Cảnh giác viêm phổi ở trẻ bị bệnh đường hô hấp kéo dài

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Nguyễn Nam Phong - Bác sĩ Nhi - Khoa Nhi - Sơ sinh, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Phú Quốc

Viêm phổi là nguyên nhân gây tử vong ở trẻ em hàng đầu trên thế giới. Viêm phổi có thể xuất hiện khi trẻ đang trong các đợt bệnh đường hô hấp kéo dài. Tìm hiểu các triệu chứng bệnh giúp các bậc cha mẹ tăng cường cảnh giác, sớm phát hiện bệnh, tránh trường hợp trẻ chuyển sang viêm phổi nặng.

Viêm phổi là tình trạng nhiễm trùng gây viêm các phế nang và mô kẽ ở một hoặc hai phổi. Viêm phổi có thể nhẹ hoặc nghiêm trọng, bệnh thường phổ biến ở trẻ dưới 5 tuổi.

Viêm phổi thường do vi khuẩn hoặc virus gây ra. Một số vi khuẩn và virus này có thể lây lan khi tiếp xúc trực tiếp với một người đã bị nhiễm chúng. Các vi khuẩn và virus phổ biến có thể gây viêm phổi là:

• Phế cầu khuẩn
• Vi khuẩn không điển hình Mycoplasma
• Liên cầu nhóm B
• Staphylococcus aureus
• Virus hợp bào hô hấp (RSV). Thường thấy nhất ở trẻ em dưới 5 tuổi.
• Virus á cúm
• Virus cúm
• Adenovirus

Viêm phổi đôi khi có thể do nấm.

Theo tổ chức Y tế Thế giới, mỗi năm có khoảng 150 triệu đợt viêm phổi xảy ra ở trẻ em các nước đang phát triển, trong đó khoảng 11 triệu trẻ cần nhập viện điều trị. Viêm phổi hiện vẫn là nguyên nhân tử vong hàng đầu ở trẻ em dưới 5 tuổi, số trẻ em tử vong do viêm phổi nhiều hơn số tử vong của các bệnh AIDS, sốt rét và sởi cộng lại. Việt Nam là một trong những quốc gia có số lượng trẻ em mắc viêm phổi nhiều nhất thế giới, hàng năm nước ta có khoảng 4000 trẻ em chết vì viêm phổi.

Những trẻ nào có nguy cơ mắc bệnh viêm phổi?

Một đứa trẻ có nhiều khả năng bị viêm phổi hơn nếu có:

• Hệ thống miễn dịch yếu, chẳng hạn như ung thư;
• Vấn đề sức khỏe đang diễn ra (mạn tính), ví dụ: hen suyễn hoặc xơ nang;
• Các vấn đề về phổi hoặc đường hô hấp.

Ngoài ra, trẻ em dưới 1 tuổi có nguy cơ mắc bệnh nếu tiếp xúc với khói thuốc lá thụ động. Điều này đặc biệt đúng nếu mẹ của chúng hút thuốc.

Để phát hiện sớm tình trạng viêm phổi ở trẻ em, hạn chế nguy cơ bệnh chuyển biến thành viêm phổi nặng, cha mẹ cần lưu ý một số triệu chứng của bệnh sau đây:

-Ho mức độ từ vừa đến nặng, thường là ho nặng tiếng, nhưng đôi khi trẻ lại không ho.

-Thở nhanh liên tục, cha mẹ cần phân biệt với thở nhanh nhất thời khi trẻ sốt cao. Nhiều nghiên cứu quy mô đã chứng minh rằng thở nhanh là triệu chứng xuất hiện sớm nhất của viêm phổi, thậm chí sớm hơn cả chụp X-quang hoặc nghe phổi bằng ống nghe. Cha mẹ có thể dùng đồng hồ bấm giây để kiểm tra nhịp thở của trẻ trong một phút, khi trẻ đang nằm yên, không hoạt động gắng sức. Trẻ gọi là thở nhanh khi:

• Trẻ dưới 2 tháng tuổi: nhịp thở > 60 lần/ phút.
• Trẻ từ 2- 11 tháng tuổi: nhịp thở >50 lần/ phút.
• Trẻ từ 12 tháng đến 5 tuổi: nhịp thở > 40 lần/ phút.
• Thở gắng sức: khi thở gắng sức cánh mũi trẻ phập phồng, thở rên, co kéo cơ liên sườn, co rút lõm lồng ngực, co rút hõm ức. Khi trẻ hít vào, lồng ngực trẻ không phình lên như bình thường mà lại bị lõm vào do cơ hoành phân cách ổ bụng và lồng ngực cũng tham gia vào quá trình thở.
• Thở rít, thường là biểu hiện của nhiễm virus nhưng đôi khi cũng xuất hiện trong viêm phổi.
• Sốt mức độ từ vừa đến sốt cao.
• Đau ngực lúc ho và cả giữa các cơn ho.
• Nôn sau những cơn ho mạnh và cả giữa các cơn ho.

Nếu trẻ có tất các triệu chứng trên thì khả năng cao trẻ đã bị viêm phổi. Nếu trẻ có 1 hoặc 2 triệu chứng trong đó không có khó thở, thở nhanh, thở gắng sức thì ít có khả năng bị viêm phổi. Thở nhanh, thở gắng sức là biểu hiện quan trọng của bệnh, đây là các phản ứng bù trừ của cơ thể khi cơ thể không được cung cấp đủ oxy, nếu không được điều trị kịp thời, bệnh nhân có thể bị suy kiệt, suy hô hấp, nhịp thở ngừng lại, ngưng thở.

Nếu trẻ có tất cả các triệu chứng trên, có thở nhanh hoặc thở gắng sức nhưng không có tím ở môi hoặc mặt, cha mẹ hãy đưa đến các cơ sở y tế để thăm khám ngay trong ngày, càng sớm càng tốt. Thở gắng sức với dấu hiệu co lõm lồng ngực chứng tỏ viêm phổi nặng, trẻ cần được điều trị ngay.

Nếu trẻ có nhiều triệu chứng viêm phổi trẻ em nhưng không thở nhanh hoặc gắng sức, không tím ở môi mặt. Nếu đang vào buổi tối thì không cần đưa trẻ đi khám ngay mà có thể đợi khám vào ngày hôm sau.

Nếu trẻ có những triệu chứng viêm phổi trẻ em, thở nhanh, thở gắng sức, tím ở môi, mặt thì cần ngay lập tức đưa trẻ đến khoa cấp cứu của cơ sở y tế gần nhất.

Các dấu hiệu nguy hiểm khác cho biết trẻ đang trong tình trạng nguy kịch, cần sự hỗ trợ y tế ngay lập tức là:

• Trẻ dưới 2 tháng tuổi bú kém hoặc bỏ bú, co giật, thở khò khè ngủ li bì khó đánh thức, sốt hoặc lạnh.
• Trẻ từ 2 đến 5 tháng tuổi: trẻ không ăn uống được, co giật, thở có tiếng rít, ngủ li bì.

Viêm phổi là bệnh đường hô hấp với nhiều mức độ khác nhau, nếu sau khi thăm khám tình trạng của trẻ không cần nhập viện, bác sĩ có thể chỉ định điều trị tại nhà. Khi chăm sóc trẻ bị viêm phổi tại nhà, để con nhanh chóng khỏi bệnh, cha mẹ cần phải lưu ý:

• Cho trẻ uống kháng sinh đúng cách, uống đúng loại kháng sinh được bác sĩ chỉ định, đúng liều lượng, số lần trong ngày, đủ số ngày. Tuyệt đối không được ngưng thuốc dù tình trạng của trẻ có cải thiện.
• Sử dụng các thuốc khác để điều trị triệu chứng sốt, ho, khò khè,... theo hướng dẫn của bác sĩ.
• Tăng cường dinh dưỡng cho trẻ, cho trẻ ăn đủ chất, uống nhiều nước, nếu trẻ còn đang bú mẹ thì cho trẻ bú thường xuyên. Cung cấp nước có vai trò quan trọng, nước giúp làm loãng đờm, dịu họng, giảm ho và tránh tình trạng mất nước ở trẻ. Nhỏ mũi bằng nước muối giúp mũi trẻ thông thoáng, trẻ ăn, bú dễ dàng hơn.
• Cha mẹ lưu ý về việc sử dụng các thuốc ho cho trẻ. Ho là một phản ứng có lợi, giúp tống đờm dãi ra ngoài, đường thở được thông thoáng, trẻ sẽ hít thở được dễ dàng hơn. Do đó, chỉ khi nào trẻ ho quá nhiều, ho làm trẻ nôn ói, mất ngủ, đau rát họng, tức ngực,... thì mới cho trẻ dùng thuốc ho, không nên lạm dụng thuốc ho để kìm hãm phản xạ ho có lợi cho cơ thể. Khi dùng thuốc ho nên dùng các loại thuốc ho dạng siro có thành phần thảo dược an toàn với trẻ.
• Cho trẻ tái khám theo lịch của bác sĩ, khi trẻ có triệu chứng bệnh nặng lên, cho trẻ đi khám lại ngay lập tức.

Các biện pháp giúp phòng ngừa viêm phổi ở trẻ em đã được chứng minh có hiệu quả là cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu, cho trẻ chủng ngừa HIP và phế cầu, sử dụng loại bếp không khói. Các biện pháp khác như cung cấp đầy đủ dinh dưỡng , cho trẻ chủng ngừa đầy đủ, uống vitamin A theo định kỳ, bổ sung kẽm, tránh cho trẻ hít khói thuốc lá, giữ ấm cho trẻ khi thời tiết thay đổi, trở lạnh. Đặc biệt, rửa tay thường xuyên là một biện pháp tuy đơn giản nhưng hiệu quả, giúp giảm nguy cơ mắc bệnh viêm phổi ở trẻ em.

Ngoài ra, cha mẹ cũng nên bổ sung thêm một số thực phẩm hỗ trợ có chứa thành phần lysine, các vi khoáng chất và vitamin thiết yếu như kẽm, crom, selen, vitamin nhóm B,... giúp đáp ứng đầy đủ nhu cầu về dưỡng chất đồng thời hỗ trợ hệ miễn dịch, tăng cường sức đề kháng, giảm nguy cơ mắc các bệnh viêm đường hô hấp trên, viêm phổi, viêm phế quản, cảm cúm.

Hãy thường xuyên truy cập website Vinmec.com và cập nhật những thông tin hữu ích để chăm sóc cho bé và cả gia đình nhé.