Làm gì để hạn chế hội chứng bàn tay - chân trong lúc hóa trị?

Được viết bởi các bác sĩ khoa Nội Ung bướu - Trung tâm Ung bướu Xạ trị, Bệnh viện ĐKQT Vinmec Times City

Hội chứng bàn tay – chân hay còn gọi là hội chứng Palmar - Plantar Erythrodysesthesia là một tác dụng phụ, có thể xảy ra với một số loại thuốc hóa trị hoặc thuốc sinh học được sử dụng để điều trị bệnh ung thư. Ví dụ, Capecitabine (Xeloda®), 5-Flurouracil (5FU), doxorubicin truyền liên tục, doxorubicin liposomal (Doxil®) và Interleukin-2 liều cao.

Mặc dù chưa biết cơ chế sinh lý bệnh chính xác của hội chứng này, một số nhà nghiên cứu đã đưa ra giả thuyết rằng có thể liên quan đến việc “nghiền nát” các mao mạch sâu ở lòng bàn chân và lòng bàn tay, có thể gây ra sự xâm nhập của thuốc vào cùng các mao mạch đó, dẫn đến các triệu chứng. Một báo cáo khác, bởi Lin et al mô tả một cơ chế khác, cho rằng hội chứng này là hậu quả của phản ứng viêm, có thể xảy ra do sự biểu hiện quá mức của COX-2. Các nhà nghiên cứu lưu ý rằng COX-2 được điều chỉnh theo quy trình hóa trị, có thể dẫn đến phản ứng viêm.

Do tình trạng này ảnh hưởng chủ yếu đến lòng bàn tay và lòng bàn chân, các nhà nghiên cứu cũng cho rằng do sự tích tụ thuốc trong mồ hôi hoặc tuyến mồ hôi của tay và chân, gây ra đặc điểm tổn thương của độc tính này. Về mặt mô học, có thể thấy sự thay đổi của tế bào keratin và thoái hóa không bào của lớp đáy, với các vùng hoại tử rải rác. Cũng có thể quan sát thấy mạch máu giãn và phù. Cần nhiều nghiên cứu hơn để xác định sinh lý bệnh hoàn chỉnh của tác dụng phụ trên da thường thấy này.

Đa số các nhà khoa học đều cho rằng khi đưa thuốc vào cơ thể người bệnh để hóa trị, một lượng nhỏ thuốc rò rỉ ra khỏi các mạch máu rất nhỏ gọi là mao mạch ở lòng bàn tay và lòng bàn chân. Khi bàn tay và bàn chân của người bệnh tiếp xúc với nhiệt ( thí dụ ánh sáng mặt trời) cũng như ma sát ở lòng bàn tay và lòng bàn chân khiến làm tăng lượng thuốc trong mao mạch và tăng lượng rò rỉ thuốc. Sự rò rỉ thuốc này làm cho da lòng bàn tay và lòng bàn chân bị đỏ, đau. Các vết đỏ, còn được gọi là ban đỏ lòng bàn tay, trông giống như bị cháy nắng. Các vùng bị ảnh hưởng có thể trở nên khô và bong tróc, với cảm giác tê hoặc ngứa ran. Trong trường hợp nặng hơn, da có thể bắt đầu bong tróc và có thể bị phồng rộp hoặc lở loét. Hội chứng bàn tay – chân sẽ khiến người bị không thoải mái và có thể cản trở khả năng để thực hiện các hoạt động bình thường.

Phòng ngừa: Phòng ngừa là rất quan trọng trong việc cố gắng làm giảm sự phát triển của hội chứng bàn tay – chân. Phòng ngừa để ngăn ngừa hội chứng này giảm mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng nếu chúng xuất hiện

• Tránh tiếp xúc lâu tay và chân với nước nóng như rửa chén, tắm lâu hoặc tắm bồn.
• Nên tắm với vòi hoa sen cùng nước ấm , tắm nhanh
• Tránh tăng áp lực lên lòng bàn chân hoặc lòng bàn tay.
• Không chạy bộ, thể dục nhịp điệu, đi bộ trên máy, hoặc nhảy - tránh đi bộ nhiều, dài ...
• Nên tránh sử dụng các dụng cụ làm vườn, dụng cụ gia đình như tua vít và các công việc khác mà khiến ta phải siết tay trên một bề mặt cứng.
• Sử dụng dao để cắt thức ăn cũng có thể gây ra áp lực và ma sát quá mức trên lòng bàn tay của bạn.
• Đeo găng tay trong khi làm việc nhà để bảo vệ làn da của bạn khỏi những thứ như bột giặt, thuốc tẩy, sản phẩm tẩy rửa và xà phòng rửa chén.
• Mặc quần áo vừa vặn và đi giày rộng, thoải mái với đế êm. Đừng đi bằng chân trần.
• Uống đủ nước mỗi ngày

Hướng dẫn làm mát da:

• Đặt lòng bàn tay hoặc bàn chân của bạn trên một túi nước đá sẽ giúp có cảm giác có thể rất thoải mái. Làm như vậy khoảng 15-20 phút một lần, rồi tạm nghỉ và lại lặp lại . Làm như vậy 3-4 lần/ ngày ( trừ những người bệnh điều trị kèm Oxaliplatin vì nước lạnh lại làm tăng tác dụng phụ của thuốc Oxaliplatin)
• Bôi kem dưỡng da, giữ ẩm cho các khu vực này là rất quan trọng
• Vitamin: Uống Vitamin B6 (pyridoxine) có thể có lợi trong việc ngăn ngừa và điều trị

Giảm đau:

• Thuốc giảm đau thông thường như acetaminophen có thể hữu ích để giảm bớt sự khó chịu liên quan đến hội chứng này. Không sử dụng kem giảm đau hoặc thuốc chống dị ứng vì chúng có thể gây kích ứng da của bạn.
• Corticosteroid: có thể dùng để điều trị và ngăn ngừa hội chứng chân tay nhưng phải tuân thủ liều lượng và số ngày điều trị theo bác sĩ

Hội chứng bàn tay - chân được phân độ từ 1 đến 3, đôi khi việc hóa trị phải tạm ngừng nếu tác dụng phụ được xếp độ 3 hoặc bác sĩ phải điều chỉnh liều lượng thuốc.