Lồng ruột cấp ở trẻ bú mẹ

Lồng ruột cấp là trạng thái bệnh lý trong đó hai khúc ruột trên và dưới chui lồng vào nhau gây nên hội chứng tắc ruột cơ học, tạo nên khối lồng bít lòng ruột, diễn biến hoại tử ruột nhanh. Bài viết dưới đây tập trung vào đặc điểm, cách nhận biết và xử trí lồng ruột cấp ở trẻ bú mẹ.

Lồng ruột là nguyên nhân phổ biến nhất gây tắc ruột non ở trẻ em dưới hai tuổi. Nó xảy ra khi một đoạn của ruột non bị xâm lấn hoặc bị kính ở đoạn ruột xa, dẫn đến phù nề thành ruột và tắc nghẽn tĩnh mạch. Có khoảng 74 ca lồng ruột trên 100.000 trẻ sơ sinh xảy ra hàng năm trên toàn thế giới. Tỷ lệ mắc bệnh đã được báo cáo là cao ở Việt Nam và Hàn Quốc với 300 trên 100.000 trẻ sơ sinh và thấp ở Bangladesh với 9 trên 100.000 trẻ.

Thông thường, lồng ruột cấp tính có biểu hiện nôn, đau bụng quặn và phân có máu nếu nhập viện muộn. Để tiếp cận chẩn đoán cuối cùng, một số xét nghiệm hình ảnh có thể được thực hiện như siêu âm, chụp X-quang bụng, nghiên cứu bari, và chụp cắt lớp vi tính trong một số trường hợp ít nhất định.

Một số trẻ bị lồng ruột có thể tự khỏi. Tuy nhiên, lồng ruột non dai dẳng có thể gây tắc ruột hoặc hoại tử ruột và cần can thiệp phẫu thuật. Nếu tình trạng lồng ruột cấp tính không được phát hiện và điều trị kịp thời, động mạch cung cấp máu đến ruột có thể bị tắc nghẽn, gây nhồi máu và thủng ruột. Lồng ruột không được điều trị là một tình trạng có thể xấu hơn hoặc thậm chí gây tử vong. Vì vậy, thầy thuốc nên nhận biết những trường hợp như vậy càng sớm càng tốt và chỉ định cách xử trí chính xác.

Gần đây, bệnh nhân thường nhập viện trong giai đoạn đầu với các triệu chứng nhẹ, bao gồm đau bụng và nôn mửa. Do đó, chẩn đoán xác định chủ yếu dựa trên kết quả siêu âm, và bác sĩ phẫu thuật nhi khoa nên quyết định xem có nên đưa trẻ sơ sinh để giảm khí nén hoặc giám sát chặt chẽ hay không. Bên cạnh đó, việc lựa chọn can thiệp giữa thụt nước muối và giảm khí nén để điều trị lồng ruột cấp còn đang được tranh luận do tỷ lệ thành công khác nhau từ 83% -88%. Theo ước tính, 80% lồng ruột xuất hiện ở trẻ dưới 2 tuổi, nhiều nhất là ở độ tuổi 5 – 10 tháng, hiếm gặp ở trẻ lớn. Lồng ruột hay gặp ở trẻ trai nhiều hơn trẻ gái với tỷ lệ 2:1.

Lồng ruột cấp là bệnh lý ngoại khoa rất thường gặp và là nguyên nhân gây tắc ruột ở trẻ nhỏ, nhất là trẻ đang bú mẹ. Đây là hiện tượng bệnh lý khi khúc ruột phía trên di chuyển bất thường, chui và lòng khúc ruột phía dưới, làm tắc nghẽn lưu thông ruột. Dưới đây là một số nguyên nhân gây lồng ruột ở trẻ còn bú mẹ:

1.1. Theo nguyên nhân

• Lồng ruột nguyên phát thường ở trẻ còn bú mẹ. Có liên quan đến bệnh lý của đường hô hấp trên do loại virus có tên Adenovirus. Loại virus này khiến hạch mạc treo ruột bị viêm nhiễm chủ yếu là ở đoạn hồi tràng và viêm hạch sẽ làm gia tăng nhu động ruột – một trong những yếu tố thuận lợi tạo điều kiện thuận cho lồng ruột thường xảy ra ở đoạn hồi - manh tràng. Lý do này giải thích tại sao lồng ruột thường xảy ra cao điểm vào mùa dịch của virus.
• Lồng ruột thứ phát: Xảy ra trong khoảng 10% tất cả các trường hợp. Với thể này, các nhà nghiên cứu tìm thấy một vài tổn thương thực thể gây ra lồng ruột như các loại u lành tính hoặc u ác tính của ruột, các thể dị dạng ruột (ruột đôi, túi thừa Meckel...).
• Lồng ruột sau mổ: Đây là một biến chứng sau phẫu thuật bụng ở trẻ em đặc biệt là sau những phẫu thuật của cơ hoành hoặc những phẫu thuật thoát vị cơ hoành.

1.2. Theo mức độ tiến triển

• Lồng ruột cấp tính: Xảy ra chủ yếu ở đối tượng trẻ bú mẹ. Bệnh thường diễn tiến nhanh chóng và dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm như tắc ruột, hoại tử ruột, viêm phúc mạc, nhiễm độc.
• Đây cũng là một trong những cấp cứu bụng hay gặp nhất là ở lứa tuổi trẻ còn bú mẹ.
• Lồng ruột bán cấp: Xảy ra ở lứa tuổi trẻ lớn (3-15 tuổi). Diễn tiến chậm hơn, ít khi gây ra các biến chứng tắc ruột và hoại tử ruột.
• Lồng ruột mạn: Xảy ra ở người lớn hoặc người cao tuổi. Tiến triển chậm, có khả năng tự khỏi nhưng hay tái phát nhiều lần, thường do nguyên nhân các khối u của đại tràng. ít có nguy cơ hoại tử ruột.

Trong phạm vi bài này chúng ta tập trung chủ yếu vào các loại lồng ruột cấp tính ở trẻ bú mẹ.

Lồng ruột là một cấp cứu y tế. Nếu bạn cho rằng con mình có thể mắc chứng rối loạn này, hãy đến gặp nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe của con bạn ngay lập tức.

Các triệu chứng của mỗi trẻ không giống nhau. Triệu chứng phổ biến nhất là đang chơi hoặc bú đột ngột khóc to. Điều này là do cơn đau bụng đột ngột, dữ dội ở một đứa trẻ khỏe mạnh.

Cơn đau bụng này xảy ra thường xuyên. Lúc đầu nó có vẻ là đau bụng. Trẻ sơ sinh hoặc trẻ em có thể căng thẳng, co đầu gối lên, tỏ ra rất cáu kỉnh và khóc to. Con bạn có thể cảm thấy dễ chịu hơn và vui đùa giữa các cơn đau. Hoặc con bạn có thể trở nên mệt mỏi và yếu ớt vì quấy khóc.

Các triệu chứng khác bao gồm:

• Nôn mửa
• Phân có máu
• Phân màu đỏ, giống như thạch
• Sốt
• Cực kỳ mệt mỏi hoặc hôn mê
• Bệnh tiêu chảy
• Đổ mồ hôi
• Mất nước
• Bụng chướng

Các triệu chứng của lồng ruột có thể bị đánh giá nhầm với các vấn đề sức khỏe khác. Tốt hơn hết là bạn nên đưa con đến các trung tâm y tế để được chẩn đoán chính xác.

Các bác sĩ sẽ xem xét tiền sử sức khỏe và cho con bạn kiểm tra một số xét nghiệm cận lâm sàng để kiểm tra các cơ quan trong ổ bụng. Những xét nghiệm này có thể bao gồm:

• Chụp X-quang bụng: Một xét nghiệm chẩn đoán có thể cho thấy tắc nghẽn đường ruột.
• Siêu âm: sử dụng sóng âm tần số cao và máy tính để tái tạo ra hình ảnh của mạch máu, mô và cơ quan. Siêu âm được sử dụng để xem các cơ quan khi chúng hoạt động và kiểm tra lưu lượng máu qua các mạch khác nhau.
• Chuỗi GI trên hoặc nuốt bari: Thử nghiệm này xem xét các cơ quan của phần trên cùng của hệ tiêu hóa. Nó kiểm tra ống dẫn thức ăn (thực quản), dạ dày và phần đầu tiên của ruột non (tá tràng). Con bạn sẽ nuốt phải một chất lỏng kim loại gọi là bari. Bari là một dạng thuốc cản quang sẽ cho bác sĩ có thể nhìn thấy được hình ảnh ruột trên phim X-quang. Sau đó, chụp X-quang để kiểm tra các cơ quan tiêu hóa.
• Thuốc xổ bari hoặc hàng loạt GI thấp hơn: Đây là một cuộc kiểm tra X-quang của trực tràng, ruột già và phần dưới của ruột non. Con bạn sẽ được uống thuốc cản quang có tên là bari. Bari được đưa vào một ống và đưa vào trực tràng của con bạn như một loại thuốc xổ. Chụp X-quang bụng sẽ cho thấy có bất kỳ khu vực nào bị thu hẹp được gọi là khe hẹp, bất kỳ tắc nghẽn nào hoặc các vấn đề khác hay không. Trong một số trường hợp, lồng ruột tự khắc phục trong quá trình kiểm tra này. Ruột có thể tự trở lại vị trí cũ. Điều này có thể xảy ra do áp lực đè lên ruột trong khi bari được đưa vào.

Việc điều trị theo hướng nào còn tùy thuộc vào các triệu chứng, độ tuổi, tình trạng sức khỏe chung của con bạn, và mức độ nghiêm trọng của tình trạng lồng ruột.

4.1 Tháo lồng bằng cách bơm không khí (đang áp dụng rất nhiều tại Việt Nam)

• Chỉ định: Cho tất cả các trường hợp lồng ruột cấp đến sớm trong vòng 24 giờ từ khi có biểu hiện. Rất hạn chế với những trường hợp đến trong khoảng thời gian từ 24 – 48 giờ chưa có dấu hiệu
• Tiến hành:
• Dùng dụng cụ bơm hơi kín có theo dõi áp lực (mmHg). Có thể dùng phương pháp điều chỉnh bằng tay hoặc phương pháp điều chỉnh tự động (bằng máy tháo lồng).
• Áp lực bơm tối đa là 100mmHg. Áp lực quá cao so với áp lực này tai biến vỡ ruột rất dễ xảy ra.
• Trẻ phải được tiền mê tốt hoặc gây mê tĩnh mạch trong suốt quá trình tháo để tránh các tai biến áp lực tăng đột ngột do trẻ vùng vẫy và rặn.
• Sau 3 đợt bơm đến áp lực tối đa nếu không thành công thì nên ngừng thủ thuật mà chuyển sang phẫu thuật.
• Đánh giá

Đánh giá kết quả, nếu tháo thành công thì:

• Áp lực đồng hồ tụt đột ngột.
• Bụng bệnh nhi căng tròn đều
• Bơm tiếp áp lực không lên hoặc lên rất chậm.
• Xả hơi ra bụng bệnh nhi không xẹp lại.
• Sờ bụng không còn thấy búi lồng.

Để kiểm tra ngay trên bàn tháo có thể đặt 1 sonde dạ dày và đầu sonde nhúng vào ly nước. Khi tháo được lồng hơi ở ruột sẽ đi ngược lên đến dạ dày và sủi bọt ra ở ly.

• Sau khi tháo lồng:

+ Chụp X quang hơi qua đều ở ruột non hình tổ ong.

+ Siêu âm bụng không còn hình ảnh búi lồng.

+ Cho uống than hoạt tính hoặc trẻ đại tiện phân đen sau 12 giờ.

+ Trẻ hết đau, chơi đùa lại, bú không nôn, đại tiện bình thường.

• Các biến chứng do tháo lồng bằng không khí.

Vỡ ruột: Do áp lực vượt cao trên mức an toàn, trẻ xuất hiện tím tái, suy hô hấp, ngừng thở do cơ hoành bị chèn ép.

4.2 Tháo lồng bằng áp lực thủy tĩnh (hay áp dụng ở các nước phát triển)

Đôi khi lồng ruột sẽ tự khỏi khi trẻ được dùng thuốc xổ bari. Trong nhiều trường hợp, các bác sĩ có thể khắc phục sự cố bằng cách cho thụt tháo bằng khí hoặc dung dịch muối. Điều này được thực hiện bằng cách đặt một ống nhỏ vào trực tràng của con bạn. Bác sĩ sẽ sử dụng siêu âm hoặc tia X (đèn soi huỳnh quang) để giúp đặt ống. Không khí được đưa vào trong ống. Luồng không khí có thể giúp đưa ruột trở lại vị trí bình thường. Nhưng nếu con bạn bị bệnh nặng do nhiễm trùng bụng hoặc các vấn đề khác, các bác sĩ sẽ cân nhắc việc có nên làm như vậy hay không.

• Nhược điểm: thời gian tháo lồng sẽ kéo dài tốn kém bệnh nhân, ăn tia nhiều và tỷ lệ thành công thấp do không kiểm soát được áp lực.

4.3 Tháo lồng bằng phẫu thuật

Con bạn sẽ cần phải phẫu thuật nếu tình trạng lồng ruột không được khắc phục bằng thuốc xổ bari. Hay trẻ cũng sẽ cần phẫu thuật nếu không thể thụt bari, thụt nước muối hoặc thụt khí. Đối với cuộc phẫu thuật, con bạn sẽ được gây mê. Bác sĩ phẫu thuật sẽ tiến hành mổ nội soi hay mổ phanh tùy từng trường hợp để tìm khối lồng ruột và đẩy các phần của ruột trở lại vị trí cũ. Ruột sẽ được kiểm tra xem có bị hư hỏng không. Nếu bất kỳ phần nào không hoạt động bình thường, chúng sẽ bị cắt bỏ.

Nếu ruột của con bạn bị hỏng và phần bị cắt ra là nhỏ, hai phần ruột khỏe mạnh sẽ được khâu lại với nhau.

Trong một số trường hợp hiếm hoi, một lượng lớn ruột có thể bị cắt bỏ. Điều này xảy ra nếu phần ruột bị tổn thương lớn. Trong trường hợp này, phẫu thuật không thể liên kết các phần còn lại của ruột với nhau sau khi phần bị hư hỏng được cắt bỏ. Phẫu thuật cắt hồi tràng có thể được thực hiện để quá trình tiêu hóa có thể tiếp tục. Với phẫu thuật cắt hồi tràng, hai đầu còn lại khỏe mạnh của ruột được đưa qua các lỗ mở trong bụng. Phân sẽ đi qua lỗ mở (lỗ khí). Sau đó, nó sẽ thu thập trong một túi bên ngoài cơ thể. Việc cắt hồi tràng có thể là ngắn hạn. Hoặc trong một số rất hiếm trường hợp, nó có thể tồn tại lâu dài hoặc vĩnh viễn. Nó phụ thuộc vào số lượng ruột đã được loại bỏ.

Lồng ruột là một cấp cứu y tế. Đó là một căn bệnh nguy hiểm đến tính mạng. Nếu không được điều trị, nó có thể gây ra các vấn đề nghiêm trọng như:

• Nhiễm trùng đường ruột
• Tử vong sau mổ ruột
• Chảy máu trong
• Nhiễm trùng bụng nặng hay bệnh viêm phúc mạc.

Sau khi trẻ được điều trị lồng ruột, điều quan trọng là bạn phải theo dõi cẩn thận sức khỏe của trẻ. Gọi cho bác sĩ nếu con bạn gặp bất kỳ triệu chứng nào sau đây:

• Sốt hơn 38.3 độ
• Bất kỳ dấu hiệu nhiễm trùng nào, bao gồm: đỏ, sưng, nóng, chảy dịch vàng / xanh từ vết mổ hoặc vết thương. Điều này đặc biệt quan trọng đối với trẻ em đã phẫu thuật.
• Nôn mửa
• Tiêu chảy hoặc phân giống như thạch
• Từng đợt, chuột rút và đau bụng

Nếu có bất kỳ dấu hiệu nào như trên hãy đưa trẻ đến ngay cơ quan y tế gần nhất để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.