Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi ThS, BS. Đặng Mạnh Cường - Bác sĩ Chẩn đoán hình ảnh - Khoa Chẩn đoán hình ảnh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park.
Ngày nay con người đang phải đối mặt với nhiều vấn đề như thực phẩm nhiễm hóa chất, lạm dụng rượu bia, môi trường ô nhiễm,... khiến tỷ lệ bệnh nhân mắc các bệnh lý về gan mật ngày một tăng cao. Sự ra đời của các phương pháp cận lâm sàng như siêu âm túi mật, chụp cắt lớp vi tính túi mật đã giúp ích lớn trong việc chẩn đoán, điều trị sớm các bệnh lý gan mật.
1. Vị trí và vai trò của gan mật trong cơ thể
Gan là cơ quan lớn nhất trong cơ thể con người chúng ta, nó nằm ngay dưới cơ hoành, phía dưới vòm hoành phải, có một phần lấn sang trái. Điểm cao nhất của gan là ở phía sau xương sườn V bên phải. Bờ dưới của gan chạy dọc theo cung sườn phải, bắt chéo qua vùng thượng vị và cung sườn trái.
Gan đóng vai trò vô cùng quan trọng trong cơ thể, nó thực hiện nhiều chức năng như:
- Là cơ quan dự trữ: gan dự trữ rất nhiều chất quan trọng như glycogen, protein, lipid, sắt, vitamin A, D, E, K, B12. Gan còn là nơi dự trữ sắt từ hemoglobin dưới dạng ferritin nhằm sẵn sàng tạo ra hồng cầu mới.
- Gan có chức năng chuyển hóa: biến đổi thức ăn thành các chất cần thiết cho sự sống và phát triển của cơ thể. Gan tham gia chuyển hóa carbohydrate, chất béo và protein.
- Gan có chức năng tổng hợp: protein, fibrinogen, heparin, prothrombin, hormone angiotensinogen, albumin,...
- Gan là nơi sản xuất mật: mỗi ngày gan sản xuất khoảng 0,5 lít mật. Mật sau khi được sản xuất sẽ đổ xuống túi mật, từ đây nó được bài tiết xuống ruột non tham gia phân giải và hấp thu chất béo và một số vitamin.
- Gan cũng là nơi chuyển hóa các thuốc được hấp thu qua đường tiêu hóa thành dạng cơ thể có thể sử dụng được.
- Đồng thời gan cũng là nơi giải độc và bài tiết các chất độc trong cơ thể chúng ta.
Túi mật là một túi nhỏ có hình quả lê, có màu xanh, nằm ngay mặt dưới của gan. Đây là nơi lưu trữ và cô đặc mật, sau đó mật được bài tiết xuống ruột non để tiêu hóa các chất béo.
2. Vai trò của siêu âm trong chẩn đoán, điều trị bệnh lý gan mật
Trên hình ảnh siêu âm gan mật chúng ta có thể thấy:
- Cấu trúc đường viền của gan;
- Cấu trúc nhu mô gan;
- Cấu trúc hình ống trong nhu mô gan: bao gồm các mạch máu trong gan và đường mật;
- Các cấu trúc cuống gan.
- Hình ảnh túi mật trên siêu âm: túi mật nằm trong hố túi mật, thường có hình thoi, đôi khi có hình cầu. Kích thước túi mật thay đổi, chiều dọc trung bình từ 8 - 10cm, chiều ngang 3cm. Nếu chiều ngang vượt quá 4cm thì được coi là bất thường.
- Một số cấu trúc khác của gan như dây chằng liềm, dây chằng tròn.
Siêu âm giúp chẩn đoán, đánh giá điều trị một số bệnh lý gan mật sau đây:
Các khối u gan lành tính:
- Nang gan
- U máu gan
- Tăng sản thể nốt khu trú
Các khối u gan ác tính bao gồm:
- Ung thư tế bào gan
- Ung thư tế bào đường mật trong gan
- Ung thư di căn gan
Các bệnh lý nhiễm trùng gan, bao gồm:
- Áp xe gan: áp xe gan a míp, áp xe gan vi khuẩn
- Ký sinh trùng gan: sán lá gan lớn, sán lá gan nhỏ
Một số bệnh lý gan lan tỏa, tăng áp lực tĩnh mạch cửa:
- Xơ gan
- Gan nhiễm mỡ: gan nhiễm mỡ lan tỏa đồng nhất, gan nhiễm mỡ lan tỏa không đồng nhất
- Tăng áp lực tĩnh mạch cửa
Chấn thương gan: gan là một trong những tạng dễ bị tổn thương trong chấn thương bụng nhất, chỉ đứng sau lách và thận. Các tổn thương gan do chấn thương gồm có:
- Đụng dập - tụ máu trong nhu mô
- Tụ máu dưới bao gan
- Vỡ gan: rách nhu mô gan và bao gan
- Tổn thương cuống gan
Các bệnh lý đường mật:
- Sỏi đường mật chính
- Sỏi đường mật trong gan
- Sỏi túi mật
- Các biến chứng sỏi túi mật: ứ nước túi mật cấp, viêm túi mật cấp, thành túi mật dày.
- Các khối u lành tính.
- Ung thư đường mật: ung thư túi mật, ung thư đường mật, u bóng Vater
- Nang ống mật
3. Vai trò của chụp cắt lớp vi tính trong chẩn đoán, điều trị bệnh lý gan mật
Trên phim chụp cắt lớp vi tính gan mật, chúng ta cũng có thể quan sát được các cấu trúc của gan và túi mật. Phương pháp này thường được sử dụng trong chẩn đoán và điều trị bệnh lý gan mật khi:
- Việc siêu âm gặp khó khăn.
- Để đánh giá chi tiết tình trạng gan, mật để định hướng điều trị như cắt gan,...
Cụ thể, chụp cắt lớp vi tính có thể được sử dụng trong chẩn đoán, điều trị một số bệnh lý gan mật sau đây:
- Sỏi mật
- Các biến chứng của sỏi túi mật
- Viêm túi mật cấp tính như là: viêm túi mật sinh hơi, viêm túi mật hoại tử, thủng túi mật;
- Viêm túi mật mạn tính;
- Túi mật sứ;
- Ung thư túi mật;
- Hội chứng Mirizzi;
- Dò mật - ống tiêu hóa.
- U đường mật:
- U đường mật lành tính gồm có: polyp túi mật, u cơ tuyến túi mật
- U đường mật ác tính gồm có: ung thư đường mật, ung thư túi mật
- Chẩn đoán phân biệt một số bệnh lý gan mật:
- Viêm túi mật u hạt vàng
- U cơ tuyến túi mật
- Các nguyên nhân gây dày thành túi mật khác như: xơ gan, viêm gan, viêm tụy, dịch ổ bụng,..
- Các bệnh lý khác như:
- Bệnh Caroli
- Nang ống mật chủ
Có thể thấy siêu âm, chụp cắt lớp vi tính đóng vai trò quan trọng chẩn đoán, đưa ra hướng điều trị cũng như theo dõi kết quả điều trị các bệnh lý gan mật. Siêu âm thường được sử dụng hơn, song trong một số trường hợp việc siêu âm bị hạn chế cần phải sử dụng đến chụp cắt lớp vi tính.
