Quy trình kỹ thuật chụp X-quang số hoá ruột non

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi BS.Nguyễn Đình Hùng - Chẩn đoán hình ảnh - Khoa Chẩn đoán hình ảnh - Bệnh viện đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng.

Chụp X-quang số hóa ruột non là kỹ thuật giúp thăm dò chẩn đoán các bệnh lý tại ruột non như viêm ruột non, bệnh Crohn, lao ruột, viêm ruột non do thiếu máu, u ruột non, u lympho ruột non, polyp ruột non, ung thư biểu mô tuyến,...

Chụp X-quang số hoá ruột non là kỹ thuật tăng đối quang ống tiêu hóa, còn được gọi cách khác là tạo đối quang toàn bộ ruột non bằng thuốc đối quang, dịch treo Baryt. Kỹ thuật này giúp thấy được toàn bộ ruột từ tá tràng đến manh tràng, với độ căng các quai ruột vừa phải, không bị chồng lấp.

Với điều kiện người bệnh chụp x quang phải được thụt tháo ruột sạch hoàn toàn trước khi cho thuốc đối quang vào. Để chụp x quang số hóa ruột non, bác sĩ phải xem dưới màn tăng sáng để biết được các hướng đi của các quai, sử dụng bộ ép có sẵn của máy hoặc rời để tách các quai hoặc dàn mỏng thấy được niêm mạc.

Các trường hợp có chỉ định chụp x quang số hóa ruột non gồm:

• Biểu hiện lâm sàng rõ rệt của hội chứng kém hấp thu, đi chảy, xuất huyết hoặc nguyên nhân gây tắc không giải thích được.
• Bệnh nhân có biểu hiện không rõ ràng như đau bụng mơ hồ, đau quanh rốn hoặc hố chậu; nôn mửa, bụng chướng hơi mà không tìm thấy nguyên nhân trên các kỹ thuật khác.
• Lâm sàng có các triệu chứng toàn thân, không rõ nguồn gốc tiêu hóa như thay đổi tổng trạng, gầy sút, thiếu máu, suy kiệt, sốt ho có hội chứng nhiễm trùng.
• Trên người bệnh đã phẫu thuật hoặc xạ trị hoặc ngay cả bệnh Crohn: Chụp toàn bộ ruột non có lợi làm lưu thông tốt đường ruột, loại trừ các thức ăn tồn đọng, kích thích tăng trương lực và nhu động ruột ở một số ca giảm trương lực.
• Bệnh nhân có phát hiện các nguyên nhân gây tắc, đoạn ruột bị teo thành, loét dò ra khỏi thành ruột, phát hiện các túi thừa hoặc dị dạng.

Các trường hợp chống chỉ định chụp x quang số hóa ruột non gồm:

• Người bệnh đang theo dõi thủng ruột, nghi ngờ nhồi máu mạc treo, xoắn ruột
• Bệnh nhân có tai biến thủng ruột do đặt ống thông tá tràng, hoặc ở người có túi thừa Zencker hoặc thoát vị hoành có nguy cơ xuyên thủng.
• Trường hợp kỹ thuật tiến hành mất thời gian và gây khó chịu cho người bệnh.

Các phương tiện gồm máy chụp x quang tăng sáng truyền hình, phim, cát – xét, hệ thống lưu trữ hoạt động bình thường cần được chuẩn bị để chụp x quang số hóa ruột non.

Vật tư tiêu hao gồm:

• Thuốc đối quang đường uống Baryt
• Thuốc đối quang i-ốt tan trong nước cho một số trường hợp
• Không khí để tạo đối quang kép, dàn đều Buryt trên niêm mạc
• Thuốc tăng, giảm nhu động tiểu tràng, thuốc giảm trương lực, thuốc chống bọt khí
• Bác sĩ chuyên khoa cùng kỹ thuật viên điện quang sẽ là người trực tiếp thực hiện chụp x quang số hóa ruột non cho bệnh nhân.

Đối với người bệnh, trước khi chụp ruột non cần chú ý chuẩn bị:

• Có chế độ ăn không gây tồn đọng trong 2 ngày, không ăn khoai tây, hoa quả các thức ăn uống chế phẩm của sữa, các loại nước sinh hơi, có thể sử dụng cà phê, chè, nước hoa quả. Các bữa ăn chính nên ăn nước rau, thịt nạc, trứng...
• Dừng uống thuốc có ảnh hưởng đến nhu động ruột hoặc gây cản quang trước 12h
• Sử dụng thuốc nhuận tràng trong 2 ngày trước, như Magné Sulfate (7,5g), Dulcolax, Bodolaxin, Peristatine (2 viên/ ngày)...
• Thụt tháo đại tràng với 1,5 – 2 lít nước ấm đưa vào từ từ đặt ở độ cao 40 cm và giữ trong vòng 10 phút; làm 2 lần cách nhau vài giờ hoặc sau 12 giờ, trước khi chụp để tránh hiện tượng trào ngược dịch, phân từ manh tràng vào hồi, hỗng tràng.

• Chụp một phim bụng không chuẩn bị tư thế nằm ngửa, hoặc đứng để loại trừ các trường hợp chống chỉ định như xoắn ruột, tắc ruột, thủng ruột, đồng thời loại trừ các bóng sáng, bóng mờ cản quang bất thường.
• Cho người bệnh uống khoảng 300 ml thuốc đối quang pha với nồng độ 30%, cần theo dõi dưới tăng sáng truyền hình, đường đi của thuốc vào dạ dày, tá hỗng tràng.
• Chụp sau 20-30 phút, người bệnh nằm ngửa lấy hết toàn bụng, cỡ 35x43 cm, với hệ thống kỹ thuật số có thể thu nhỏ cỡ 18x24 cm, hoặc 35x43 cm chia 4 hình.
• Nếu thuốc đã đến đoạn hồi tràng, nên tiêm tĩnh mạch thuốc chống co thắt để giảm nhu động, dễ khảo sát các quai ruột.
• Cần chụp loạt phim hỗng tràng để xem niêm mạc, sau đó chụp đoạn cuối hồi manh tràng.
• Thông thường, đoạn cuối hồi tràng không ngấm thuốc sau 30 phút. Cho bệnh nhân uống thêm một cốc thứ hai 300ml thuốc đối quang nữa, chờ thêm 30 phút sau chụp một phim toàn ổ bụng, nếu thuốc ngấm hồi manh tràng, kết thúc chụp; nếu vẫn chưa ngấm phải làm lại với cốc thứ ba 300ml, chờ thêm nửa giờ nữa (tổng cộng 1 giờ 30 phút) hoặc thậm chí lần thứ tư mất khoảng 2 giờ.
• Có thể tăng gia tốc lưu thông qua tiểu tràng ngay cốc thuốc thứ 2 với các loại dược động học – Metoclopramide, hoặc Cholecystokinine loại hòa vào thuốc uống hoặc tiêm tĩnh mạch hoặc làm lạnh thuốc đối quang bằng cách ngâm nước đá.

• Người bệnh nằm ngửa thoải mái để đặt được ống thông vào tá tràng; cần giải thích cặn kẽ như khi nội soi dạ dày, chuẩn bị tâm lý cho người bệnh hợp tác tốt để đưa đầu ống thông vào trong khung tá tràng. Nếu người bệnh lo lắng, có thể cho một liều an thần nhẹ bằng cách chích hoặc uống.
• Xịt thuốc tê vào mũi, hầu - họng vị trí sẽ luồn ống thông vào.

Dụng cụ được chuẩn bị:

• Ống thông bằng chất dẻo Silicone, được tẩm thuốc tê dạng gel. Điều khiển hướng đi của ống thông bằng dây dẫn, chiều dài của ống thông khoảng 1,2 m, có đánh dấu bằng centimet. Ống thông phổ biến của hãng Cook có tên là Dotte-Bilbao.
• Máy bơm điều khiển được lưu lượng dịch của Guerber – Aulnay

Kỹ thuật đặt ống thông và bơm thuốc, chụp:

• Cho ống thông vào mũi xuống hầu, thanh quản trong khi đó người bệnh vừa nuốt bác sĩ vừa luồn nhẹ nhàng vào thực quản, dạ dày. Khi ống thông ở tâm vị, đẩy ống thông sẽ lướt qua bờ cong lớn vào hang vị, bảo người bệnh hít vào sâu và chậm, sẽ rất dễ luồn qua môn vị và tá tràng.
• Rút dây dẫn ra dần và tiếp tục luồn ống thông qua tận góc Treitz, lúc đó ống thông có hình chữ C mở về phía trái, bơm ít thuốc đối quang để kiểm tra chắc chắn đó là tá hỗng tràng; cố định ống thông vào cánh mũi bằng băng dính.
• Nếu ống thông không qua được môn vị, sẽ cuộn lại trong hang vị. Đặt lại ống thông bằng cách rút cả ống thông lẫn dây dẫn lui cho đến khi ống thông thẳng, đẩy dây dẫn ra khỏi ống thông vài milimet. Cho người bệnh nằm tư thế chếch sau trái hoặc đứng, ta có thể luồn qua môn vị dễ hơn.

• Mở van cho thuốc chảy vào tá hỗng tràng theo trọng trường, hoặc bơm tay, bơm máy với tốc độ 80-100 ml/ phút vừa đủ để tránh trào ngược thuốc vào dạ dày. Bơm từng đợt 50ml, theo dõi sự di chuyển của thuốc đối quang qua từng đoạn ruột và chụp hình khu trú nếu thấy cần. Tổng lượng thuốc đối quang dùng từ 900 – 1,500 ml (trung bình 1 lít).
• Quan sát dưới tăng sáng để xem hướng đi của các quai, sử dụng cần ép để tách quai ruột hoặc dàn mỏng niêm mạc, cho đến khi thuốc ngấm tận đoạn cuối hồi tràng. Tiến hành tạo đối quang kép: bơm hơi hoặc Methycellulose.
• Chụp phim cỡ lớn lấy toàn bộ các quai ruột. Chụp khu trú vào vùng hồi manh tràng để kết thúc thủ thuật.
• Nếu người bệnh có cơn đau quặn hoặc thuốc lưu thông quá nhanh qua tiểu tràng, tiêm tĩnh mạch Buscopan hay Visceralgine.

Kết quả chụp x quang số hóa ruột non cho hình ảnh rõ ràng, đầy đủ các cấu trúc giải phẫu của ruột non, nhận thấy tổn thương nếu có.

Ở người bệnh có nghi ngờ thủng hoặc tắc ruột không chụp với thuốc đối quang Baryt để tránh tai biến.

Chụp X-quang đường tiêu hóa có thuốc cản quang là phương pháp chẩn đoán hình ảnh để đánh giá cấu trúc giải phẫu của đường tiêu hóa. Vì thế bệnh nhân nên chọn các cơ sở y tế uy tín có đủ hệ thống máy móc y tế hiện đại để thực hiện kỹ thuật này.