Siêu âm đa thông số khảo sát động mạch cảnh

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ chuyên khoa I Trần Công Trình - Bác sĩ Chẩn đoán hình ảnh - Khoa Chẩn đoán hình ảnh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park. Bác sĩ có nhiều năm kinh nghiệm trong lĩnh vực chẩn đoán hình ảnh.

Những bệnh lý liên quan đến động mạch cảnh như xơ vữa động mạch cảnh, tai biến mạch máu não... đang là nhóm bệnh lý có nguy cơ tử vong cao thứ 2 sau bệnh lý tim mạch trên toàn thế giới. Vì vậy, trong chẩn đoán và theo dõi điều trị thì siêu âm đa thông số đánh giá động mạch cảnh được xem là một phương tiện hỗ trợ đắc lực trong lĩnh vực này.

Động mạch cảnh là một động mạch lớn trong cơ thể, liên quan đến một số tình trạng bệnh lý nguy hiểm như: xơ vữa động mạch cảnh, loạn sản xơ cơ, viêm động mạch Takayasu, phình động mạch cảnh hay bóc tách động mạch cảnh. Cấu trúc của động mạch cảnh ngoài sọ bao gồm động mạch cảnh trong, động mạch cảnh ngoài và động mạch cảnh chung. Bên cạnh đó, một số tổ chức giải phẫu lân cận đó là động mạch thân nền, động mạch cột sống, động mạch dưới đòn và quai động mạch chủ.

Động mạch cảnh đảm nhận một chức năng vô cùng quan trọng trong cơ thể đó là nguồn cung cấp máu chứa nhiều oxy để nuôi dưỡng cho những hoạt động của não bộ, vì thế nếu tổn thương động mạch cảnh thì sẽ gây ra những bất thường khác trong cơ thể ở một số cơ quan khác. Trong những bệnh lý liên quan đến tổn thương động mạch cảnh thì tai biến mạch máu não do xơ vữa động mạch cảnh là trường hợp rất phổ biến trên lâm sàng, chiếm tỷ lệ khoảng 25% - 30%, nhất là đối với những bệnh nhân cao tuổi, có thể dẫn đến nguy cơ tử vong nên cần được thăm khám, phát hiện và xử trí kịp thời.

Siêu âm đa thông số đánh giá động mạch cảnh là phương pháp cận lâm sàng hoạt động trên nguyên lý sử dụng sóng âm phản xạ để ghi lại những hình ảnh tương tự với hệ thống mạch máu ở phần cổ của người bệnh. Siêu âm đa thông số thường có hiệu quả rất cao trong việc phát hiện những mảng xơ vữa tồn tại bên trong lòng của động mạch cảnh, những mảng xơ vữa này có thể là kết quả tích tụ của một số chất như Cholesterol hoặc Calcium gây nên hiện tượng hẹp lòng mạch. Kết quả là dòng máu nuôi dưỡng não bộ theo động mạch cảnh sẽ bị cản trở khiến máu không lên não được gây nên bệnh lý tai biến mạch máu não và có thể dẫn đến tử vong đột ngột. Phương pháp siêu âm đa thông số đánh giá động mạch cảnh có thể khảo sát sớm được vấn đề này, từ đó các bác sĩ điều trị sẽ can thiệp hoặc điều trị nội khoa trong những giai đoạn đầu để bảo vệ tính mạng cho bệnh nhân.

Những chỉ định bệnh nhân cần phải thực hiện siêu âm đa thông số đánh giá động mạch cảnh đó là:

• Bệnh nhân đã từng bị tai biến mạch máu não nặng hoặc nhẹ;
• Khi khám lâm sàng trên bệnh nhân nghe được tiếng thổi ở động mạch cảnh, nghĩ nhiều đến những trường hợp tắc nghẽn động mạch cảnh và có khả năng bệnh nhân sẽ mắc phải chứng đột quỵ;
• Bệnh nhân có những dấu hiệu nghi ngờ bóc tách động mạch cảnh và nguồn máu nuôi lên não bị ảnh hưởng;
• Những bệnh nhân đã trải qua phẫu thuật mạch máu như phẫu thuật động mạch chủ, phẫu thuật động mạch cảnh, phẫu thuật động mạch vành hoặc cũng có thể là phẫu thuật mạch máu ngoại biên;
• Bệnh nhân dự phòng nguy cơ đột quỵ cũng cần thực hiện siêu âm đa thông số đánh giá động mạch cảnh, nhất là với những bệnh nhân lớn hơn 70 tuổi kèm theo một số bệnh lý nền mãn tính như đái tháo đường, tăng huyết áp, rối loạn lipid máu hay mảng xơ vữa mạch máu.

Đối với phương pháp siêu âm đa thông số đánh giá động mạch cảnh thì người bệnh hầu như không cần chuẩn bị trước khi tiến hành và phương pháp này có thể được thực hiện bất cứ lúc nào cần thiết cho việc chẩn đoán và điều trị. Một số lời khuyên cho bệnh nhân khi chuẩn bị thực hiện siêu âm đó là hãy mang trang phục thoải mái và tránh đeo nhiều phụ kiện để quá trình siêu âm được diễn ra nhanh chóng và thuận lợi hơn.

Siêu âm đa thông số không giới hạn về độ tuổi người bệnh, cả những người trẻ và người già đều có thể thực hiện siêu âm nếu có bất cứ vấn đề sức khỏe nào bất thường liên quan đến tổn thương động mạch cảnh. Thời gian siêu âm đánh giá động mạch cảnh khá nhanh, kéo dài khoảng 15 – 30 phút và không có bất kỳ xâm lấn nào đến cơ thể người bệnh nên luôn là lựa chọn hàng đầu của các bác sĩ điều trị.

Tư thế siêu âm của bệnh nhân là tư thế nằm ngửa với đầu nghiêng sang phía ngược với phía của động mạch cảnh cần khảo sát, có nghĩa là nếu bệnh nhân đánh giá động mạch cảnh bên phải thì cần nghiêng đầu sang trái và ngược lại. Người thực hiện siêu âm đa thông số đánh giá động mạch cảnh thông thường sẽ là bác sĩ mạch máu hoặc bác sĩ có chuyên môn và kinh nghiệm trong lĩnh vực chẩn đoán hình ảnh. Bệnh nhân sẽ được bôi trực tiếp một lớp gel lên vùng cổ cần khảo sát với mục đích giúp sự xuyên thấu của sóng siêu âm cao hơn, ghi nhận hình ảnh sẽ rõ ràng và chi tiết hơn. Đầu do phát ra sóng siêu âm sẽ được di chuyển trên vùng cổ trong suốt quá trình siêu âm để ghi nhận tất cả những hình ảnh về động mạch cảnh ở vị trí khảo sát. Siêu âm 2D sẽ được áp dụng trước tiến và sau đó là siêu âm Doppler màu, cuối cùng là Doppler xung để xác định được một số yếu tố như dòng chảy, phổ sóng, vận tốc cũng như trở kháng động mạch cảnh chung, hành cảnh, động mạch cảnh trong ngoài sọ, động mạch cảnh ngoài cũng như động mạch đốt sống.

Thông qua kết quả siêu âm đa thông số đánh giá động mạch cảnh thì có thể tìm ra những mảng xơ vữa động mạch cảnh với nguyên nhân từ một số bệnh lý như tăng lipid máu, Cholesterol máu... thì cần được điều trị những bệnh lý này trước tiên, hoặc nếu nặng hơn thì sẽ có chỉ định phẫu thuật mạch máu để loại bỏ những mảng xơ vữa động mạch.

Siêu âm đa thông số đánh giá động mạch cảnh là một phương tiện chẩn đoán hình ảnh hiện đại, dễ thực hiện, an toàn và có giá trị rất cao trong việc chẩn đoán và theo dõi điều trị các bệnh lý động mạch cảnh. Vì vậy, khi có bất cứ dấu hiệu nào nghi ngờ bệnh lý động mạch cảnh thì người bệnh cần đến ngay cơ sở y tế để thực hiện đánh giá động mạch cảnh.