Giãn tĩnh mạch thực quản ở người bệnh xơ gan

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ. BSCK II Phan Thị Minh Hương - Bác sĩ Nội tiêu hóa - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.

Giãn tĩnh mạch thực quản là triệu chứng rất thường gặp ở bệnh nhân xơ gan, chiếm tỉ lệ lên đến tới 50%. Đáng chú ý là nguy cơ tử vong của bệnh nhân bị vỡ tĩnh mạch thực quản khi có xơ gan vào khoảng 40 - 70%, tùy thuộc vào mức độ suy gan.

Giãn tĩnh mạch thực quản là biến chứng của tăng áp lực tĩnh mạch cửa, các tĩnh mạch mở rộng ở phần dưới thực quản - ống nối cổ họng và dạ dày. Đa phần bệnh nhân phát hiện được tình trạng này là do triệu chứng chảy máu tiêu hóa, nôn ra máu nhiều. Nếu không được xử lý kịp thời, bệnh nhân có thể tử vong.

Giãn tĩnh mạch thực quản xảy ra thường xuyên nhất ở những người bị bệnh gan nghiêm trọng. Giãn tĩnh mạch thực quản phát triển khi lưu lượng máu bình thường đến gan bị chặn bởi một cục máu đông hoặc sẹo trong gan. Để vượt qua tắc nghẽn, máu sẽ chảy vào các mạch máu nhỏ hơn (vốn không được thiết kế để lưu thông khối lượng máu lớn như vậy). Từ đó, các mạch máu có thể bị rò rỉ hoặc thậm chí bị giãn, vỡ, gây chảy máu và đe dọa tính mạng. Một khi đã chảy máu, nguy cơ chảy máu lần sau sẽ tăng đáng kể. Nếu bị mất quá nhiều máu, bệnh nhân có thể bị sốc và có nguy cơ tử vong.

Có rất nhiều nguyên nhân, song giãn tĩnh mạch thực quản có nguyên nhân chủ yếu do xơ gan, xảy ra trên gần 30% bệnh nhân xơ gan và chiếm gần 80 - 90% các trường hợp xuất huyết trên những bệnh nhân này. Xơ gan ngăn cản dòng chảy của máu trong tĩnh mạch cửa - tĩnh mạch chính dẫn máu từ dạ dày và ruột về gan, làm tăng áp lực trong tĩnh mạch cửa và các tĩnh mạch gần đó, hiện tượng này còn được gọi là tăng áp tĩnh mạch cửa.

Kết quả của việc tăng áp tĩnh mạch cửa là máu cần phải tìm các con đường khác thông qua các tĩnh mạch nhỏ hơn, ví dụ như những tĩnh mạch ở phần dưới của thực quản. Những tĩnh mạch có vách mỏng phải chịu đựng áp lực cao nên phình ra, đôi khi vỡ và gây chảy máu.

Tóm lại, các nguyên nhân gây giãn tĩnh mạch thực quản bao gồm:

• Xơ gan nặng, xơ gan mất bù, một số bệnh gan gồm: viêm gan, bệnh gan do rượu, bệnh gan nhiễm mỡ và xơ gan ứ mật.
• Cục máu đông (huyết khối) trong tĩnh mạch cửa hoặc tĩnh mạch đổ vào tĩnh mạch cửa (tĩnh mạch lách) có thể gây giãn tĩnh mạch thực quản.
• Nhiễm ký sinh trùng có thể gây tổn thương gan, phổi, ruột và bàng quang.

Các thống kê cho thấy, có đến 50% người mắc bệnh xơ gan bị giãn tĩnh mạch thực quản. Mỗi năm, số người bị giãn tĩnh mạch thực quản tăng khoảng 5 - 15%. Khi giãn tĩnh mạch thực quản chuyển sang biến chứng nặng, tĩnh mạch thực quản sẽ bị vỡ. 1/3 trường hợp giãn tĩnh mạch thực quản sẽ vỡ gây xuất huyết, đây cũng chính là nguyên nhân chính gây tử vong ở bệnh nhân xơ gan.

Nếu không đi kèm xơ gan, mức độ tử vong từ 5 - 10%. Nếu kèm theo xơ gan, tỉ lệ tử vong lên tới 40 - 70%. Với bệnh nhân vỡ tĩnh mạch thực quản, 40% trường hợp tự ngưng chảy máu. Thế nhưng, trong vòng 6 tuần sẽ có 30% chảy máu trở lại và trong vòng 1 năm, tỉ lệ chảy máu tái phát lên đến 70%.

Bệnh sẽ không có biểu hiện rõ rệt nếu bệnh nhân không đi ngoài, nôn ra máu. Chính vì vậy, những người mắc bệnh xơ gan cần thăm khám bác sĩ thường xuyên để phát hiện bệnh. Nếu đã được chẩn đoán giãn tĩnh mạch thực quản, bác sĩ sẽ căn dặn người bệnh phải thận trọng với những dấu hiệu chảy máu.

Giãn tĩnh mạch thực quản thường không gây ra các dấu hiệu và triệu chứng trừ khi có chảy máu. Các dấu hiệu và triệu chứng của chảy máu do vỡ tĩnh mạch thực quản gồm:

• Nôn ra một lượng máu đáng kể.
• Phân đen như hắc ín
• Choáng
• Mất ý thức trong trường hợp nặng
• Kèm theo các triệu chứng của bệnh gan mạn tính như: vàng da, vàng mắt, dễ chảy máu hay bầm tím, báng bụng (cổ trướng).

Ðối với người mắc bệnh gan, ngoài việc sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ và tái khám định kỳ, cần phải xây dựng cho mình chế độ sinh hoạt khoa học: không uống rượu bia, chú ý đến chế độ ăn uống đầy đủ các loại trái cây và rau quả, chọn dùng các loại ngũ cốc và các nguồn protein nạc, giảm lượng thức ăn béo và chiên, duy trì trọng lượng cơ thể hợp lý, cẩn trọng khi dùng hóa chất trong sinh hoạt như hóa chất gia dụng, thuốc xịt côn trùng... Ðặc biệt, những bệnh nhân xơ gan cần thường xuyên kiểm tra, xét nghiệm máu để đánh giá chức năng gan - mật định kỳ. Trường hợp bệnh nhân có nguy cơ cao cần đến cơ sở y tế để được theo dõi, chẩn đoán và điều trị kịp thời.