Vai trò của siêu âm Doppler thai nhi

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Tạ Quốc Bản - Bác sĩ Sản Phụ khoa, Khoa Sản Phụ Khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Phú Quốc.

Kỹ thuật siêu âm Doppler là một trong những phương pháp siêu âm thai có vai trò quan trọng và rất cần thiết trong sản khoa. Siêu âm Doppler thai giúp theo dõi và đánh giá tốc độ phát triển bình thường, khỏe mạnh của bé khi còn trong bụng mẹ.

Siêu âm Doppler, hay còn gọi là siêu âm màu, là kỹ thuật siêu âm hàng đầu được ứng dụng khá rộng rãi hiện nay. Kỹ thuật siêu âm Doppler dùng sóng liên tục để phát hiện ra các hướng cũng như vận tốc của dòng chảy trong cơ thể. Vì thế, siêu âm Doppler thai trong sản khoa có tác dụng đo dòng chuyển động của các mạch máu, khảo sát tim thai và một vài chức năng mà những kỹ thuật siêu âm thai khác không thực hiện được. Cụ thể, siêu âm Doppler còn giúp đo được cả chỉ số trở kháng của động mạch rốn, động mạch não giữa ở thai nhi.

Bởi vì siêu âm Doppler sử dụng sóng cao tần không có trong tự nhiên cho nên giá trị chẩn đoán là rất cao. Từ mỗi tín hiệu tần số thu được, máy sẽ tổng hợp và hiển thị lên màn hình với dạng các màu sắc hoặc sóng phổ khác nhau, đôi khi còn là tín hiệu âm thanh nghe được.

Tương tự như tất cả loại hình siêu âm khác, siêu âm Doppler thai được xem là an toàn, không gây đau đớn và không ảnh hưởng nguy hiểm đến sức khỏe của thai nhi nếu tiến hành theo chỉ định của bác sĩ trong 3 tháng cuối thai kỳ. Thế nhưng vẫn có một số trường hợp bác sĩ sẽ yêu cầu tiến hành siêu âm Doppler sớm hơn và tần suất thực hiện nhiều lần hơn. Nếu buộc phải siêu âm Doppler thai vào giai đoạn sớm, nên thực hiện với mức năng lượng thấp nhất (chỉ số nhiệt thermal index TI ≤ 1.0) và thời gian tiếp xúc nên ngắn nhất (không lâu hơn 5 - 10 phút và không được kéo dài > 60 phút).

Siêu âm Doppler thường được chia thành 2 loại chính là Doppler liên tục và Doppler xung. Tuy nhiên kỹ thuật Doppler liên tục không dùng phổ biến trong sản khoa, ngoại trừ một số trường hợp thai bị hẹp eo động mạch chủ hay hở van ba lá. Lúc này, Doppler sóng liên tục (Continuous wave doppler - CW Doppler) có thể hữu ích trong việc xác định vận tốc tối đa của dòng chảy có vận tốc rất cao, hạn chế tình trạng vượt ngưỡng.

Trong khi đó, siêu âm thai Doppler xung có thể phân biệt được tín hiệu tại những độ sâu khác nhau. Bác sĩ sẽ sử dụng một tinh thể làm cả hai nhiệm vụ phát và thu, trong đó sóng âm được phát đi theo từng chuỗi xung và dọc hướng quét của đầu dò. Kích thước cũng như độ sâu của vùng lấy mẫu cũng có thể điều chỉnh được trên máy.

Ngoài ra, để đánh giá vòng tuần hoàn mẹ - thai còn có các mode khác như Doppler phổ, Doppler năng lượng (Power wave Doppler - PW Doppler) và phổ màu dòng chảy, hoặc Doppler kép (Duplex Doppler).

Nhìn chung, yêu cầu người mẹ thực hiện siêu âm Doppler thai nhi trong sản khoa sẽ giúp:

• Đo lường lưu lượng máu ở từng bộ phận trong cơ thể thai nhi (dây rốn, não và tim thai) nhằm xác định khả năng hấp thụ đủ oxy và chất dinh dưỡng cần thiết của bé;
• Quan sát và đánh giá tình trạng dòng chảy của máu thông qua động mạch - tĩnh mạch để chẩn đoán thể trạng bình thường, cũng như sự phát triển khỏe mạnh của thai nhi;
• Sàng lọc được một số bệnh lý (ví dụ như tim bẩm sinh) và dị tật bẩm sinh của thai nhi nhằm đưa ra biện pháp khắc phục sớm nhất;
• Theo dõi và phát hiện những dấu hiệu bất thường ở thai nhi nếu có, ngăn chặn tình trạng trẻ sinh ra nhẹ cân;
• Đánh giá thời điểm thích hợp có thể đưa em bé ra ngoài.

Tùy vào tình trạng cũng như những nghi ngờ về thai kỳ của sản phụ, bác sĩ sẽ chỉ định khu vực và bộ phận cụ thể cần siêu âm Doppler. Tuy nhiên những trường hợp cả mẹ và con đều khỏe mạnh thì cũng không nên lạm dụng kỹ thuật siêu âm này.

3.1. Siêu âm Doppler động mạch tử cung

Động mạch tử cung đóng vai trò rất quan trọng, chịu trách nhiệm dẫn máu đến tử cung của sản phụ để cung cấp oxy và chất dinh dưỡng đến cho thai nhi phát triển khỏe mạnh trong bụng mẹ . Do đó siêu âm Doppler cơ tử cung động mạch sẽ giúp bác sĩ kiểm tra nhau thai có được cung cấp đủ lượng máu cho hay không. Vì nếu nhau thai không nhận được đủ lượng máu cần thiết, đồng nghĩa thai nhi cũng không thể nhận đủ oxy và các chất dinh dưỡng thông qua dây rốn.

Siêu âm Doppler cơ tử cung động mạch có thể được thực hiện bằng đầu dò qua ngã thành bụng hoặc ngã âm đạo, và chỉ áp dụng ở các sản phụ có giải phẫu tử cung bình thường (không có có dị tật bẩm sinh ở tử cung)

3.2. Siêu âm Doppler động mạch rốn

Dây rốn là cầu nối để cung cấp oxy và các chất dinh dưỡng cho thai nhi. Để kiểm tra dòng chảy của máu từ nhau thai đến rốn, các bác sĩ có thể áp dụng kỹ thuật siêu âm Doppler động mạch rốn. Những trường hợp thường được chỉ định siêu âm Doppler động mạch rốn bao gồm:

• Thai nhi chậm tăng trưởng (khác thai nhỏ so với tuổi thai);
• Thai nhi bị ảnh hưởng bởi các kháng thể Rh không tương thích;
• Sản phụ mang đa thai (sinh đôi cùng trứng), có chỉ số BMI quá cao / thấp, hoặc mắc các bệnh như tăng huyết áp, tiểu đường..
• Có tiền sử sinh con nhẹ cân, sảy thai giai đoạn muộn hoặc trẻ sơ sinh tử vong ngay sau sinh.

Nếu thai tăng trưởng chậm khởi phát sớm (trước 34 tuần) sẽ có các dấu hiệu biểu hiện suy chức năng bánh nhau như tăng kháng trở động mạch rốn và giảm kháng trở dòng chảy động mạch não giữa. Ngược lại, thai tăng trưởng chậm khởi phát muộn (sau 34 tuần) sẽ có dấu hiệu của tình trạng toan hoá máu hoặc nhiều nguy cơ thai tử vong, biểu hiện qua mất/đảo ngược sóng tâm trương động mạch rốn và bất thường Doppler ống tĩnh mạch.

Tóm lại, Doppler động mạch rốn là thông số chuẩn để nhận diện thai tăng trưởng chậm khởi phát sớm (trước 34 tuần), nhưng không phải là thông số có giá trị để phát hiện các trường hợp khởi phát muộn sau 34 tuần. Hầu hết thai tăng trưởng chậm khởi phát muộn với kết cục xấu có Doppler động mạch rốn bình thường.

3.3. Động mạch não giữa và ống tĩnh mạch

Trong trường hợp có phát hiện dấu hiệu bất thường sau khi tiến hành siêu âm Doppler động mạch rốn (tăng trở kháng, mất sóng hoặc đảo ngược sóng tâm trương), bác sĩ có thể sẽ chỉ định tiếp tục khảo sát dòng máu bằng cách siêu âm Doppler xung tĩnh mạch hoặc động mạch não giữa. Trong đó, ống tĩnh mạch là nguồn cung cấp máu giàu oxy dinh dưỡng cho não và tim của thai nhi. Khi thai thiếu oxy nghiêm trọng hoặc toan hoá máu sẽ xuất hiện tình trạng tái phân phối máu giàu oxy từ tĩnh mạch rốn về ống tĩnh mạch.

Siêu âm doppler thai giúp thăm khám, chẩn đoán và đánh giá sức khỏe của thai nhi. Trong đó, chức năng kiểm tra chất dinh dưỡng và oxy cần thiết là điều mà những siêu âm thai thông thường không thể thực hiện được. Nhìn chung, mẹ bầu đang mang thai 3 tháng cuối có thể tiến hành siêu âm Doppler thai khi đi khám thai định kỳ theo yêu cầu của bác sĩ, nhằm đảm bảo con yêu được phát triển một cách tốt nhất.

Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec có đầy đủ trình độ chuyên môn và phương tiện kỹ thuật để thực hiện hiệu quả các phương pháp khám thai, trong đó có siêu âm Doppler thai. Tại đây có đội ngũ bác sĩ chuyên môn Sản khoa được đào tạo bài bản, giàu kinh nghiệm, hệ thống trang thiết bị y tế hiện đại, chất lượng dịch vụ chuyên nghiệp, đem lại hiệu quả chẩn đoán và điều trị cao, góp phần bảo vệ sức khỏe thai kỳ cho cả mẹ và bé.

Thạc sĩ. Bác sĩ Tạ Quốc Bản nguyên là Giảng viên Bộ môn Phụ sản Trường Đại học Y Dược – Đại học Thái Nguyên, Bác sĩ sản phụ khoa Bệnh viện Đa khoa TW Thái Nguyên, Phó trưởng khoa sản Bệnh viện Trường Đại học Y Khoa. Bác sĩ có đầy đủ các chứng chỉ thực hành trong lĩnh vực sản phụ khoa như: Siêu âm, phẫu thuật nội soi, soi và đốt điện cổ tử cung, thụ tinh nhân tạo (IUI)...