Các thuốc điều trị bệnh sốt rét

Bệnh sốt rét gây ra bởi các ký sinh trùng sốt rét Plasmodium. Muỗi cái Anopheles bị nhiễm các ký sinh trùng này chính là tác nhân trung gian truyền bệnh sốt rét sang người. Người bị muỗi cái Anopheles nhiễm ký sinh trùng sốt rét đốt sẽ bị bệnh sốt rét. Các ký sinh trùng thường sinh sống trong máu, gan, dần dần phá vỡ hồng cầu, khiến cơ thể bệnh nhân suy nhược, thiếu máu,... và có thể dẫn tới tử vong.

Bệnh sốt rét thường xảy ra ở các nước trong khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới. Nó gây nhiều ảnh hưởng nghiêm trọng về sức khỏe, thậm chí đe dọa tới tính mạng của người dân bản địa và du khách. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), chỉ trong năm 2016 đã có khoảng 216 triệu ca sốt rét ở 91 quốc gia, với số ca tử vong lên tới 445.000 người.

Bệnh sốt rét thường gây các triệu chứng: Sốt cao, ớn lạnh, run, đổ mồ hôi, đau nhức cơ, nhức đầu, tiêu chảy, nôn ói,... Trong trường hợp nghiêm trọng, bệnh nhân có thể bị suy gan, suy thận, hôn mê, thậm chí tử vong.

Từ khi biết về bệnh sốt rét đến nay đã thống kê được khoảng 100.000 loại thuốc trị bệnh. Tuy nhiên, trong quá trình điều trị, nhiều loại thuốc đã không còn được sử dụng do hiệu quả thấp, có nhiều tác dụng phụ, ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc, giá thành cao, không tiện sử dụng,...

Các thuốc điều trị sốt rét được chỉ định sử dụng tùy từng loại ký sinh trùng gây bệnh, vùng bị nhiễm bệnh, tình trạng kháng thuốc. Các thuốc thường được dùng là:

• Nhóm alkaloid của cây canh ki na: Gồm các thuốc quinin, quinidin,... có tác dụng tiêu diệt thể phân liệt và giao bào trong hồng cầu. Thuốc thường được sử dụng qua đường tĩnh mạch, điều trị bệnh sốt rét do p.falciparum gây ra ở những vùng đa kháng thuốc;
• Nhóm quinolin methanol: Gồm các thuốc mefloquin, halofantrin, lumefantrin,... Thuốc được sử dụng trong phòng ngừa và điều trị sốt rét. Nhóm thuốc này có tác dụng tiêu diệt thể phân liệt trong máu của những loại ký sinh trùng sốt rét;
• Nhóm dẫn chất 4 aminoquinolin: Gồm các thuốc cloroquin, hydroxycloroquin,... Nhóm thuốc này được sử dụng trong phòng ngừa và điều trị sốt rét, có tác dụng tiêu diệt thể phân liệt trong hồng cầu của những loại ký sinh trùng sốt rét;
• Nhóm dẫn chất 8 aminoquinolin: Gồm các thuốc primaquin, tafenoquin,... Nhóm thuốc này được sử dụng trong phòng ngừa và điều trị sốt rét, có tác dụng tiêu diệt thể phân liệt trong gan của những loại ký sinh trùng sốt rét. Nhóm thuốc điều trị bệnh sốt rét này thường được sử dụng sau các loại thuốc khác (như cloroquin), có tác dụng diệt ký sinh trùng sốt rét sống trong hồng cầu;
• Nhóm thuốc kháng sinh: Gồm các thuốc kháng sinh tetracyclin, doxycyclin, clindamycin,... Nhóm thuốc này có tác dụng tiêu diệt thể phân liệt của những loại ký sinh trùng sốt rét. Nhóm kháng sinh thường được kết hợp với các loại thuốc khác trong điều trị sốt rét;
• Nhóm thuốc antifolates: Gồm các thuốc pyrimethamin, proguanil, sulfadoxin,... Các thuốc này có tác dụng ức chế tổng hợp acid folic, là nguyên liệu cần thiết để tổng hợp acid nucleic (ADN hay ARN) cần thiết cho sự phát triển của các ký sinh trùng sốt rét. Nhóm thuốc này có tác dụng tiêu diệt thể phân liệt trong máu của những loại ký sinh trùng sốt rét, dùng trong phòng ngừa và điều trị bệnh;
• Nhóm thuốc artemisinin: Gồm các thuốc artesunat, artemether, arteether,... Đây là những hoạt chất được chiết xuất từ cây Thanh hao hoa vàng, có tác dụng tiêu diệt thể phân liệt trong máu của những loại ký sinh trùng sốt rét.

Nguyên tắc khi điều trị bệnh sốt rét:

• Điều trị toàn diện, tiêu diệt ký sinh trùng sốt rét, kết hợp với cải thiện sức đề kháng của bệnh nhân bằng một chế độ dinh dưỡng khoa học, đầy đủ các nhóm chất là đường bột, đạm, chất béo, vitamin và muối khoáng;
• Dùng thuốc sớm, đủ liều, đủ ngày, đúng theo phác đồ được bác sĩ quy định;
• Kết hợp điều trị cắt cơn sốt rét (tiêu diệt thể vô tính trong hồng cầu) với điều trị bệnh tận gốc chống tái phát (tiêu diệt thể vô tính phát triển chậm trong tế bào gan) với việc điều trị diệt giao bào chống lây lan;
• Nếu ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc thì phải tuân theo nguyên tắc điều trị ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc.

Mục tiêu điều trị bệnh sốt rét:

• Cắt sốt nhanh và cắt ký sinh trùng sốt rét nhanh, triệt để. Điều này giúp ngăn ngừa sốt rét chuyển nặng gây biến chứng hoặc thậm chí là tử vong;
• Điều trị triệt để, hạn chế sự lây lan của bệnh;
• Tránh tăng áp lực thuốc chống sốt rét làm sinh ra chủng ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc;
• Cần khống chế sự lây lan mầm bệnh ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc.

Các loại thuốc điều trị bệnh sốt rét được đề cập ở trên đều là thuốc kê đơn. Chúng có thể gây ra một số tác dụng phụ nguy hiểm. Đó là lý do người bệnh phải tuân thủ đúng chỉ định của bác sĩ, không nên tự ý dùng thuốc.