Corticoid là một nội tiết tố được sản xuất bởi hai tuyến thượng thận bài tiết vào trong máu, có tác dụng kháng viêm, chống dị ứng và ức chế miễn dịch. Tuy nhiên, nếu sử dụng corticoid kéo dài có thể gây ra một số tác dụng không mong muốn như suy tuyến thượng thận, tăng cân do giữ muối nước, da mỏng, tăng huyết áp, đái tháo đường,...
1. Thuốc corticoid là gì?
Corticoid là một nội tiết tố được sản xuất bởi hai tuyến thượng thận bài tiết vào trong máu, có tác dụng kháng viêm, chống dị ứng và ức chế miễn dịch.
- Tác dụng về sinh lý trên chuyển hóa protid, glucid, lipid, calci, phospho, chuyển hóa nước và điện giải. Theo đó, trên cơ quan và mô như: thần kinh trung ương làm thay đổi tính tình. Trên hệ tiêu hóa làm tăng tiết acid dịch vị và pepsin, gây thèm ăn, giảm tiết chất nhầy, trên tim mạch giữ muối, nước.
- Tác dụng trong điều trị: thuốc corticoid có ba tác dụng chính đó là chống dị ứng bằng cách ngăn chặn phản ứng dị ứng, kháng viêm (nhưng chỉ tác động lên giai đoạn cuối của quá trình tổng hợp prostaglandin, khác với thuốc kháng viêm không steroid) và ức chế miễn dịch dẫn đến giảm khả năng đề kháng nên dễ gây nhiễm khuẩn, nhiễm nấm và nhiễm virus.
Do vậy, corticoid được chỉ định trong điều trị một số bệnh lý như suy thượng thận (điều trị thay thế thiếu hụt hormone), các bệnh viêm ở mắt, hen suyễn, viêm mũi dị ứng, viêm da dị ứng, mề đay, dị ứng khác như sốc phản vệ,...
2. Tác hại khi sử dụng corticoid kéo dài
Uống corticoid có tác hại gì? Nếu uống corticoid kéo dài có thể gây ra một số tác dụng không mong muốn như suy tuyến thượng thận, tăng cân do giữ muối nước, da mỏng, tăng huyết áp, đái tháo đường,...
2.1 Trên sự phát triển của trẻ em
Sử dụng corticoid liều cao và kéo dài sẽ làm ức chế sự phát triển chiều cao của trẻ em. Nguyên nhân là do thuốc corticoid làm ức chế tác dụng phát triển xương và sụn. Để giảm hậu quả của tình trạng này nên hạn chế dùng corticoid ở trẻ em. Nếu trong trường hợp cần thiết thì dùng liều thấp trong thời gian ngắn nhất. Khi sử dụng corticoid kéo dài thì dùng liều cao và cách ngày. Bổ sung cho trẻ những thực phẩm cần thiết, giàu đạm và calci.
2.2 Loãng xương
Nguyên nhân dẫn tới loãng xương là do corticoid làm mất cân bằng tạo xương hủy xương, làm giảm hấp thu calci ở ruột non. Khắc phục tình trạng loãng xương bằng cách giảm liều đến mức thấp nhất, giảm thời gian sử dụng thuốc, bổ sung calci và vitamin D, đồng thời điều trị thay thế estrogen đối với phụ nữ trong thời kỳ mãn kinh.
2.3 Suy vỏ thượng thận do thuốc
Yếu tố quan trọng nhất gây nên suy vỏ thượng thận đó là thời gian sử dụng thuốc corticoid. Ngoài ra còn tùy thuộc vào loại corticoid, liều lượng dùng và đường hấp thu. Bệnh nhân sử dụng liều corticoid thấp nhưng trong thời gian kéo dài nhiều tháng vẫn cần phải giảm liều từ từ trước khi ngưng điều trị. Nếu sử dụng thuốc corticoid trên 2-3 tuần, giảm liều từ từ trước khi ngừng thuốc là điều bắt buộc.
2.4 Hội chứng Cushing
Khi sử dụng corticoid kéo dài sẽ gây ra hội chứng Cushing do rối loạn chức năng vỏ tuyến thượng thận. Người bệnh sẽ có biểu hiện teo cơ, teo da, rậm lông, mặt tròn như mặt trăng,... Trong trường hợp này cần phải ngừng thuốc theo quy tắc giảm liều từ từ.
2.5 Loét dạ dày - tá tràng
Loét dạ dày - tá tràng thường ít liên quan đến dùng corticoid, trừ những trường hợp dùng liều cao hay phối hợp với thuốc kháng viêm không steroid. Vì vậy, khi sử dụng riêng lẻ corticoid không cần phòng ngừa bằng thuốc kháng histamine H2
2.6 Tăng đường huyết
Tăng đường huyết là do phân giải glycogen và tân tạo đường từ protid. Nếu sử dụng corticoid lâu dài có thể dẫn đến giảm dung nạp glucose, giảm đáp ứng insulin và làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch.
2.7 Rối loạn dịch và chất điện giải
Corticoid liều cao gây giữ nước, natri và thải kali dẫn đến tình trạng phù và nhược cơ.
2.8 Các tai biến khi sử dụng thuốc tại chỗ
Dùng thuốc corticoid tại chỗ như bôi ngoài da, nhỏ mắt, mũi hoặc xịt, hít cũng có thể có các tác dụng không mong muốn như dùng thuốc corticoid đường toàn thân. Ngoài ra, thuốc bôi ngoài da gây mỏng da và teo da. Do vậy, cách tốt nhất đó là bôi đúng liều, đúng cách và không bôi trên diện tích da rộng. Xịt, hít họng có thể gây nhiễm nấm candida và tình trạng khó phát âm, vì vậy cần súc họng sau khi xịt hay hít thuốc.
3. Uống thuốc corticoid trong thời gian bao lâu?
Trong điều kiện sinh lý bình thường, nồng độ corticoid trong huyết tương trên cơ thể con người thay đổi theo nhịp ngày đêm. Cortisol trong máu tăng từ 4 giờ sáng, đạt đỉnh từ lúc 8 giờ sáng, sau đó lượng cortisol sẽ giảm dần, đến 12 giờ đêm là thấp nhất và tăng trở lại khoảng từ 4 giờ sáng hôm sau. Vậy tuyến thượng thận ngừng hoạt động về đêm. Nếu uống thuốc vào buổi chiều tối, tuyến thượng thận sẽ bị ức chế cả ngày, khi tình trạng này kéo dài nhiều ngày sẽ làm suy teo vỏ thượng thận. Vì vậy, để tránh suy vỏ thượng thận khi sử dụng corticoid kéo dài người bệnh chỉ nên uống vào buổi sáng hoặc uống thuốc cách ngày.
Cách sử dụng corticoid với những dạng bào chế khác nhau bao gồm:
- Corticoid dạng uống (viên, siro...): nên sử dụng corticoid với thức ăn để hạn chế kích ứng dạ dày. Không dừng thuốc đột ngột nếu người bệnh đã dùng corticoid trong một thời gian dài. Bởi vì ngưng thuốc đột ngột có thể gây ra các triệu chứng nghiêm trọng, thậm chí là đe dọa tính mạng. Bác sĩ sẽ hướng dẫn bạn cách giảm liều lượng thuốc từ từ trước khi dừng hẳn điều trị bằng thuốc corticoid. Thông thường quá trình này sẽ kéo dài cho đến vài tuần để cơ thể có đủ thời gian khôi phục lại khả năng sản xuất hormone tự nhiên.
- Corticoid dạng kem bôi hoặc mỡ được sử dụng ngoài da: Chỉ dùng một lượng nhỏ corticoid để bôi ngoài da, đủ để bao phủ một lớp mỏng lên vùng da bị bệnh. Điều này sẽ giúp dự phòng được tình trạng quá nhiều lượng thuốc hấp thu vào trong cơ thể và có thể gây tác dụng không mong muốn. Không nên băng vùng da bị bệnh sau khi bôi thuốc. Tránh bôi vào vùng da trầy xước, không lành lặn hoặc những vùng da thường xuyên bị cọ xát.
- Corticoid dạng hít: dạng hít thường không gây tác dụng phụ nghiêm trọng. Tuy nhiên, một số tác dụng không mong muốn thường gặp như nấm miệng, khàn giọng có thể được dự phòng dễ dàng bằng việc thực hiện đúng kỹ thuật xịt hít thuốc và súc miệng sau khi sử dụng thuốc.
Corticoid là một nội tiết tố được sản xuất bởi hai tuyến thượng thận bài tiết vào trong máu, có tác dụng kháng viêm, chống dị ứng và ức chế miễn dịch. Tuy nhiên, nếu sử dụng corticoid kéo dài có thể gây ra một số tác dụng không mong muốn như suy tuyến thượng thận, tăng cân do giữ muối nước, da mỏng, tăng huyết áp, đái tháo đường,... Do vậy, người bệnh cần sử dụng thuốc đúng liều lượng, đúng đường dùng, đúng thời gian và không dừng thuốc đột ngột. Hãy tham khảo ý kiến của bác sĩ về cách sử dụng thuốc corticoid và khi có những dấu hiệu bất thường cần đến cơ sở khám chữa bệnh để được thăm khám cũng như can thiệp y tế kịp thời.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
