Bài viết được viết bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Trần Quỳnh Trang - Bác sĩ Hóa sinh - Khoa Xét nghiệm - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City.
Điều trị thích hợp, và biện pháp phòng ngừa bổ sung, suy tuyến thượng thận có thể có cuộc sống năng động, và có tuổi thọ bình thường.
1. Suy thượng thận là gì?
Thượng thận là một tuyến nội tiết nhỏ nhưng rất quan trọng, tiết ra nhiều loại hormon, thượng thận hình tam giác, nằm úp ở cực trên của thận, cao 2-4cm, rộng 3-5 cm, nặng khoảng 5-6 g. Gồm có 2 phần: vỏ và tủy thượng thận.
- Vỏ thượng thận có 3 lớp: Lớp ngoài cùng là lớp cầu, giữa là lớp bó, lớp trong cùng là lớp lưới. Lớp cầu tiết mineralocorticoid, lớp bó tiết Glucocorticoid, lớp lưới tiết ra các hormone sinh dục.
- Tủy thượng thận màu hồng tiết ra các catecholamin.
Suy tuyến thượng thận (AI: adrenal insufficiency) là một rối loạn đặc trưng bởi sự suy giảm chức năng vỏ thượng thận chủ yếu dẫn đến giảm tiết glucocorticoid và mineralocorticoid. Các hormone quan trọng đối với cân bằng nội môi.
2. Nguyên nhân dẫn đến suy thượng thận
Nguyên nhân của suy thượng thận được chia làm 2 loại:
2.1 Nguyên nhân tại tuyến ( nguyên phát )
Viêm thượng thận tự miễn, nhiễm khuẩn, nhồi máu hoặc xuất huyết tuyến thượng thận, phá hủy thượng thận 2 bên, thâm nhiễm, ung thư xâm lấn tuyến thượng thận, loạn dưỡng chất trắng vỏ thượng thận, suy thượng thận có tính chất gia đình, hội chứng đề kháng corticoid, các thuốc làm giảm tổng hợp cortisol như ketoconazol, aminoglutethimide...
2.2 Nguyên nhân suy thượng thận tại tuyến yên hay vùng dưới đồi (thứ phát)
Do uống glucocorticoid liều cao, kéo dài...là nguyên nhân hay gặp nhất, ngoài ra suy thượng thận do tổn thương vùng dưới đồi hoặc tuyến yên như hoại tử tuyến yên sau đẻ mất máu, khối u, viêm, nhiễm khuẩn, tự miễn, thâm nhiễm hạt, chấn thương, teo, phẫu thuật, xạ trị...
3. Chẩn đoán xác định suy thượng thận
3.1 Suy thượng thận mạn tính
Lâm sàng có các triệu chứng biểu hiện của thiếu glucocorticoid, corticoid chuyển hóa muối nước và androgen của suy thượng thận nguyên phát mạn tính:
- Mệt: Thể chất, tinh thần và sinh dục.
- Gầy từ từ do mất nước, mất muối, kém ăn.
- Rối loạn tiêu hóa: Đau bụng, nôn, buồn nôn, tiêu chảy.
- Sạm da ( chỉ có trong suy thượng thận nguyên phát ): gặp vùng hở, vùng tiếp xúc với ánh nắng, sẹo, mặt, cổ, nếp gấp bàn tay, núm vú, sạm niêm mạc má, lợi, lưỡi, sàn miệng...
- Hạ đường huyết, chuột rút, thèm ăn muối...
3.2 Suy thượng thận cấp
3.2.1 Triệu chứng suy thượng thận cấp
- Xuất hiện trên nền suy thượng thận mạn tính có tăng nhu cầu corticoid như: nhiễm khuẩn nặng, stress cấp tính hay xuất huyết thượng thận 2 bên, ngừng corticoid đột ngột, các bệnh nhân có bệnh lý tuyến yên, tiền sử mổ u tuyến yên...nên nghĩ đến suy thượng thận cấp.
- Sốt, trụy mạch không lý giải được do các bệnh lý khác.
Triệu chứng thần kinh hay tâm thần do hạ đường huyết, hạ natri máu, mất nước như: suy nhược, kích động, lú lẫn, tăng nhiệt, đau cơ, chuột rút,...
Bệnh cảnh viêm dạ dày- ruột cấp như buồn nôn, nôn, hay đau bụng cấp.
3.2.2 Triệu chứng xét nghiệm
Định lượng hormone:
Cortisol huyết tương (8h sáng): bình thường 83-540 nmol/l.
- Cortisol giảm < 83 nmol/l: xác nhận chẩn đoán suy thượng thận.
- Cortisol tăng > 540 nmol/l: loại trừ suy thượng thận.
Aldosteron máu: bình thường 140-690 nmol/24h, trong suy thượng thận tiên phát thấp và rất khó định lượng.
Hormone vỏ thượng thận (ACTH) bình thường < 11 pmol/l
- ACTH tăng > 55,5 pmol/l: suy thượng thận tiên phát
- ACTH giảm < 4,4 pmol/l: suy thượng thận thứ phát
Tủy thượng thận được xem là một hạch giao cảm khổng lồ bài tiết catecholamine, đáp ứng với những xung động thần kinh dọc sợi tiền hạch giao cảm đến tủy thượng thận, gây tăng hoạt tính của hệ thần kinh giao cảm.
Epinephrine, norepinephrine và dopamin được gọi là các catecholamine. Bình thường trong máu có 80% là epinephrin và 20% là norepinephrine.
Vì suy tuyến thượng thận là do rối loạn chức năng của vỏ, nên tủy thượng thận không bị ảnh hưởng. Suy tuyến thượng thận do bệnh lao dẫn đến tuyến thượng thận mở rộng với sự hiện diện của u hạt. Tủy thượng thận thường không có rãnh, và tuyến được đặc trưng bởi sự vôi hóa lan tỏa.
Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec là một trong những bệnh viện không những đảm bảo chất lượng chuyên môn với đội ngũ y bác sĩ, hệ thống trang thiết bị công nghệ hiện đại mà còn nổi bật với dịch vụ khám, tư vấn và chữa bệnh toàn diện, chuyên nghiệp; không gian khám chữa bệnh văn minh, lịch sự, an toàn và tiệt trùng tối đa. Khách hàng khi chọn thực hiện các xét nghiệm và điều trị bệnh tại đây có thể hoàn toàn yên tâm về độ chính xác và đem lại hiệu quả cao trong quá trình điều trị.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
