Phân biệt gan nhiễm mỡ do rượu và không do rượu

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ chuyên khoa II Phan Thị Minh Hương - Bác sĩ Nội tiêu hóa - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng

Gan nhiễm mỡ là tình trạng tăng tích trữ mỡ tại gan. Tiêu chuẩn chẩn đoán gan nhiễm mỡ dựa trên bằng chứng sinh thiết gan khi tế bào mỡ lớn hơn 5% tế bào gan trên mô học hoặc dựa trên tiêu chuẩn hình ảnh học thông qua các phương tiện chẩn đoán hình ảnh.

Gan nhiễm mỡ có thể được chẩn đoán dựa vào siêu âm bụng. Kỹ thuật này có nhiều ưu điểm như giá rẻ, có thể đánh giá thêm các thông tin về gan mật. Đây được xem như là phương tiện chẩn đoán ban đầu của gan nhiễm mỡ. Ngoài ra, chụp cộng hưởng từ hay chụp cắt lớp vi tính cũng có giá trị cao trong chẩn đoán gan nhiễm mỡ. Một kỹ thuật hình ảnh khác là controlled attenuation parameter (CAP) giúp xác định được mức độ nhiễm mỡ của gan. Chẩn đoán còn có thể dựa vào các chỉ số đánh giá gan nhiễm mỡ như FLI (Fatty liver index), SteatoTest và NAFLD liver fat score.

Trong những giai đoạn đầu, gan nhiễm mỡ có thể được xem là một bệnh lành tính, có thể tự thoái lui nếu thay đổi lối sống và có chế độ sinh hoạt hợp lý. Tuy nhiên, nếu tình trạng tích tụ chất béo này diễn tiến lâu dài có thể tổn thương tế bào gan, hình thành xơ hóa gan và phát triển thành xơ gan, ung thư gan.

Gan nhiễm mỡ có thể chia thành hai nhóm chính là gan nhiễm mỡ nguyên phát và gan nhiễm mỡ thứ phát. Trong nhóm thứ phát thì nguyên nhân hàng đầu chính là do rượu, sau đó là các nguyên nhân do virus B, C, bệnh Wilson, do thuốc. Chính vì nguyên nhân do rượu chiếm tỷ lệ cao mà gan nhiễm mỡ thường chia thành hai nhóm chính là gan nhiễm mỡ không do rượu (nguyên phát) và gan nhiễm mỡ do rượu (thứ phát).

Nguyên nhân trực tiếp của gan nhiễm mỡ do rượu là tình trạng sử dụng đồ uống có cồn nhiều. Uống rượu nhiều được định nghĩa khi uống trên 210 gram alcohol/1 tuần trên 2 năm ở nam giới và trên 140 gram alcohol/ 1 tuần trên 2 năm ở nữ giới. Để chẩn đoán gan nhiễm mỡ do rượu, bệnh nhân cần đáp ứng đủ các tiêu chuẩn của gan nhiễm mỡ và phải có tiền sử sử dụng rượu bia nhiều như đã đề cập ở trên.

Tương tự, gan nhiễm mỡ không do rượu được chẩn đoán khi đáp ứng đủ tiêu chuẩn của gan nhiễm mỡ nhưng không có các nguyên nhân gây gan nhiễm mỡ thứ phát như uống rượu, viêm gan siêu vi B, C, bệnh wilson, lượng dưỡng mỡ, thiếu ăn, do thuốc, gan nhiễm mỡ cấp ở phụ nữ mang thai và khiếm quyết chuyển hóa bẩm sinh.

3.1. Yếu tố nguy cơ

Đối với các nguyên nhân do rượu thì yếu tố nguy cơ trực tiếp dẫn đến bệnh gan nhiễm mỡ là do sử dụng quá mức rượu bia. Ngoài tiêu chuẩn về mức sử dụng rượu đã đề cập ở trên có thể chẩn đoán khi uống rượu thường xuyên trên 20g/ngày ở nữ và trên 30g /ngày ở nam giới.

Nguyên nhân của gan nhiễm mỡ không do rượu chưa rõ ràng. Những yếu tố nguy cơ liên quan như béo phì, đái tháo đường type 2, hội chứng chuyển hóa, hội chứng buồng trứng đa nang, hội chứng ngưng thở khi ngủ, suy giáp, suy tuyến yên. Trong đó, béo phì là yếu tố nguy cơ chính gây nên gan nhiễm mỡ không do rượu. Rối loạn chuyển hóa mỡ với tăng triglycerid máu, giảm HDL cholesterol cũng thường gặp.

3.2. Triệu chứng lâm sàng

Về triệu chứng lâm sàng ở giai đoạn đầu hầu như không có sự khác biệt về triệu chứng giữa hai bệnh cảnh này. Yếu tố giúp phân biệt chủ yếu là dựa vào tiền sử sử dụng rượu bia và loại trừ các nguyên nhân gây gan nhiễm mỡ thứ phát khác.

Đối với những bệnh nhân có nguyên nhân do rượu thường có các dấu chỉ điểm về việc sử dụng rượu bia nhiều như tỉ lệ men gan AST/ALT lớn hơn 2, GGT tăng cao. Ngoài ra, còn có những đợt viêm gan cấp do rượu, thời gian QT kéo dài, giảm albumin máu, giảm tiểu cầu trong những trường hợp nặng. Những bệnh nhân nghiện rượu nặng có thể xuất hiện các triệu chứng của hội chứng cai trong quá trình điều trị, diễn tiến đưa đến xơ gan và ung thư gan sớm.

Gan nhiễm mỡ không do rượu thường có ít triệu chứng hơn, có thể có tăng men gan nhưng nếu không có men gan tăng cũng không thể loại trừ được gan nhiễm mỡ không do rượu. Đối với những bệnh nhân này nên được chỉ định các xét nghiệm tìm dấu ấn của virus như HbsAg, anti HBs, anti HBc, anti HCV, định lượng Fe, ferritin, Gammaglobulin huyết thanh, ANA, SMA hoặc LKM1.

3.3. Điều trị gan nhiễm mỡ

Với nguyên nhân do rượu, khuyến cáo bệnh nhân bỏ rượu là bước điều trị cần thiết nhất. Bệnh nhân có thể thực hiện theo chế độ giảm uống rượu một cách khoa học dưới sự hướng dẫn và tư vấn của bác sĩ. Bên cạnh đó, có thể sử dụng những thuốc giúp hỗ trợ bệnh nhân cai rượu như Baclofen, Acamprosate, Naltrexone.

Điều trị gan nhiễm mỡ không do rượu chính là điều trị các yếu tố nguy cơ, thay đổi lối sống và có thể phối hợp thêm thuốc. Những bệnh nhân mắc gan nhiễm mỡ không do rượu có béo phì nên giảm cân nặng, kiểm soát đường huyết tốt nếu có đái tháo đường, kiểm soát huyết áp, điều chỉnh rối loạn mỡ máu nếu có. Thay đổi lối sống: giảm lượng calo nhập vào mỗi ngày, tăng cường hoạt động thể lực và có một chế độ ăn hợp lý.

Ngoài ra, điều trị gan nhiễm mỡ không do rượu có thể phối hợp các thuốc như bổ sung vitamin E hoặc sử dụng nhóm đồng vận PPAR-gamma tùy thuộc vào chỉ định của bác sĩ.