Những điều cần biết của phương pháp phục hồi sàn chậu

Bài viết được viết bởi ThS.BS Lê Phúc Liên - Bác sĩ Ngoại tiết niệu, Khoa Ngoại tổng hợp - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Nha Trang

Phương pháp phục hồi sàn chậu là sử dụng thiết bị ghi lại các thông tin hoạt động của cơ sàn chậu bằng các điện cực dán trên da hoặc đầu dò đặt trong âm đạo hay hậu môn.

Phương pháp này dạy cho bệnh nhân cách co thắt cơ sàn chậu để cải thiện chức năng kiểm soát cơ vòng ngoài (cơ niệu đạo). Việc sử dụng hình ảnh, âm thanh, trò chơi,... sẽ chỉ cho bệnh nhân thấy những thay đổi cần thiết từ đó giúp bệnh nhân tăng cường sự chú ý với cơ cần tập. Một kỹ thuật viên có kinh nghiệm sẽ theo dõi liên tục quá trình tập của bệnh nhân, hướng dẫn và khuyến khích bệnh nhân để tăng kiểm soát vận động của cơ sàn chậu.

Đầu tiên, bằng việc sử dụng hình ảnh và lời nói giúp bệnh nhân xác định được đúng cơ cần tập, sau đó bác sĩ và kỹ thuật viên VLTL sẽ thiết kế chương trình tập riêng cho từng bệnh nhân, từng loại bệnh lý.

Nguyên tắc của phương pháp phục hồi sàn chậu bao gồm đặc hiệu, quá tải và thuận nghịch. Tác dụng của phương pháp này tùy thuộc vào phương pháp tập luyện cho từng bệnh lý. Các chương trình tập nên bao gồm tập luyện cả cơ nhanh và cơ chậm.

Tập luyện cơ nhanh là co cơ mạnh rồi nghỉ trong khi tập cơ chậm là co cơ vừa phải nhưng kéo dài. Đối với nguyên tắc quá tải, cơ phải được tập luyện trên giới hạn bình thường để tăng sức mạnh do đó chương trình tập phải được điều chỉnh liên tục để tăng sức mạnh và độ bền. Còn nguyên tắc thuận nghịch tức là cơ phải được trả về mức độ ban đầu khi ngưng tập luyện.

Nếu bệnh nhân có khó khăn trong việc co thắt cơ sàn chậu do mất cơ hay yếu cơ, người ta có thể dùng kích thích điện để hỗ trợ tập luyện.

Kích thích điện là phương pháp tạo nên những co thắt của cơ sàn chậu từ các thiết bị bên ngoài. Bệnh nhân cũng có thể được yêu cầu siết cơ sàn chậu trong khi kích thích điện để tạo nên những bài tập chủ động hơn. Co thắt cơ liên tục giúp bệnh nhân tăng sự chú ý lên cơ sàn chậu và tăng sức cơ. Như vậy kích thích điện giúp bệnh nhân tăng sự nhận biết cơ sàn chậu, là mục tiêu chính và quyết định thành công của phương pháp.

3. Điều trị theo từng cá nhân

Các bài tập sàn chậu được điều chỉnh theo từng cá nhân, từng loại bệnh lý. Một khi bệnh nhân có thể nhận biết và điều khiển được cơ sàn chậu khi nằm ngửa, có thể thực hiện các bài tập ở tư thế ngồi hay đứng. Thay đổi tư thế sẽ làm tăng thêm áp lực lên cơ sàn chậu khiến tăng cường sức cơ.

Các bài tập cũng được thay đổi theo nhu cầu đặc biệt của từng bệnh nhân ví dụ nếu bệnh nhân bị són tiểu khi bế bé sơ sinh, các bài tập nên được tập trung vào việc tập luyện sức cơ trong tình trạng khiêng vật nặng.

Dù cho các đợt tập hiệu quả đến đâu nhưng nếu bệnh nhân không tiếp tục tự tập tại nhà thì chắc chắn sẽ không có bất cứ cải thiện nào được ghi nhận. Bệnh nhân sẽ có thời gian gặp gỡ thầy thuốc và các chuyên viên VLTL để tìm ra một chương trình tập cho riêng mình tùy thuộc vào thời gian làm việc, trách nhiệm với gia đình và cộng đồng,...

Ví dụ như bệnh nhân có thể tập trong một khoảng thời gian đặc biệt trong ngày sau giờ làm hay giờ nghỉ trưa sẽ dễ hơn là tập 5 lần mỗi ngày. Khi bệnh nhân được chủ động trong chương trình tập luyện của mình sẽ dễ tuân thủ hơn.

Dân số hưởng lợi từ phương pháp phục hồi sàn chậu là rất rộng bao gồm cả nam và nữ, ở mọi lứa tuổi. Một số bệnh lý có thể được điều trị bằng phương pháp này tuy nhiên không chỉ giới hạn trong các chỉ định sau:

• Tiểu không kiểm soát khi gắng sức
• Tiểu gấp không kiểm soát
• Tiểu không kiểm soát hỗn hợp
• Bí tiểu
• Đau vùng chậu
• Són phân
• Táo bón

Trẻ em nếu có thể nghe và làm theo hướng dẫn cũng có thể tận dụng lợi ích của các bài tập này. Những đối tượng sau đây sẽ hưởng lợi tốt nhất từ phương pháp phục hồi sàn chậu bao gồm:

• Bệnh nhân có thể hiểu và làm theo hướng dẫn
• Bệnh nhân có bệnh lý sàn chậu do bệnh lý thần kinh
• Bệnh nhân bị tiểu gấp không kiểm soát
• Bệnh nhân bị tiểu không kiểm soát khi gắng sức nhẹ - trung bình kể cả bệnh nhân nam sau khi cắt tuyến tiền liệt tận gốc
• Bệnh nhân bị tiểu không kiểm soát dạng hỗn hợp
• Bệnh nhân cần được huấn luyện trước sinh và sau sinh
• Bệnh nhân cần được huấn luyện trước khi mổ cắt tuyến tiền liệt tận gốc

Những đối tượng không thể hưởng lợi từ phương pháp phục hồi sàn chậu:

• Bệnh nhân muốn có kết quả nhanh nhưng không muốn tập luyện nhiều
• Bệnh nhân không có thời gian
• Bệnh nhân không có đủ năng lực nhận thức

Phương pháp tăng cường sức mạnh cơ sàn chậu bao gồm 2 chế độ:

• Chế độ tập phục hồi cơ sàn chậu và kích thích điện
• Chế độ tập phục hồi cơ sàn chậu đơn thuần ( nếu bệnh nhân đã nhận biết được cơ sàn chậu và chỉ cần tập luyện tăng cường cơ)

6.1 Chế độ tập phục hồi cơ sàn chậu

Là kỹ thuật đế cải thiện sức cơ sàn chậu bằng cách kiểm soát và co thắt riêng nhóm cơ sàn chậu. Kỹ thuật này bao gồm một màn hình lớn giúp nhìn rõ các co thắt của cơ, một đầu dò EMG được đặt trong âm đạo hay trực tràng cùng với các điện cực bề mặt dán trên bụng. Bệnh nhân được yêu cầu siết đầu dò trong khi vẫn thư giãn cơ bụng.

Chống chỉ định ở bệnh nhân có nhiễm trùng niệu, viêm nhiễm âm đạo trực tràng, sốt, quá già hay quá yếu, táo bón nhiều, đang trong thời kỳ có kinh.

6.2 Kích thích điện

Là kỹ thuật được dùng để kích thích hay ức chế cơ sàn chậu thông qua đầu dò EMG hay các điện cực bề mặt đặc biệt. Kích thích điện phải đảm bảo bệnh nhân thấy dễ chịu và chỉ có cảm giác giật hay co kéo.

Chống chỉ định cũng giống như phương pháp phục hồi sàn chậu, ngoài ra còn không được chỉ định ở bệnh nhân có máy tạo nhịp, đặt dụng cụ kim loại như khớp giả, trĩ, chảy máu trực tràng, loạn nhịp tim, phẫu thuật vùng chậu trong vòng 6 tháng, co giật, ung thư vùng chậu, có thai hay nghi ngờ có thai.