Bệnh tiểu đường, được coi là một thách thức sức khỏe toàn cầu, ảnh hưởng đến hàng triệu người và ngày càng phổ biến. Trong số vô số biến chứng của nó, bệnh thần kinh ruột nổi lên như một tình trạng nghiêm trọng nhưng thường bị bỏ qua.
Bài viết được viết bởi ThS. BS Mai Viễn Phương - Trưởng đơn nguyên Nội soi tiêu hóa - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park.
Bệnh thần kinh ruột do tiểu đường là một bệnh lý làm suy yếu hệ thần kinh ruột (ENS), cần thiết để điều chỉnh chức năng đường tiêu hóa (GI). Biến chứng này dẫn đến nhiều rối loạn đường tiêu hóa ở bệnh nhân tiểu đường, ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống của họ. Tỷ lệ mắc bệnh thần kinh đái tháo đường, bao gồm bệnh thần kinh ruột, đang tăng song song với tỷ lệ mắc bệnh đái tháo đường ngày càng gia tăng. Nhiều nghiên cứu xem xét mối liên hệ giữa bệnh tiểu đường và bệnh thần kinh đường ruột, nhấn mạnh tác động của nó đối với các chức năng thiết yếu của đường tiêu hóa.
Tác động của bệnh đái tháo đường đến chức năng hệ tiêu hóa
Bệnh thần kinh ruột do tiểu đường gây ra một thách thức đa chiều trên toàn bộ đường tiêu hóa, trong đó mỗi phân đoạn biểu hiện các rối loạn chức năng riêng biệt nhưng có liên quan với nhau do tổn thương thần kinh.
Rối loạn chức năng thực quản
Ở thực quản, bệnh lý thần kinh này chủ yếu làm gián đoạn nhu động, thường dẫn đến bệnh trào ngược dạ dày thực quản và rối loạn nhu động thực quản. Các vấn đề về nhu động này thường được đặc trưng bởi các sóng nhu động bị gián đoạn và rối loạn chức năng cơ thắt, thường liên quan đến tình trạng tăng đường huyết kéo dài làm tăng cường căng thẳng oxy hóa trên các tế bào thần kinh thực quản. Những phát hiện như vậy đã được làm sáng tỏ thông qua các kỹ thuật chụp ảnh và đo áp lực tiên tiến, thúc đẩy việc khám phá các chiến lược điều trị mới, bao gồm điều biến thần kinh có mục tiêu, để giảm thiểu các rối loạn chức năng này. Các triệu chứng thường gặp ở bệnh nhân bao gồm ợ nóng, trào ngược và khó nuốt, trầm trọng hơn do căng thẳng oxy hóa trên các tế bào thần kinh thực quản do tăng đường huyết
Biến chứng dạ dày
Ở dạ dày, bệnh lý thần kinh đái tháo đường thường lên đến đỉnh điểm là liệt dạ dày, biểu hiện bằng tình trạng chậm làm rỗng dạ dày khi không có tắc nghẽn cơ học. Rối loạn này biểu hiện bằng buồn nôn, nôn, đầy hơi và no sớm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến cả tình trạng dinh dưỡng và kiểm soát đường huyết ở bệnh nhân đái tháo đường. Liệt dạ dày làm giảm đáng kể chất lượng cuộc sống, dẫn đến kiểm soát đường huyết kém, liên quan đến nhiều biến chứng khác nhau, khó chịu ở bụng, dinh dưỡng kém và tăng số lần nhập viện. Căng thẳng về mặt tâm lý do đó làm phức tạp thêm sức khỏe tổng thể của bệnh nhân. Nghiên cứu đã làm nổi bật vai trò quan trọng của ICC trong các rối loạn nhu động dạ dày ở bệnh nhân đái tháo đường, với các liệu pháp mới nổi tập trung vào việc phục hồi chức năng của chúng. Sinh lý bệnh của liệt dạ dày liên quan đến rối loạn chức năng ở cả đám rối cơ ruột dạ dày và ICC, dẫn đến chậm làm rỗng dạ dày và ảnh hưởng đáng kể đến sức khỏe
Rối loạn chức năng ruột non
Bệnh thần kinh ruột do đái tháo đường gây ra rối loạn chức năng đáng kể ở ruột non, biểu hiện dưới dạng một loạt các triệu chứng từ khó chịu ở bụng đến kém hấp thu nghiêm trọng. Tình trạng này trở nên trầm trọng hơn do stress oxy hóa do tình trạng tăng đường huyết dai dẳng, dẫn đến tổn thương ở ruột non và tế bào thần kinh. Tình trạng phức tạp hơn nữa là tình trạng tăng đường huyết làm suy yếu khả năng chữa lành niêm mạc và tác động của nó lên các yếu tố tăng trưởng insulin, góp phần đẩy nhanh quá trình apoptosis.
Các nghiên cứu gần đây đã chuyển trọng tâm từ bệnh thần kinh tự chủ sang mất các tế bào thần kinh nitrergic và ICC, rất quan trọng trong nhu động đường tiêu hóa. Tổn thương ICC do ROS làm gián đoạn chức năng của chúng trong việc phối hợp các cơn co thắt ruột, làm thay đổi nhu động. Ngoài ra, vai trò của nitric oxide synthase (nNOS) ở tế bào thần kinh trong nhu động ruột đã được công nhận, với những thay đổi do tăng đường huyết gây ra ở nNOS góp phần gây ra tình trạng rối loạn nhu động ruột non.
Những thay đổi ở đại tràng
Chức năng đại tràng cũng bị ảnh hưởng tương tự, chủ yếu thông qua các cơn co thắt cơ yếu và stress oxy hóa do tình trạng tăng đường huyết dai dẳng gây ra. Tình trạng này làm gián đoạn hoạt động bình thường của ICC và các tế bào thần kinh, dẫn đến các vấn đề về nhu động đại tràng như táo bón mãn tính hoặc tiêu chảy.
Các yếu tố góp phần bao gồm hệ vi khuẩn đường ruột bị thay đổi và rối loạn điều hòa các chất dẫn truyền thần kinh và chất trung gian gây viêm, đặc trưng hơn nữa là các bất thường trong quá trình dẫn truyền thần kinh và mất cân bằng giữa các tín hiệu kích thích và ức chế. Nghiên cứu tập trung vào việc phát triển các phương pháp điều trị dược lý nhắm vào các hệ thống dẫn truyền thần kinh này để cải thiện chức năng đại tràng ở bệnh nhân tiểu đường.
Rối loạn chức năng hậu môn trực tràng
Cuối cùng, bệnh lý thần kinh ruột do tiểu đường dẫn đến rối loạn chức năng hậu môn trực tràng, bao gồm suy giảm cảm giác và kiểm soát cơ thắt, dẫn đến chứng đại tiện không tự chủ hoặc táo bón nặng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến phẩm giá và chất lượng cuộc sống của bệnh nhân. Các kỹ thuật chẩn đoán tiên tiến như đo áp lực hậu môn trực tràng đã nâng cao hiểu biết của chúng ta về những suy giảm thần kinh cơ này. Nghiên cứu chỉ ra mối liên hệ tiềm ẩn giữa rối loạn chức năng hậu môn trực tràng và các biến chứng toàn thân do tiểu đường, nhấn mạnh nhu cầu về các phương pháp tiếp cận quản lý tích hợp.
Nhìn chung, bệnh thần kinh ruột do đái tháo đường ảnh hưởng đến đường tiêu hóa từ thực quản đến hậu môn trực tràng, với mỗi phần biểu hiện các rối loạn chức năng cụ thể và các triệu chứng liên quan như được trình bày trong Hình 2. Tình trạng phức tạp này đòi hỏi một cách tiếp cận toàn diện đối với việc quản lý lâm sàng, tích hợp chẩn đoán tiên tiến, điều trị có mục tiêu và nghiên cứu liên tục để cải thiện kết quả cho bệnh nhân. Nhu cầu tiếp tục nghiên cứu về cơ sở phân tử và tế bào của tình trạng này là rất quan trọng để phát triển các biện pháp can thiệp hiệu quả.
Tài liệu tham khảo
1. Hansen CS, Määttä LL, Andersen ST, Charles MH. The Epidemiology of Diabetic Neuropathy. In: Tesfaye S, Gibbons CH, Malik RA, Veves A, editors. Diabetic Neuropathy. Contemporary Diabetes. Humana, Cham, 2023: 5-36.
2. Jones KL, Marathe CS, Wu T, Rayner CK, Horowitz M. Gastrointestinal Neuropathy. In: Tesfaye S, Gibbons CH, Malik RA, Veves A, editors. Diabetic Neuropathy. Contemporary Diabetes. Humana, Cham, 2023: 471-490
3. Abdalla MMI. Enteric neuropathy in diabetes: Implications for gastrointestinal function. World J Gastroenterol 2024; 30(22): 2852-2865 Gastroenterol 2024; 30(22): 2852-2865
