Chụp số hóa xóa nền và can thiệp lấy huyết khối mạch não

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Lê Xuân Thiệp - Bác sĩ Chẩn đoán hình ảnh - Khoa Chẩn đoán hình ảnh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hạ Long.

Đột quỵ nhồi máu não xảy ra khi nguồn cung cấp máu cho một phần não bị gián đoạn, ngăn không cho mô não lấy oxy và chất dinh dưỡng. Các tế bào não sẽ bắt đầu chết trong vài phút nếu như không được can thiệp kịp thời. Biện pháp điều trị đã được chứng minh hiệu quả ngay tại thời điểm này là chụp số hóa xóa nền và can thiệp lấy huyết khối mạch não. Dòng máu được tái lưu thông, cải thiện triệu chứng yếu liệt một cách nhanh chóng cho người bệnh.

Đột quỵ nhồi máu não là loại đột quỵ phổ biến nhất. Cơ chế bệnh sinh là khi một cục máu đông ngăn chặn dòng chảy cung cấp máu và oxy đến não, làm người bệnh đột ngột yếu liệt một bên mặt, tay, chân, nói khó hay cả lừ đừ và hôn mê nếu nhồi máu não diện rộng.

Những cục máu đông này thường hình thành ở các khu vực mà động mạch đã bị thu hẹp hoặc bị tắc nghẽn dần theo thời gian bởi các mảng bám. Đây là hệ quả của quá trình xơ vữa động mạch.

Mạch máu có khuynh hướng trở nên hẹp hơn khi càng lớn tuổi nhưng có một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải nhồi máu não như hút thuốc lá, huyết áp cao, béo phì, nồng độ cholesterol cao, bệnh đái tháo đường, uống quá nhiều rượu... Một nguyên nhân khác của đột quỵ do thiếu máu cục bộ là khi người bệnh mắc một loại loạn nhịp tim, gọi là rung nhĩ. Đây là điều kiện làm hình thành các khối máu đông trong tim và làm tắc nghẽn mạch máu lên não sau một nhát bóp bất kỳ.

Việc điều trị đột quỵ nhồi máu não bao gồm các liệu pháp tái tưới máu càng sớm càng tốt và dự phòng tái phát lâu dài. Cụ thể là nếu bạn đã bị đột quỵ nhồi máu não, nên sử dụng kết hợp các loại thuốc để điều chỉnh các yếu tố nguy cơ, ngăn ngừa biến cố xảy ra lần nữa. Đồng thời, có một số loại thuốc cần phải được sử dụng ngay lập tức và chỉ trong một thời gian ngắn nhằm làm tăng khối máu, tái lập lại tuần hoàn não.

Điều trị nội mạch của đột quỵ là điều trị không phẫu thuật nhằm cải thiện tình trạng mất chức năng não đột ngột do cục máu đông bằng cách nhanh chóng tái lập tuần hoàn não. Phương pháp điều trị là sử dụng microcatheter – một ống mỏng có thể nhìn thấy dưới tia X - đưa vào tới và lấy ra cục máu đông trong não đi từ động mạch đùi ở háng hoặc cánh tay (động mạch cánh tay).

Toàn bộ quá trình này sẽ xảy ra trong phòng chụp số hóa xóa nền. Với cơ chế tương tự X-quang là cũng sử dụng tia X, hình ảnh của ống thông sẽ được liên tục quan sát trên màn hình, giúp bác sĩ điều chỉnh đường đi đến tiếp cận cũng như bóc tách lấy khối máu đông ra ngoài một cách thành công. Từ đó, dòng máu lại tiếp tục phân bố đến nhu mô não, các dấu hiệu khiếm khuyết thần kinh sẽ được cải thiện.

Sau khi được giải thích kỹ về thủ thuật chuẩn bị xảy ra, người bệnh cần phải nhịn ăn, thay trang phục phù hợp và sắp xếp nằm ngửa trên bàn can thiệp, đặt đường truyền tĩnh mạch với dung dịch nước muối sinh lý 0,9%. Các phương tiện theo dõi nhịp thở, mạch, huyết áp, điện tâm đồ, SpO2 được gắn trên người bệnh và các chỉ số hiện trên màn hình để dễ quan sát. Sau khi vệ sinh vùng bẹn và sinh dục, bác sĩ sẽ phủ khăn lỗ vô khuẩn tại vùng chuẩn bị can thiệp. Trong trường hợp người bệnh quá kích thích và hợp tác kém thì cần cân nhắc chỉ định thuốc an thần để quá trình dễ thực hiện.

Tại vị trí can thiệp, bác sĩ sẽ tiến hành gây tê tại chỗ thông thường trong hầu hết các trường hợp là từ động mạch đùi, trừ khi đường vào này không làm được mới sử dụng các đường vào khác. Khi thuốc tê có tác dụng, bác sĩ sẽ chọc kim và luồn ống nong vào lòng động mạch. Dưới màn hình chụp số hóa xóa nền, bác sĩ điều chỉnh và đưa ống thông tới tận động mạch não tại vị trí có huyết khối.

Khi tiếp cận được cục máu đông, tùy vào từng trường hợp, sự sẵn có của các phương tiện cũng như tay nghề và kinh nghiệm của bác sĩ, kỹ thuật lấy huyết khối có thể lựa chọn một trong ba loại dụng cụ sau đây:

• Bộ dụng cụ hút huyết khối:

Tiếp cận vi ống thông đến gần sát huyết khối. Để đạt hiệu quả tiêu huyết khối cao nhất, có thể tiến hành bơm thuốc tiêu sợi huyết vào tận huyết khối ở vị trí đoạn sau, trong và trước huyết khối với tổng liều là không vượt quá 6mg. Sau đó, luồn dụng cụ khoan đẩy vào để làm tan huyết khối và đồng thời nối bộ hút huyết khối ra ngoài. Thực hiện nhiều lần cho đến khi thấy huyết khối tan hoàn toàn và nhận thấy dấu hiệu tái lập lại lưu thông dòng chảy trên màn hình huỳnh quang.

• Khung giá đỡ loại Solitaire lấy huyết khối:

Sử dụng ống thông dẫn đường có kèm bóng hay không có kèm bóng với kích thước khoảng 6-8F vào động mạch. Khi tiếp cận tới huyết khối thì tiếp tục luồn vi ống thông đi tiếp qua chỗ huyết khối. Luồn Solitaire mở tại vị trí phía sau đoạn có huyết khối, chờ 5-10 phút và tiến hành bơm bóng ở đầu ống thông rồi tiến hành kéo Solitaire. Chụp kiểm tra trên huỳnh quang, nếu đã tái thông thì dừng thủ thuật. Ngược lại, nếu chưa tái thông có thể làm lại thủ thuật từ 2 đến 3 lần như trên.

• Bộ Mercie lấy huyết khối:

Sử dụng ống thông có kích thước 8F có kèm bóng đưa vào động mạch. Tiếp tục luồn vi ống thông xuyên qua vị trí có huyết khối. Luồn bộ dụng cụ lấy huyết khối đẩy ra phía sau cục huyết khối rồi tiến hành rút để cho huyết khối mắc vào trong và tiến hành bơm bóng. Vừa bơm bóng và đồng thời rút lấy huyết khối vào trong ống thông để đưa ra ngoài.

Sau khi quan sát lấy được cục máu đông ra khỏi lòng mạch, cần đánh giá lại kết quả lòng mạch đã được tái thông hoàn toàn hay chưa bằng cách bơm thuốc cản quang và quan sát trên màn hình chụp số hóa xóa nền. Lòng mạch được tái thông hoàn toàn hoặc cũng có thể chưa được tái thông hoàn toàn với mức độ hẹp tồn dư cho phép không được vượt quá 30% so với đường kính lòng mạch tại cùng vị trí. Đồng thời, đoạn động mạch trước, trong và ngay sau đoạn tái thông cũng phải quan sát thấy dòng chảy lưu thông bình thường, không có dấu hiệu huyết khối hay bóc tách.

Vì đây là thủ thuật khá tinh vi, đòi hỏi phải có kỹ thuật cao và đội ngũ nhân lực giàu kinh nghiệm, mọi biến chứng của can thiệp lấy huyết khối mạch não cần được giải thích rõ ràng và chi tiết cho bệnh nhân và gia đình trước khi can thiệp.

Bên cạnh đó, về phía chuyên môn, việc nhận thức sớm khi có một biến chứng xảy ra sau khi can thiệp lấy huyết khối mạch não là rất quan trọng nhằm tránh để ảnh hưởng đáng kể đến kết quả can thiệp. Do đó, bác sĩ chuyên khoa thần kinh cần phải quen thuộc với các biến chứng này và biết cách quản lý. Các biến chứng của can thiệp lấy huyết khối mạch não thường gặp như sau:

• Xuất huyết não:

Vì xuất huyết não làm tăng đáng kể tỷ lệ mắc bệnh và tử vong của bệnh nhân, đây là biến chứng đáng sợ nhất sau khi can thiệp. Xuất huyết não cũng có thể xảy ra thứ phát sau nhu mô não được tái tưới máu sau nhồi máu. Bên cạnh đó, biến chứng này cũng có thể là do các tổn thương trực tiếp trên thành mạch bởi các dụng cụ can thiệp.

• Huyết khối tại chỗ:

Huyết khối tại chỗ khi can thiệp nội mạch là một biến chứng nổi bật và cũng chiếm tỷ lệ lớn trong các trường hợp có tình trạng thần kinh xấu hơn. Đây có thể là hệ quả của việc can thiệp làm kích hoạt chức năng đông máu cũng như kích hoạt tiểu cầu.

• Thuyên tắc khí:

Mặc dù thuyên tắc khí trong các thủ thuật mạch máu thần kinh hiếm khi gây ra triệu chứng, đây vẫn được xác định là nguyên nhân gây ra các khiếm khuyết thần kinh sau can thiệp. Nguồn gốc của thuyên tắc khí có thể là từ dòng máu chảy trong động mạch hoặc khi sử dụng áp suất âm để hút huyết khối.

• Thuyên tắc xa:

Nguy cơ di chuyển xa thêm của các mảnh vỡ từ cục máu đông là mối lo ngại trong quá trình thao tác để lấy cục máu đông. Não sẽ bị nhồi máu thứ phát do tắc nghẽn ở nhiều nhánh động mạch nhỏ hơn.

• Co thắt mạch máu:

Các thao tác thực hiện trên ống thông trong lòng động mạch não là yếu tố kích thích gây co thắt mạch.

• Lỗ rò động mạch cảnh:

Hình thành một lỗ rò cũng là biến chứng trong quá trình thao tác can thiệp lấy huyết khối mạch não.

Tóm lại, đột quỵ nhồi máu não là một cấp cứu y tế và điều trị kịp thời là rất quan trọng. Hành động sớm có thể làm giảm tổn thương não và các biến chứng khác. Trong đó, chụp số hóa xóa nền và can thiệp lấy huyết khối mạch não với những thông tin trên đây là một biện pháp quan trọng, cần thực hiện ngay khi nhập viện để đạt hiệu quả điều trị cao nhất, hạn chế tối đa xảy ra biến chứng, đem lại dự hậu tốt đẹp cho người bệnh.

Ths.Bs Lê Xuân Thiệp có thế mạnh trong thực hiện các kỹ thuật cộng hưởng từ, cắt lớp vi tính nâng cao và khó như: Chụp cắt lớp vi tính mạch vành, chức năng tim, Cộng hưởng từ mạch não, tưới máu não và các tạng,..

Nếu nhận thấy các vấn đề bất thường về sức khỏe bạn nên thăm khám và tư vấn với các bác sĩ chuyên khoa