Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ chuyên khoa I Trần Quốc Vĩnh - Bác sĩ Cấp cứu - Khoa Hồi sức - Cấp cứu - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Nha Trang.
Tai biến mạch máu não là bệnh có nguy cơ gây tử vong cao, chỉ sau ung thư và tim mạch. Người bệnh cũng có thể gặp phải các di chứng sau đột quỵ nặng nề như tàn tật suốt đời.
1. Nguyên nhân gây xơ vữa động mạch não
Xơ vữa động mạch não là bệnh tiến triển chậm. Mặc dù nguyên nhân xơ vữa động mạch não chính xác vẫn chưa được biết, tuy nhiên bệnh có thể bắt đầu bằng tổn thương hoặc chấn thương ở lớp bên trong của động mạch gây ra bởi:
- Huyết áp cao
- Mức cholesterol cao
- Triglyceride cao, một loại chất béo (lipid) trong máu
- Hút thuốc và các chế phẩm thuốc lá khác
- Kháng insulin, béo phì hoặc tiểu đường
- Bệnh van tim, cơ tim, thiếu máu não cục bộ tạm thời, đột quỵ não
- Viêm từ các bệnh, chẳng hạn như viêm khớp, lupus hoặc nhiễm trùng, hoặc viêm không rõ nguyên nhân.
Một khi thành trong của động mạch não bị tổn thương, các tế bào máu và các chất khác thường đóng cục tại vị trí chấn thương và tích tụ trong lớp lót bên trong của động mạch.
Theo thời gian, chất béo càng tích tụ làm từ cholesterol và các sản phẩm tế bào khác cũng bám tại vị trí chấn thương và làm cứng, thu hẹp các động mạch của người bệnh. Các cơ quan và mô liên kết với các động mạch bị chặn sau đó không nhận đủ máu để hoạt động bình thường. Cuối cùng, các mảnh của chất béo có thể vỡ ra và xâm nhập vào máu. Mức độ cholesterol cao trong máu có thể làm tắc nghẽn mạch máu và làm tổn thương các bộ phận quan trọng trong cơ thể như tim gây bệnh nhồi máu cơ tim, nghẽn mạch vành tim và não gây tai biến mạch máu não.
Tùy theo vị trí của đoạn xơ vữa động mạch mà có những biểu hiện lâm sàng khác nhau. Xơ vữa động mạch não thường xuất hiện rất sớm, nhưng tiến triển lặng lẽ cho tới khi phát lộ những dấu hiệu đầu tiên của động mạch vành hay động mạch não.
Xơ vữa động mạch là hiện tượng dày và cứng lên của thành các động mạch, gây ra các biến chứng nặng nề cho người bệnh
Xơ vữa động mạch não còn là nguyên nhân dẫn đến hẹp động mạch cảnh. Động mạch cảnh có chức năng đưa máu từ tim lên nuôi dưỡng não. Khi hẹp động mạch cảnh, các mảng xơ vữa và máu đông có thể gây tắc tại chỗ, hoặc tự vỡ ra tạo thành các mảnh nhỏ trôi theo dòng máu đến lấp một nhánh động mạch nào đó trong não, gây nên tai biến mạch máu não.
Hẹp động mạch cảnh ít khi được phát hiện sớm, khi tai biến mạch máu não xảy ra thì đã quá muộn, mọi phương pháp chữa trị chỉ là hỗ trợ.
2. Xơ vữa động mạch não có những triệu chứng gì?
2.1 Triệu chứng
Xơ vữa động mạch não thường có triệu chứng đau đầu và ù tai. Đau đầu mang tính chất căng kéo ở vùng thái dương - trán, thường vào buổi sáng với cảm giác chóng mặt, giảm khả năng làm việc, trí nhớ kém.
Có bệnh nhân chỉ bị một triệu chứng, ngược lại có bệnh nhân bị nhiều triệu chứng cùng lúc. Nếu tự phục hồi hoàn toàn trước 24 giờ, gọi là thiếu máu não thoáng qua; còn nếu tồn tại hơn 24 giờ và thường là nhiều tháng, nhiều năm gọi là tai biến mạch máu não thực sự.
2.2 Biểu hiện lâm sàng theo giai đoạn
- Giai đoạn xơ vữa động mạch não còn bù: Huyết áp tăng nhẹ, cũng có khi huyết áp thấp. Trạng thái thần kinh bắt đầu xuất hiện rải rác như giảm khả năng làm việc, trí nhớ giảm, biến đổi tâm lý nhẹ, các dây thần kinh sọ não bình thường, điện não có tần số không ổn định.
- Xơ vữa động mạch não mất bù: Đau đầu như trên, rối loạn ý thức dưới dạng sa sút trí tuệ. Liệt nửa người nhẹ, kín đáo, đôi khi rõ với những dấu hiệu tháp, đáy mắt có biểu hiện xơ cứng mạch máu, tăng huyết áp động mạch, ít khi có giảm huyết áp rõ. Điện não tần số dao động với các ổ sóng delta đều đặn hoặc không đều. Lưu huyết não kéo dài và thay đổi đường kính ở các động mạch lớn và trung bình, có thay đổi thành mạch máu và nhồi máu ở từng nhánh, giảm tưới máu từng ổ.
- Ở thời kỳ muộn: Trong giai đoạn này, trên cơ sở của bảng lâm sàng trên với mức độ tiến triển rõ và xấu hơn, nổi bật lên những rối loạn tâm thần như thay đổi tâm lý, trạng thái trầm cảm, dễ bị kích thích, hoảng sợ, trí tuệ sa sút không hồi phục.
3. Cần có những biện pháp điều trị và dự phòng gì?
Xơ vữa động mạch não sớm hay muộn đều dẫn tới thiểu năng chung của tuần hoàn tim, và tai biến mạch máu não, nhất là ở những bệnh nhân sẵn có những yếu tố thuận lợi như tăng huyết áp động mạch tiến triển.
3.1 Về điều trị
Bạn nên sử dụng các thuốc tim mạch, huyết áp. Tùy theo từng trường hợp nguyên nhân dẫn đến xơ vữa động mạch mà có thể sử dụng các loại thuốc khác nhau, như trong bệnh lý tăng huyết áp có thể sử dụng các loại thuốc giãn mạch, lợi tiểu, ăn uống hạn chế muối. Điều trị rối loạn lipid máu, đặc biệt đưa chỉ số LDL-C về mức mục tiêu dưới 1.8 mmol/L... kết hợp với thay đổi lối sống, ăn uống và thể dục phù hợp.
Người bệnh nên đi kiểm tra sức khỏe tim mạch định kỳ để phát hiện và tầm soát bệnh sớm nhất
Ở bệnh nhân cao tuổi thường có rối loạn hấp thu cần cho thêm hằng ngày vitamin B1 50mg, vitamin B6 50 mg, B12 100g, Rutin C, vitamin E. Để dự phòng ngưng kết tiểu cầu gây huyết khối, cần cho thêm aspirin, dipyridamol ticlid. Đối với rối loạn tâm thần (trầm cảm) cho imipramin, amitriptylin với chỉ định thận trọng và liều thích hợp. Cho các thuốc tăng chuyển hóa tế bào não: tanakan, duxil, arcalion. Kết hợp điều trị vật lý trị liệu sớm.
3.2 Về dự phòng
- Trong đời sống hằng ngày, cần chú trọng giữ chế độ ẩm thực hợp lý với mức calo vừa đủ.
- Không ăn hoặc hạn chế dùng các loại thức ăn như thịt mỡ, lòng đỏ trứng, kem, bơ, pho - mát, chocolat, cacao, dầu dừa, dầu lạc.
- Tập thể dục tối thiểu 30 phút/ngày với cường độ nhẹ đến trung bình từ 1 - 3 lần/tuần. Đối với những bệnh nhân phòng ngừa tái phát cần có sự tư vấn của chuyên viên vật lý trị liệu.
- Tránh các chấn động thần kinh (stress). Bởi stress được cho là có liên quan nhiều đến việc làm tăng nặng nguy cơ bệnh ở người có tuổi và khởi phát bệnh ở người trẻ. Sự xuất hiện này thường đột ngột, nặng nề và để lại nhiều biến chứng. Vì vậy, hãy luôn giữ đời sống tinh thần vui tươi lành mạnh.
- Bỏ hẳn hút thuốc. Không chỉ bệnh nhân/nhóm nguy cơ tai biến mạch máu não mà cả những người bình thường cũng được khuyến cáo tránh xa khói thuốc bởi những tác hại đã được chứng minh của nó đối với cơ thể.
- Cũng giống như khói thuốc, nhiều nghiên cứu đã cho thấy nghiện rượu mạn tính và uống rượu mạnh sẽ đẩy nhanh yếu tố nguy cơ đột quỵ. Bởi vì uống rượu nhiều có thể liên quan đến tăng huyết áp, tình trạng tăng đông máu, giảm lưu lượng máu ở não.
- Điều trị tích cực và kiên nhẫn những bệnh sẵn mắc, nhất là đối với bệnh tăng huyết áp, đái tháo đường, tăng mỡ máu, đã bị cơn thiếu máu não cục bộ tạm thời theo chuyên khoa.
Trong tai biến mạch máu não, cấp cứu và điều trị kịp thời là rất quan trọng. Nếu qua thời gian vàng, khả năng gặp biến chứng của người bệnh có thể cao hơn. Kỹ thuật điều trị lấy huyết khối động mạch não đã được áp dụng tại hệ thống bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec nhằm tăng cơ hội chữa trị cho bệnh nhân nhồi máu não nói riêng và các bệnh lý về huyết khối nói chung.
Kỹ thuật được chỉ định cho các bệnh nhân:
- Xuất huyết dưới nhện do vỡ túi phình mạch não
- Nhồi máu não do tắc động mạch não lớn.
- Xuất huyết não do vỡ dị dạng mạch não
Điểm nổi trội ưu việt của phương pháp đó là sử dụng máy chụp cộng hưởng từ MRI 3.0 và máy chụp cắt lớp CT 640 dãy phục vụ cho kỹ thuật can thiệp lấy huyết khối động mạch não.
Bác sĩ Trần Quốc Vĩnh có hơn 6 năm làm việc (bắt đầu từ năm 2011) trong lĩnh vực Cấp cứu, bác sĩ từng công tác tại khoa Cấp Cứu Bệnh viện Đa khoa Tỉnh Khánh Hòa, Tham gia khám, điều trị Nội khoa cho nhiều phòng khám trong khu vực Nha Trang trước khi là bác sĩ khoa hồi sức cấp cứu Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Nha Trang như hiện nay.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
