Vì sao các chủng virus cúm thường xuyên biến đổi?

Bệnh cúm là nguyên nhân cướp đi sinh mạng của hàng trăm nghìn người trên thế giới mỗi năm. Đặc biệt, vì các chủng virus cúm thường xuyên biến đổi nên việc tiêm cúm định kỳ hàng năm là vô cùng quan trọng để đảm bảo hiệu quả phòng ngừa bệnh.

Cúm là bệnh lý nhiễm virus cấp tính đường hô hấp, gây ra bởi virus cúm (Influenza virus). Có 3 tuýp virus cúm là virus cúm A, virus cúm B và virus cúm C. Theo thông tin từ Cục Y tế dự phòng, Việt Nam đang là một trong những nước lưu hành các chủng virus cúm mạnh như H1N1, H2N2, H3N2, H5N1, H5N2, H5N3, H5N6, H5N8, H7N9 và H9N2,...

Theo ước tính của Tổ chức Y tế thế giới, mỗi năm có khoảng 5 - 10% người trưởng thành và 20 - 30% trẻ em nhiễm bệnh cúm mùa. Trong số đó, có khoảng 3 - 5 triệu người có diễn biến nặng và khoảng 250.000 - 500.000 ca tử vong do cúm. Ở Việt Nam, hàng năm ghi nhận có khoảng 1,5 - 1,8 triệu trường hợp mắc cúm, chủ yếu do các chủng virus cúm A/H1N1, cúm A/H3N2 và cúm B gây ra. Bệnh cúm xuất hiện quanh năm và phổ biến hơn vào mùa đông - xuân.

Dấu hiệu biến đổi chủng virus cúm: Sự gia tăng của các chủng virus gây bệnh cúm mới nổi là dấu hiệu cho thấy các chủng virus cúm thường xuyên biến đổi.

Nguyên nhân các chủng virus liên tục biến đổi: Các chủng virus cúm cùng lưu hành có sự trao đổi vật liệu di truyền một cách nhanh chóng để tạo thành nhiều chủng virus cúm mới. Về cơ chế biến đổi chủng virus cúm: Trong tự nhiên virus cúm luân chuyển giữa quần thể người và một số động vật có tiếp xúc gần với con người như gà, vịt, lợn, trâu, bò,... Trong quá trình luân chuyển của virus cúm, có thể xảy ra sự tái tổ hợp giữa các chủng cúm người và cúm động vật, hình thành nên những chủng cúm mới có độc lực cao.

Sự xuất hiện của nhiều virus cúm mới đã tạo ra một nguồn gen đa dạng, khi các chủng virus cúm khác nhau trao đổi gen sẽ tạo nên những biến đổi đặc biệt. Sự biến đổi nhanh chóng của các chủng virus cúm có thể khiến vắc-xin cúm mùa không có khả năng bảo vệ cơ thể chống lại các chủng virus đã thay đổi. Điều này đẩy thế giới đứng trước nguy cơ xảy ra đại dịch cúm.

Việc phòng ngừa cúm rất khó khăn do các chủng virus cúm thường xuyên biến đổi. Mỗi năm thường xuất hiện các chủng virus cúm mới, vượt ngoài tầm kiểm soát của hệ thống miễn dịch của cơ thể, có thể gây ra những biến chứng nặng, thậm chí là tử vong. Biện pháp tốt nhất để phòng ngừa bệnh cúm và giảm các hậu quả nghiêm trọng của bệnh cúm là tiêm cúm hàng năm. Các nhà nghiên cứu sẽ căn cứ vào sinh thái và chu kỳ biến đổi kháng nguyên của virus cúm, giám sát chặt chẽ tình hình dịch cúm trên toàn cầu để dự đoán trước chủng cúm có nguy cơ gây đại dịch. Sau đó, họ chế vắc-xin cúm từ những chủng đó để ngăn chặn đại dịch.

Theo WHO, việc tiêm phòng vắc-xin cúm được chứng minh là có khả năng làm giảm 60% bệnh tật liên quan đến cúm và giảm tới 70 - 80% tỷ lệ tử vong do cúm. Vì vậy, tất cả mọi người từ 6 tháng tuổi trở lên đều nên tiêm phòng cúm hàng năm. Nhóm đối tượng có nguy cơ cao nhiễm virus cúm cần được khuyến cáo tiêm ngừa gồm: Trẻ em từ 6 tháng - 5 tuổi, người cao tuổi (trên 65 tuổi), phụ nữ mang thai, người mắc các bệnh mạn tính, nhân viên y tế,...

Ngoài việc tiêm vắc-xin cúm, để chủ động phòng chống cúm mùa, người dân cần thực hiện tốt việc đảm bảo vệ sinh cá nhân, giữ ấm cơ thể, rèn luyện sức khỏe và ăn uống đủ chất để cải thiện sức đề kháng, hạn chế tiếp xúc với người đang mắc cúm hoặc nghi ngờ mắc bệnh.