Quy trình chụp động mạch tử cung số hoá xoá nền

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ nội trú Trần Đức Tuấn - Khoa Chẩn đoán hình ảnh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park. Bác sĩ đã có nhiều năm kinh nghiệm trong lĩnh vực chẩn đoán hình ảnh và can thiệp nội và ngoại mạch máu.

Chụp số hóa xóa nền là sự kết hợp giữa kỹ thuật chụp hình mạch máu thông thường theo kỹ thuật Seldinger với kỹ thuật xử lý hình ảnh bằng máy vi tính.

Chụp DSA động mạch tử cung là kỹ thuật chụp với tia X có sử dụng thuốc đối quang (cản quang) iod có tác dụng làm sáng mạch máu, để thể hiện được hệ thống mạch tử cung. Chất nhuộm có thành phần iod này hoàn toàn vô hại và sẽ đào thải ra ngoài cơ thể thông qua nước tiểu

Trước khi thực hiện, máy sẽ chụp hình ảnh ban đầu khi chưa tiêm thuốc cản quang vào cơ thể người bệnh. Sau đó, chất cản quang được tiêm vào mạch máu cần chụp (động mạch tử cung) thông qua một ống thông luồn qua da vào động mạch đùi.

Máy sẽ thu nhận ảnh động khi chất cản quang đi vào cơ thể. Bộ phận xử lý hình ảnh sẽ dùng ảnh chụp khi chưa có chất cản quang làm nền và loại trừ ảnh nền với ảnh thu được khi có chất cản quang (số hóa xóa nền), đây là những cấu trúc giải phẫu tĩnh giống nhau giữa 2 ảnh.

Chụp động mạch tử cung số hóa xóa nền được chỉ định trong:

• Đánh giá cấp máu khối u tử cung;
• Nghi ngờ dị dạng mạch tử cung;
• Chảy máu kéo dài sau sinh;
• Bệnh lý chấn thương tử cung nghi có tổn thương mạch máu;
• Chụp mạch máu để phục vụ cho kỹ thuật điện quang can thiệp;
• Chụp mạch để chuẩn bị ghép tử cung;
• Chụp theo yêu cầu chuyên môn của bác sĩ điều trị.

Chụp động mạch tử cung số hóa xóa nền không có chống chỉ định tuyệt đối. Tuy nhiên phương pháp này có chống chỉ định tương đối trong trường hợp có rối loạn đông máu, suy thận, có tiền sử dị ứng với thuốc cản quang có thành phần iod, phụ nữ mang thai.

• Bác sĩ chuyên khoa;
• Bác sĩ phụ trợ;
• Kỹ thuật viên điện quang;
• Điều dưỡng;
• Bác sĩ, kỹ thuật viên gây mê (nếu bệnh nhân không thể hợp tác).

3.1 Máy móc phương tiện

• Máy chụp mạch số hóa xóa nền (DSA);
• Máy bơm điện chuyên dụng;
• Phim, máy in phim, hệ thống lưu trữ hình ảnh;
• Áo chì, tạp dề để che chắn tia X.

3.2 Các loại thuốc cần chuẩn bị

• Thuốc tê tại chỗ;
• Thuốc tiền mê và thuốc gây mê toàn thân (nếu bệnh nhân có chỉ định gây mê toàn thân);
• Thuốc chống đông máu;
• Thuốc trung hòa thuốc chống đông máu;
• Thuốc đối quang iod tan trong nước;
• Dung dịch sát khuẩn da, niêm mạc

3.3 Chuẩn bị người bệnh trước khi thực hiện chụp DSA

• Người bệnh được giải thích kỹ càng về thủ thuật và quy trình chụp động mạch tử cung số hoá xoá nền để hợp tác với bác sĩ và các kỹ thuật viên;
• Người bệnh hoặc thân nhân nuôi bệnh phải viết cam kết đồng ý tiến hành thủ thuật trước khi thực hiện;
• Người bệnh cần phải nhịn ăn, nhịn uống trước đó 6 giờ hoặc có thể uống không quá 50ml nước;
• Sau khi vào phòng can thiệp chụp động mạch tử cung, người bệnh sẽ nằm ở tư thế ngửa, được các kỹ thuật viên lắp máy theo dõi các dấu hiệu sinh tồn như: nhịp thở, mạch đập, huyết áp, điện tim, khí máu động mạch. Trường hợp người bệnh không hợp tác hoặc quá khích sẽ được chỉ định thuốc an thần;
• Sát trùng bề mặt da bằng dung dịch sát khuẩn và phủ khăn vô khuẩn có lỗ.

Quy trình chụp động mạch tử cung số hoá xoá nền gồm các bước sau:

4.1 Gây tê/ gây mê

Người bệnh nằm ở tư thế ngửa trên bàn chụp DSA, kỹ thuật viên tiến hành đặt đường truyền, thường dùng là dung dịch huyết thanh mặn đẳng trương 0.9% để truyền. Đối với hầu hết các trường hợp chụp DSA động mạch tử cung, bệnh nhân chỉ cần gây tê tại chỗ.

Tuy nhiên với các trường hợp ngoại lệ cần phải tiêm thuốc tiền mê như: trẻ em dưới 5 tuổi, chưa có ý thức hợp tác với bác sĩ hoặc bệnh nhân quá kích động, sợ hãi... thì cần tiến hành gây mê toàn thân trong suốt quá trình thực hiện thủ thuật.

4.2 Lựa chọn kỹ thuật sử dụng và đường vào của ống thông

Sử dụng kỹ thuật Seldinger chụp hình mạch máu thông thường theo các đường vào của ống thông như: vào từ động mạch chủ đùi, động mạch nách, động mạch cánh tay và động mạch quay.

Tuy nhiên, hầu hết trường hợp chụp động mạch tử cung đều chọn đường vào từ động mạch đùi, trừ khi động mạch đùi không thể vào mới chọn các đường còn lại (nách, cánh tay, quay). Có thể chọc động mạch đùi 2 bên tùy theo vị trí muốn chụp:

• Đường vào động mạch đùi bên phải để chụp động mạch tử cung bên trái
• Đường vào động mạch đùi bên trái để chụp động mạch tử cung bên phải.

4.3 Chụp động mạch tử cung chẩn đoán

Sát khuẩn và gây tê vị trí cần chọc sau đó chọc kim và đặt ống vào lòng mạch, luồn ống thông vào động mạch chậu trong rồi chọn lọc vào động mạch tử cung. Tiến hành bơm 12-16ml thuốc đối quang iod tan trong nước với tốc độ 4ml/giây, bơm dưới áp lực cao 500PSI.

Xêri phim chụp tập trung vào hướng thẳng, trước - sau vùng tiểu khung để lấy các thì động mạch, tĩnh mạch và nhu mô hoặc có thể tiến hành chụp chếch 45 độ. Đôi khi cần chụp siêu chọn lọc bằng cách luồn vi ống thông chọn lọc vào các nhánh động mạch tử cung.

Sau khi chụp đạt yêu cầu, rút ống thông và ống đặt lòng mạch rồi đè ép bằng tay trực tiếp lên chỗ chọc kim trong thời gian khoảng 15 phút để cầm máu, băng ép vết thương trong giờ sau đó hoặc sử dụng dụng cụ đóng lòng mạch.

4.4 Yêu cầu đối với kết quả chụp DSA

Hình ảnh hiển thị rõ các cấu trúc giải phẫu của hệ thống động mạch tử cung và phát hiện được các tổn thương nếu có.

5.1 Tai biến xảy ra trong quá trình chụp

• Rách động mạch gây chảy máu hoặc làm bóc tách động mạch tại vị trí chọc. Khi đó cần xử trí bằng cách dừng ngay thủ thuật đang làm, đè ép bằng tay và băng lại để theo dõi. Chuyển sang chọc ở đường vào bên đối diện;
• Tai biến gây co thắt mạch, cần phải theo dõi trong 10 - 15 phút hoặc có thể dùng thuốc giãn mạch chọn lọc để xử trí;
• Trường hợp nghi tắc động mạch do máu cục hay thuyên tắc do bong các mảng xơ vữa (hiếm gặp) cần phải được nhận định kịp thời để can thiệp xử trí với bác sĩ chuyên khoa;
• Tai biến do đứt/gãy ống thông hoặc dây dẫn trong lòng mạch, khi đó cần dùng dụng cụ chuyên biệt để lấy qua đường can thiệp nội mạch hoặc phải phẫu thuật.
• Tai biến do thuốc đối quang gây ra.

5.2 Tai biến sau khi kết thúc thủ thuật

• Vị trí ống thông có thể chảy máu hoặc có máu tụ, cần băng ép lại và tiếp tục để bệnh nhân nằm bất động cho đến khi ngưng chảy máu;
• Trường hợp xảy ra phồng hoặc thông động tĩnh mạch (hiếm gặp) có thể xử trí bằng can thiệp nội mạch hoặc can thiệp ngoại khoa;
• Khi có biểu hiện nhiễm trùng sau làm thủ thuật cần chỉ định kháng sinh để điều trị.