràng, ung thư ống hậu môn, polyp đại trực tràng. Ngoài ra, trĩ còn là triệu chứng của các các bệnh lý khác.
Nếu nhận thấy có sự thay đổi trong thói quen đi tiêu, màu sắc phân hoặc nếu chảy máu kèm theo đau, chảy máu thường xuyên hoặc chảy máu nhiều mà không thuyên giảm sau khi sử dụng thuốc, người bị bệnh trĩ cần liên hệ ngay đến bác sĩ để được tư vấn và chẩn đoán đúng bệnh. Đặc biệt, người bị bệnh trĩ cần đến bệnh viện ngay lập tức nếu chảy máu nhiều từ hậu môn nhiều kèm theo các triệu chứng như chóng mặt, choáng váng hoặc ngất xỉu.
Nếu cần tư vấn và khám chuyên sâu, quý khách có thể liên hệ với các Bệnh viện thuộc hệ thống Y tế Vinmec trên toàn quốc. Để thuận tiện, quý khách có thể đặt lịch hẹn trực tuyến thông qua website của bệnh viện.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
