U tuyến nước bọt mang tai

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Bác sĩ chuyên khoa II Nguyễn Văn Thái - Bác sĩ Tai - Mũi - Họng - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.

Khối u tuyến nước bọt hầu hết là lành tính và thường sẽ được phát hiện ở tuyến mang tai. Khoảng 10 - 12% khối u tuyến nước bọt nằm ở tuyến dưới hàm và gần một nửa các khối u đó có thể là ác tính. Tuy nhiên, bệnh nhân thường đến muộn, vì thế mà quá trình điều trị trở nên khó khăn. Bài viết dưới đây sẽ làm rõ các u tuyến nước bọt mang tai thường gặp và giải pháp can thiệp hiệu quả.

Các khối u mang tai chính là sự phát triển bất thường của các tế bào (khối u) hình thành trong các tuyến mang tai. Các tuyến mang tai là hai tuyến nước bọt nằm ở ngay trước tai ở mỗi bên mặt. Các tuyến nước bọt tiết ra nước bọt nhằm hỗ trợ quá trình nhai và tiêu hóa thức ăn.

Có nhiều tuyến nước bọt ở môi, má, miệng và cổ họng. Các khối u có thể xuất hiện ở bất kỳ tuyến nào trong số các tuyến này, nhưng tuyến mang tai là vị trí phổ biến nhất của các khối u tuyến nước bọt. Hầu hết các khối u mang tai không phải là ung thư (lành tính), mặc dù một số khối u có thể trở thành ung thư.

Một khối u tuyến nước bọt hoặc khối u mang tai chính là ung thư bắt đầu ở một trong các tuyến nước bọt của bạn. Nó không chỉ là một căn bệnh đơn lẻ mà nó còn có nhiều tuyến nước bọt khác nhau ở gần và bên trong miệng của bạn. Nhiều loại khối u ung thư (lành tính) và ung thư có thể phát triển trong các tuyến nước bọt này. Ung thư tuyến nước bọt không phổ biến và chỉ chiếm ít hơn một phần trăm các ca ung thư ở Hoa Kỳ Mỗi năm, cứ 100.000 người ở Hoa Kỳ thì có khoảng một người mắc bệnh ung thư này. Nhìn chung, khoảng 72% cá nhân được chẩn đoán ung thư tuyến nước bọt vẫn còn sống ít nhất 5 năm sau khi được chẩn đoán, bao gồm cả những người mắc tất cả các giai đoạn và loại ung thư.

Các khối u mang tai (tuyến nước bọt) xảy ra ở mọi người ở mọi lứa tuổi, tuy nhiên, chúng trở nên phổ biến hơn ở người lớn tuổi, tuổi trung bình khoảng 64 tuổi.

Các u tuyến nước bọt mang tai là thuật ngữ dùng để chỉ sự tăng sinh bất thường rồi dần dần hình thành khối u ở các tế bào ở tuyến mang tai. Bệnh gồm có hai dạng chính:

• Khối u lành tính:

Đây là dạng phổ biến nhất, tên gọi khác là u Warthin hoặc u hỗn hợp, không gây đau và phát triển chậm. Hầu hết các trường hợp mắc bệnh được phát hiện tình cờ qua siêu âm. Dạng khối u này về cơ bản là lành tính và không gây ảnh hưởng đến sức khỏe nhưng không điều trị thì theo thời gian có thể chuyển thành u ác tính.

• Khối u ác tính:

U tuyến nước bọt mang tai ác tính khi chạm vào sẽ thấy đau và có khả năng phát triển rất nhanh. Khối u có thể dính vào mô xung quanh, khiến cho dây thần kinh mặt bị liệt ở mức độ khác nhau.

Căn nguyên hình thành bệnh u tuyến nước bọt mang tai:

U tuyến nước bọt mang tai chủ yếu hình thành do: virus (thường là EBV hoặc SV40), bức xạ ion hóa, phơi nhiễm nghề nghiệp ở những ngành nghề tiếp xúc với hóa chất độc hại, dinh dưỡng và lối sống không khoa học,...

Về cơ bản, nguyên nhân chính xác gây nên bệnh lý này đến giờ vẫn chưa xác định được. Các yếu tố trên được xem là tăng nguy cơ mắc bệnh. Ngoài ra, hút thuốc hoặc ung thư da di căn cũng có thể thúc đẩy hình thành khối u tuyến nước bọt ở mang tai.

Khi tuyến nước bọt lớn hơn bình thường, chủ yếu là ở tuyến mang tai, được xem là nhiều khả năng có khối u. Mặc dù đó có thể là khối u lành tính nhưng bạn vẫn cần đi khám và xét nghiệm để được chẩn đoán chính xác. Các phương pháp kiểm tra bao gồm:

• Thăm khám: Trước tiên, bác sĩ sẽ quan sát chỗ sưng, nhận định những biến đổi của da trên bề mặt, coi sự cử động của các cơ mặt bên đó. Sờ nắn để tìm khối u tại chỗ và xung quanh vùng cổ mặt, nhận định về độ lớn, giới hạn và độ di động của khối u đó.
• Chụp X-quang: Sau khi thăm khám, bác sĩ sẽ chỉ định bạn chụp X-quang vùng tuyến nước bọt để tìm hình ảnh khối u một cách tương đối rõ ràng.
• Siêu âm, chụp CT hoặc MRI để đánh giá chính xác về kích thước khối u, sự xâm lấn và di căn đến các hạch bạch huyết ở vùng cổ. Nếu hình ảnh gợi ý cho thấy có sự di căn thì nguy cơ cao đó là khối u ác tính.
• Sinh thiết: Bác sĩ dùng kim nhỏ hoặc kim lõi để chọc vào khối u, hút lấy mẫu tế bào và chất dịch trong đó để làm giải phẫu bệnh nhằm xác định chắc chắn bản chất của khối u là loại gì, lành hay ác.

U tuyến nước bọt chủ yếu là do:

• Nhiễm trùng
• Xơ gan cổ trướng
• Sỏi ống dẫn nước bọt
• Các cuộc phẫu thuật sửa chữa lớn ở hông và bụng
• Hội chứng Sjogren
• Mất nước
• Nhiễm trùng tuyến nước bọt
• Các bệnh ung thư khác
• Sarcoidosis (u hạt)

Triệu chứng của u tuyến nước bọt mang tai thường gặp nhất là xuất hiện khối đơn độc, phát triển chậm, không đau trong giai đoạn đầu. Sau nhiều năm, bệnh nhân thường sẽ đến khám với các dấu hiệu: u tăng kích thước lớn hơn, da trên u gồ cao, màu sắc da bình thường, sờ u có chỗ rắn, chỗ mềm, di động.

Tùy vào vị trí của u mà có khả năng có các biểu hiện khác nhau. Trong tuyến nước bọt mang tai, dấu hiệu bại thần kinh mặt (dây thần kinh VII) chẳng hạn như méo miệng nhẹ... xuất hiện khi khối u lớn hoặc chuyển dạng ác tính. U trong thùy sâu tuyến nước bọt mang tai có khả năng nhìn thầy hoặc sờ thấy sau amydal hoặc cạnh hầu. U tại các tuyến nước bọt phụ có khả năng gặp ở nhiều nơi với các triệu chứng tại chỗ khác nhau. Chảy máu cam hoặc ngạt mũi có thể là biểu hiệu đầu tiên của khối u tuyến nước bọt phụ tại vách ngăn mũi. Trong khi các khối u ở đáy lưỡi lại gây ra cảm giác nuốt vướng và nghẹn. Các khối u ở vùng miệng lại có thể dẫn đến khít hàm...

Nếu u thoái hóa ác tính có thể kèm theo các dấu hiệu như sự phát triển nhanh về kích thước của các khối u đặc biệt là các u có kích thước nhỏ, sùi loét da trên u, cứng, chắc, di động hạn chế và liệt thần kinh mặt.

Bác sĩ sẽ khám sức khỏe, yêu cầu chụp CT hoặc MRI và lấy sinh thiết (mẫu mô) để xem liệu khối u hỗn hợp tuyến nước bọt mang tai của bạn có lành tính hay không. Nếu nó trở thành ung thư, họ sẽ phân loại nó dựa trên vị trí và kích thước của u tuyến nước bọt mang tai.

Các giai đoạn là:

• Giai đoạn I: Các khối u rất nhỏ (không quá hai cm) và không lan sang các vùng khác trên cơ thể.
• Giai đoạn II: Các khối u lớn hơn một chút (từ hai đến bốn cm) nhưng vẫn nằm trong tuyến ban đầu.
• Giai đoạn III: Các khối u đã lan rộng từ tuyến, có thể đến các hạch bạch huyết nằm ở cổ cùng bên.
• Giai đoạn IV: Các khối u chắc chắn đã lan đến các hạch bạch huyết của bạn và có thể đến các vùng khác trên cơ thể bạn.

Các bác sĩ cũng sẽ cho các khối u tuyến nước bọt một cấp độ nhất định từ một đến ba để đo tốc độ phát triển của các tế bào ung thư.

• Độ 1: Đây là bệnh ung thư cấp độ thấp và vẫn có cơ hội chữa khỏi cao. Nó phát triển chậm và trông không khác các tế bào bình thường của bạn.
• Độ 2: Ung thư phát triển nhanh vừa phải.
• Độ 3: Ung thư đang phát triển nhanh chóng.

Các lựa chọn điều trị khối u tuyến mang tai sẽ phụ thuộc vào giai đoạn, kích thước, loại, mức độ và vị trí ung thư của bạn. Bác sĩ cũng sẽ tính đến sức khỏe chung và tuổi của bạn.

Phương pháp điều trị phổ biến nhất đối với ung thư tuyến mang tai là phẫu thuật, đặc biệt là những trường hợp phát triển chậm hơn và ở giai đoạn đầu. Nó có thể liên quan đến việc bác sĩ phẫu thuật lấy một phần tuyến nước bọt của bạn ra ngoài hoặc toàn bộ. Họ có thể loại bỏ các hạch bạch huyết của bạn và có thể thực hiện một số công việc tái tạo trên cổ và mặt của bạn.

Điều trị khối u mang tai thường bao gồm phẫu thuật để loại bỏ khối u. Nếu khối u có chứa tế bào ung thư, bác sĩ có thể đề nghị các phương pháp điều trị bổ sung, chẳng hạn như xạ trị và hóa trị.

5.1. Phẫu thuật

Các hoạt động được sử dụng để loại bỏ khối u mang tai bao gồm:

Cắt bỏ một phần tuyến mang tai. Đối với hầu hết các khối u tuyến mang tai, bác sĩ phẫu thuật có thể cắt bỏ khối u và một số mô tuyến mang tai khỏe mạnh xung quanh nó (phẫu thuật cắt bỏ tuyến mang tai nông).

Cắt bỏ toàn bộ tuyến mang tai. Phẫu thuật cắt bỏ toàn bộ tuyến mang tai (cắt toàn bộ tuyến mang tai) có thể được khuyến nghị cho các khối u lớn hơn và những khối u ảnh hưởng đến các phần sâu hơn của tuyến mang tai.

Phẫu thuật rộng rãi hơn cho các khối ung thư lớn hơn. Nếu ung thư tuyến mang tai đã phát triển thành xương và cơ gần đó, có thể cần phải tiến hành một cuộc phẫu thuật rộng rãi hơn. Các bác sĩ phẫu thuật cố gắng loại bỏ tất cả ung thư và một lượng nhỏ mô khỏe mạnh bao quanh nó. Sau đó, chúng hoạt động để sửa chữa khu vực này để bạn có thể tiếp tục nhai, nuốt, nói, thở và cử động khuôn mặt của mình. Điều này có thể liên quan đến việc chuyển da, mô, xương hoặc dây thần kinh từ các bộ phận khác của cơ thể để sửa chữa.

Để tiếp cận tuyến mang tai thì các bác sĩ phẫu thuật rạch một đường gần tai. Trong quá trình phẫu thuật, cần đặc biệt lưu ý để tránh làm tổn thương các cấu trúc lân cận, chẳng hạn như dây thần kinh mặt chạy qua tuyến mang tai. Dây thần kinh mặt điều khiển cử động của khuôn mặt, vì vậy việc kéo căng hoặc cắt dây thần kinh có thể gây tê liệt một phần hoặc hoàn toàn khuôn mặt, có thể tạm thời hoặc vĩnh viễn.

Nếu dây thần kinh mặt phải được cắt để loại bỏ toàn bộ khối u, bác sĩ phẫu thuật có thể sửa chữa nó bằng cách sử dụng dây thần kinh từ các vùng khác trên cơ thể bạn hoặc ghép dây thần kinh đã xử lý từ những người hiến tặng.

5.2. Xạ trị

Xạ trị sử dụng chùm năng lượng mạnh, chẳng hạn như tia X, proton hoặc neutron, để tiêu diệt tế bào ung thư. Nếu khối u mang tai của bạn là ung thư, liệu pháp bức xạ có thể được khuyến nghị sau khi phẫu thuật để tiêu diệt bất kỳ tế bào ung thư nào còn sót lại. Xạ trị đôi khi được dùng như một phương pháp điều trị ban đầu khi phẫu thuật không phải là một lựa chọn.

5.3. Hóa trị liệu

Hóa trị là một phương pháp điều trị bằng thuốc sử dụng thuốc để tiêu diệt tế bào ung thư. Nó không được sử dụng thường xuyên để điều trị các khối u mang tai. Nhưng đôi khi nó được kết hợp với xạ trị nhằm điều trị ung thư tuyến mang tai có nguy cơ lây lan cao hoặc ung thư không thể loại bỏ hoàn toàn bằng phẫu thuật. Hóa trị cũng có thể là một lựa chọn cho những người bị ung thư tuyến mang tai giai đoạn cuối đã di căn sang các bộ phận khác của cơ thể.

Hầu hết các khối u tuyến nước bọt phát triển chậm và không phải là ung thư. Loại bỏ khối u bằng phẫu thuật thường sẽ chữa khỏi tình trạng này. Đôi khi khối u là ung thư trong một số trường hợp hiếm hoi và cần điều trị.

Không có cách nào để ngăn ngừa được ung thư tuyến nước bọt. Tuy nhiên, bạn có thể giảm nguy cơ phát triển tình trạng này bằng cách tránh một số yếu tố nguy cơ như uống quá nhiều rượu và hút thuốc.