Nghiệm pháp kích thích ACTH (ACTH stimulation test)

Bài viết được viết bởi bác sĩ Xét nghiệm hóa sinh - Khoa Xét nghiệm - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hạ Long

Nghiệm pháp kích thích ACTH là đưa vào cơ thể 1 lượng ACTH nhân tạo (ACTH tổng hợp dùng trong lâm sàng) để đánh giá mức độ đáp ứng của tuyến thượng thận với ACTH, trên cơ sở đó đánh giá bệnh nguyên nhân khởi nguồn từ tuyến thượng thận hay là do thiếu hụt hormone kích thích tuyến thượng thận. Nghiệm pháp kích thích ACTH. Còn là tiêu chuẩn vàng trong xác định bệnh tăng sản tuyến thượng thận khó chẩn đoán.

• ACTH (Adreno Corticotropin- Hormon), còn được gọi là kích thượng thận tố, là hormon thùy trước tuyến yên.
• ACTH người là chuỗi polypeptid 39 acid amin, trong đó mẩu peptid đầu gồm 24 acid amin giống nhau ở nhiều loài động vật và người, mẩu peptid còn lại không có tác dụng sinh học và cũng khác nhau ở mỗi loài động vật. ACTH tổng hợp dùng trong lâm sàng chỉ gồm 24 acid amin.
• ACTH kích thích tế bào vỏ thượng thận bài tiết các hormon chuyển hóa đường (cortcosteron, cortisol), kích thích tạo melanin (do ACTH có cấu tạo tương tự MSH, điều này có thể giải thích về nguyên nhân gây thâm da trong bệnh Addison).

2.1 Nghiệm pháp sẽ được thực hiện như sau

• Lấy 01 mẫu máu tĩnh mạch
• Tiêm ACTH (tiêm bắp tay, ACTH loại tổng hợp)
• Lấy các mẫu máu tĩnh mạch sau 30 phút hoặc 60 phút hoặc ở 2 thời điểm nêu trên (tùy thuộc lượng ACTH được tiêm)

2.2 Các xét nghiệm được thực hiện trong nghiệm pháp

• Định lượng ACTH: thường được thực hiện trước khi tiến hành nghiệm pháp.
• Với các mẫu máu lấy trong nghiệm pháp: Định lượng Cortisol, Aldosteron, 17OH-progesterone (Tùy theo từng mục đích chẩn đoán).
• Cùng với xét nghiệm máu, định lượng cortisol và 17-ketosteroids nước tiểu có thể cũng được thực hiện (Mẫu nước tiểu 24 giờ).

• Cần hạn chế vận động và ăn thức ăn có hàm lượng cao carbohydrate (nhóm bột, đường) trong khoảng 12 đến 24 giờ trước khi thực hiện nghiệm pháp.
• Có thể cần nhịn ăn 6 giờ trước khi thực hiện nghiệm pháp.
• Tạm thời ngừng dùng các thuốc (ví dụ như hydrocortisone) có thể ảnh hưởng đến xét nghiệm cortisol máu.
• Nên biết một số thông tin: Khi lấy máu xét nghiệm/khi tiêm có thể gây đau ít/nhiều. Một số người cảm thấy đỏ bừng, lo lắng hoặc buồn nôn sau khi tiêm ACTH. Nếu làm xét nghiệm bằng mẫu nước tiểu 24 giờ thì cần phải thu thập đầy đủ toàn bộ lượng nước tiểu (vì kết quả xét nghiệm sẽ là kết quả đo được/lít nhân với thể tích nước tiểu, đồng thời có thể nồng độ bài tiết chất cần xét nghiệm ra nước tiểu sẽ không giống nhau ở tất cả mọi lúc).

Nghiệm pháp kích thích ACTH giúp đánh giá xem tuyến thượng thận hay tuyến yên bình thường.

Nghiệm pháp thường được làm khi có những biểu hiện nghi ngờ bệnh lý tuyến thượng thận, chằng hạn như bệnh Addison do suy vỏ thượng thận hay do thiếu hormon tuyến yên; bệnh Cushing (do tuyến yên tiết quá nhiều ACTH) hoặc hội chứng Cushing (do cường vỏ thượng thận),...

Nghiệm pháp cũng được sử dụng để đánh giá sự hồi phục của tuyến yên và tuyến thượng thận sau điều trị.

Là tiêu chuẩn vàng để đánh giá mức độ bệnh tăng sản tuyến thượng bẩm sinh ở những trường hợp khó.

• Chức năng vỏ thượng thận bình thường nếu nồng độ Cortisol tăng sau khi tiêm ACTH.
• Suy vỏ thượng thận: nồng độ cortisol không tăng sau khi tiêm ACTH.
• Trong chẩn đoán bệnh tăng sản tuyến thượng thận bẩm sinh nồng độ 17OH-progesterone cơ bản (mẫu máu trước khi tiêm ACTH) và tại thời điểm 60 phút sẽ được sử dụng để đánh giá mức độ trầm trọng của bệnh.

Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec là một trong những bệnh viện không những đảm bảo chất lượng chuyên môn với đội ngũ y bác sĩ giàu kinh nghiệm, hệ thống trang thiết bị công nghệ hiện đại mà còn nổi bật với dịch vụ khám, tư vấn và chữa bệnh toàn diện, chuyên nghiệp; không gian khám chữa bệnh văn minh, lịch sự, an toàn và tiệt trùng tối đa. Khách hàng khi chọn thực hiện các xét nghiệm tại đây có thể hoàn toàn yên tâm về độ chính xác của kết quả xét nghiệm.