Xét nghiệm kích thích và ức chế tủy thượng thận là một công cụ để đo mức độ động học của nồng độ catecholamine trong máu. Nhờ vào phương pháp này, bệnh nhân mắc bệnh u tuỷ thượng thận được chẩn đoán sớm và điều trị phù hợp ngay từ đầu. Qua đó, huyết áp của người bệnh được kiểm soát ổn định, hạn chế những tổn thương cơ quan đích cũng như biến cố tim mạch nặng nề về sau.
1. Bệnh u tuỷ thượng thận là gì?
Bệnh u tủy thượng thận (pheochromocytoma) là một khối u hiếm gặp, thường không phải ác tính và phát triển trong nhu mô tuyến thượng thận. Thông thường, loại u này chỉ ảnh hưởng đến một trong hai tuyến thượng thận nhưng đôi khi có thể ảnh hưởng đến cả hai và giải phóng các hormone gây ra huyết áp cao hoặc kéo dài. Nếu không được điều trị, bệnh u tủy thượng thận có thể sẽ dẫn đến tổn thương hay những thiệt hại nghiêm trọng, thậm chí đe dọa tính mạng trên các cơ quan khác, đặc biệt là hệ thống tim mạch.
Hầu hết những người bị bệnh u tủy thượng thận là ở độ tuổi rất trẻ, từ 20 đến 50. Theo đó, bệnh cảnh đi khám là huyết áp cao mới phát hiện và được nghi ngờ nguyên nhân vô căn, kèm với các triệu chứng như đổ mồ hôi nhiều, đau đầu, nhịp tim nhanh, run rẩy, xanh xao, khó thở... Tình trạng này có thể xảy ra tự phát hoặc có thể được kích hoạt bởi các yếu tố như gắng sức, lo lắng hay căng thẳng, thay đổi tư thế hay khi bệnh nhân chuẩn bị gây mê và phẫu thuật. Một số loại thuốc cũng được cho là có thể kích u tủy thượng thận, bao gồm các chất ức chế monoamin oxydasec, các chất kích thích...
Vì tình trạng huyết áp cao lâu dài có thể làm tổn thương các cơ quan, đặc biệt là các mô của hệ thống tim mạch, não và thận; đồng thời, can thiệp điều trị bằng phẫu thuật để lấy u sẽ đưa huyết áp nhanh chóng trở lại bình thường, việc chẩn đoán sớm vô cùng quan trọng. Do các hormone từ u tủy thượng thận tạo ra cần có các yếu tố thúc đẩy, các bác sĩ lâm sàng từ lâu đã thiết kế ra xét nghiệm kích thích và ức chế u tủy thượng thận nhằm đo nồng độ catecholamine trong máu để chẩn đoán bệnh lý này.
2. Xét nghiệm kích thích glucagon là gì?
Xét nghiệm kích thích glucagon là để tạo ra một tình huống giả tạo nhằm đánh giá phản ứng của tuyến thượng thận đáp ứng với tình trạng này. Nếu nồng độ hormon tăng cao quá mức thì cần nghi ngờ khả năng bạn bị mắc bệnh u tủy thượng thận.
Để chuẩn bị cho xét nghiệm kích thích glucagon, bạn có thể cần phải ngừng liệu pháp estrogen nếu là phụ nữ hay các liệu pháp bổ sung hormone steroid ngoại sinh nói chung, bao gồm cả thuốc tránh thai, trong vài tuần trước khi thực hiện vì chúng có thể ảnh hưởng đến kết quả. Thậm chí nếu bạn đang sử dụng kem bôi steroid hoặc dưới dạng thuốc hít, bạn cũng có thể cần phải ngừng sử dụng các loại thuốc này trong một thời gian ngắn. Khi có lịch hẹn làm xét nghiệm kích thích glucagon, bạn cần nhịn ăn từ nửa đêm vào đêm trước ngày thực hiện nhưng bạn vẫn có thể uống nước theo nhu cầu.
Sau khi được bác sĩ giải thích mục đích của xét nghiệm này, bạn sẽ được yêu cầu nằm xuống giường trong một môi trường yên tĩnh, thoải mái suốt thời gian xét nghiệm. Hơn thế nữa, có một máy theo dõi điện tâm đồ liên tục để kiểm tra nhịp tim của bạn. Điều dưỡng hay kỹ thuật viên phòng xét nghiệm sẽ đặt một ống thông, là một ống nhỏ dùng để lấy mẫu máu, vào tĩnh mạch trong cánh tay. Các mẫu máu sẽ được lấy sau đó thông qua ống thông này nhằm hạn chế gây đau đớn cho bạn.
Một mẫu máu được lấy đầu tiên và sau đó một loại hormone gọi là glucagon sẽ được tiêm vào cơ ở mông của bạn. Glucagon cũng là một hormone tự nhiên trong cơ thể, có vai trò làm tăng lượng đường trong máu và kích thích sản xuất insulin. Điều này sẽ tạo ra tình huống khiến cơ thể bạn gặp căng thẳng và sẽ kích thích tạo ra các hormone của tủy thượng thận. Lần lượt các mẫu máu tiếp theo sau nửa giờ và sau ba giờ cũng được thu thập nhằm đánh giá động học về nồng độ các hormone này.
3. Xét nghiệm ức chế clonidine là gì?
Xét nghiệm ức chế clonidine cũng là loại xét nghiệm nhằm nhận định thử và loại trừ chẩn đoán bệnh lý u tủy thượng thận. Các đối tượng nghi ngờ mắc bệnh lý này là bệnh nhân tăng huyết áp kháng trị nghĩ do nguyên nhân thứ phát và có bằng chứng xét nghiệm cho thấy sự thay đổi nồng độ catecholamine huyết tương nằm ngoài khoảng bình thường.
Clonidine là một loại thuốc dùng để điều trị tăng huyết áp. Cơ chế của thuốc là hoạt động trên não để làm giảm tín hiệu giao cảm, nghĩa là giảm cường độ tín hiệu thần kinh kích thích đến tủy thượng thận. Qua đó, clonidine sẽ ức chế giải phóng catecholamine và metanephrin từ tủy thượng thận ở người bình thường. Chính vì thế, để xét nghiệm ức chế clonidine chính xác, người bệnh cần ngưng các loại thuốc có thể ảnh hưởng đến huyết áp trong vòng 1 đến 5 ngày như thuốc lợi tiểu, thuốc chống trầm cảm ba vòng, thuốc chẹn beta. Đồng thời, bệnh nhân cũng cần thư giãn trong môi trường tĩnh lặng và đã nhịn ăn qua đêm trước thử nghiệm này, tương tự như với xét nghiệm kích thích glucagon.
Đầu tiên, người bệnh sẽ được đo huyết áp và nhịp tim ba lần và được ghi chép lại trong bảng thu thập dữ liệu. Sau đó, một mẫu máu sẽ được lấy sau 30 phút nghỉ ngơi và ngay trước khi dùng clonidine. Tiếp theo, huyết áp và nhịp tim vẫn được theo dõi liên tục mỗi 1 giờ, 2 giờ và 3 giờ kế tiếp. Mẫu máu lặp lại được lấy trong 3 giờ sau clonidine. Cuối cùng, các mẫu máu phải được vận chuyển đến phòng thí nghiệm ngay sau khi lấy mẫu xét nghiệm 3 giờ cuối cùng.
4. Nhận định xét nghiệm kích thích và ức chế u tủy thượng thận chẩn đoán bệnh u tuỷ thượng thận
Xét nghiệm kích thích và ức chế u tủy thượng thận chẩn đoán bệnh u tuỷ thượng thận bằng hai phương pháp đại diện là xét nghiệm kích thích glucagon và xét nghiệm ức chế clonidine là khá phổ biến, đơn giản để áp dụng. Nguyên tắc cơ bản của hai phương pháp này là tạo ra một bệnh cảnh giả, gây kích thích hay ức chế tuyến thượng thận. Trong bối cảnh đó, đáp ứng bài tiết của tuyến thông qua giá trị đo đạc được là nồng độ catecholamine trong máu sẽ giúp xác chẩn chẩn đoán.
Cụ thể là khi thực hiện xét nghiệm kích thích glucagon thì nồng độ catecholamine trong máu sẽ có phản xạ tăng lên nhưng chỉ trong một giới hạn nhất định; nếu vượt qua giới hạn đó thì cần nghĩ đến khả năng tuyến thượng thận hoạt động quá mức hay mắc phải bệnh lý u tủy thượng thận. Ngược lại, đối với xét nghiệm ức chế clonidine, ở người bình thường, tuyến thượng thận sẽ bị ức chế nên khi đo nồng độ catecholamine trong máu sẽ rất thấp trong khi bệnh nhân u tủy thượng thận lại tăng lên cao.
Tuy nhiên, trong quá trình phân tích đưa ra nhận định xét nghiệm kích thích và ức chế u tủy thượng thận, cần lưu ý đến các yếu tố tác động xung quanh. Vì nguyên lý của hai xét nghiệm nhìn chung là khảo sát động học của nồng độ catecholamine trong máu, điều này khó có thể tránh những sai lệch khi kết quả rơi vào vùng “âm tính giả” hay “dương tính giả”. Theo đó, các yếu tố có thể gây ảnh hưởng nhiều nhất đó là tính trạng sức khỏe, tâm lý thực sự của bệnh nhân khi thực hiện xét nghiệm. Ngoài ra, bác sĩ cũng cần quan tâm đến thuốc men bệnh nhân đang dùng hay thói quen dùng thuốc kích thích, quy trình thực hiện, thao tác lấy mẫu... nhằm đưa ra nhận định có tính tin cậy cao.
Tóm lại, u tủy thượng thận là một bệnh lý nội tiết hiếm gặp. Dù vậy, với biểu hiện là những cơn tăng huyết áp cao khó kiểm soát, tình trạng sức khỏe của người bệnh khó được đảm bảo nếu bệnh lý này không được phát hiện sớm và điều trị phù hợp. Để được như vậy, người bệnh tăng huyết áp, nhất là người trẻ, cần thăm khám đúng chuyên khoa nhằm được chỉ định xét nghiệm kích thích và ức chế u tủy thượng thận chẩn đoán bệnh u tuỷ thượng thận ngay từ đầu.
Bệnh nhân có triệu chứng nghi ngờ của u tủy thượng thận có thể đến Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec để được thăm khám, chẩn đoán và điều trị. Vinmec quy tụ đội ngũ Bác sĩ chuyên môn Nội tiết được đào tạo bài bản, có trình độ chuyên môn kỹ thuật cao, giàu kinh nghiệm trong khám chữa các bệnh lý liên quan đến tình trạng rối loạn chức năng của hệ thống nội tiết và các hormon. Vinmec chú trọng đầu tư hệ thống trang thiết bị y tế hiện đại, tiên tiến cùng chất lượng dịch vụ chuyên nghiệp đem lại hiệu quả cao trong chẩn đoán và điều trị.
Để được tư vấn chi tiết, quý khách vui lòng đến trực tiếp hệ thống Y tế Vinmec hoặc đặt khám trực tuyến TẠI ĐÂY.
XEM THÊM:
