Rối loạn tiêu hoá ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Thạc sĩ, Bác sĩ Ngô Thị Oanh - Bác sĩ Nhi - Khoa Nhi - Sơ sinh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hạ Long.

Những biểu hiện của tình trạng rối loạn tiêu hóa ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ là nôn trớ, tiêu chảy, táo bón, đau quặn bụng,... Có nhiều nguyên nhân gây rối loạn tiêu hóa ở trẻ và việc khắc phục kịp thời sẽ giúp bé có hệ tiêu hóa tốt, bắt kịp đà tăng trưởng.

1. Rối loạn tiêu hóa trẻ em là gì?

Rối loạn tiêu hóa là hiện tượng cơ vòng trong hệ tiêu hóa bị co thắt bất thường, gây đau bụng và những thay đổi trong vấn đề tiêu hóa thức ăn.

Bệnh rối loạn tiêu hóa ở trẻ có thể gây nên nhiều ảnh hưởng không tốt tới quá trình phát triển của bé sau này, do đây là giai đoạn cơ thể trẻ cần một nguồn dinh dưỡng ổn định. Khi căn bệnh rối loạn tiêu hóa xuất hiện, lượng dinh dưỡng cung cấp cho cơ thể bị thiếu hụt đáng kể. Hậu quả là khiến trẻ bị suy dinh dưỡng, chậm phát triển về thể chất và trí não, suy giảm hệ miễn dịch. Về sau, trẻ dễ tái phát rối loạn tiêu hóa khi có các tác nhân từ môi trường tấn công vào bộ máy tiêu hóa.

2. Triệu chứng rối loạn tiêu hóa trẻ em và cách xử trí

2.1 Nôn trớ

Nôn trớ là hiện tượng đẩy ngược các chất trong dạ dày qua miệng dưới tác động gắng sức của cơ thể. Nguyên nhân gây nôn trớ ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ gồm: bú quá no, các cữ bú quá gần nhau, mới đổi loại sữa mới, lỗ núm vú cao su quá to hoặc quá nhỏ, nằm bú không đúng tư thế.

Khoảng 75% nôn trớ ở trẻ hết sau khi trẻ được 1 tuổi nên còn được gọi là nôn trớ sinh lý. Để hạn chế nôn trớ sinh lý, cha mẹ cần chú ý cho trẻ bú nhiều lần trong ngày, không cần bú no quá trong mỗi cữ bú, cho bé bú đúng tư thế; để bé nằm nghỉ sau khi nôn xong, không nên cho bú sữa ngay. Nếu việc điều chỉnh chế độ ăn và tư thế bú không có hiệu quả thì cha mẹ có thể cho bé dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ.

Ngoài nôn trớ sinh lý, các dị dạng đường tiêu hóa như teo tắc ruột, teo thực quản, phình đại tràng bẩm sinh,... cũng là nguyên nhân gây nôn trớ ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Nếu chậm điều trị, trẻ có thể bị tử vong. Các bậc phụ huynh nên đưa bé đến bệnh viện nếu mẹ có tiền sử bị đa ối khi mang thai hoặc trẻ bị sùi bọt cua ngay sau sinh, trớ ra dịch màu xanh rêu, bụng trướng, không đi tiêu phân su trong 48 giờ sau sinh.

Trẻ bị nôn trớ nhiều cũng có thể bị mất nước, mất điện giải (mất natri, clo) và mệt mỏi. Phụ huynh cần chú ý theo dõi, đưa con tới bệnh viện nếu trẻ có biểu hiện nôn nhiều kèm theo sốt, mệt mỏi, nôn ói kèm theo co giật hoặc ngủ li bì, nôn ói nhiều lần trong vòng 6 giờ,... Nếu nôn ói cấp tính kèm sốt thì có thể là do các bệnh về đường tiêu hóa như nhiễm trùng dạ dày, ruột, ngộ độc thức ăn, viêm mũi, tai, viêm màng não,...

2.2 Tiêu chảy

Tiêu chảy cũng là một dấu hiệu rối loạn tiêu hóa ở trẻ. Biểu hiện của tình trạng này là trẻ đi ngoài phân lỏng trên 3 lần/ngày, kéo dài không quá 14 ngày, bé mệt mỏi, kém ăn, đột ngột nôn trớ. Số khác, trẻ có thể bị trướng bụng, sốt, phân có chất nhầy, có máu,...

Những nguyên nhân gây tiêu chảy ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ là: do người mẹ uống thuốc hoặc dùng thức ăn nhuận tràng, nhiễm khuẩn đường ruột, dị ứng sữa, kém hấp thụ dưỡng chất,... Căn bệnh này gây suy dinh dưỡng, thậm chí gây tử vong do tình trạng mất nước, điện giải, nếu không được điều trị kịp thời.

Cách xử trí khi trẻ bị tiêu chảy:

• Điều trị sớm, chú trọng việc bù nước, điện giải và đảm bảo chế độ ăn cho trẻ.
• Cho trẻ uống nhiều nước oresol. Nếu trẻ nôn thì nên đợi khoảng 10 phút rồi tiếp tục cho trẻ uống. Khi uống nước oresol nên cho trẻ uống từ từ, từng thìa cách nhau 2 - 3 phút;
• Nếu tình trạng mất nước nặng, phụ huynh nên đưa trẻ tới bệnh viện điều trị;
• Cho trẻ ăn các thực phẩm như khoai tây, gạo, thịt gà, thịt lợn, sữa đậu nành, dầu thực vật, cà rốt, chuối, táo, hồng xiêm;
• Trẻ dưới 6 tháng tuổi bị tiêu chảy, đang bú mẹ thì người mẹ nên tiếp tục cho con bú và tăng số lần bú. Với trẻ trên 6 tháng tuổi, ngoài sữa mẹ và sữa công thức, cha mẹ nên cho con ăn thêm nhiều lần và từng ít một các thức ăn giàu dinh dưỡng, cho thêm chút dầu mỡ để tăng năng lượng nạp vào cơ thể trẻ.

2.3 Táo bón

Biểu hiện của táo bón là trẻ đi ngoài không thường xuyên, 2 - 3 ngày mới đi một lần, phân khô rắn, đóng khuôn, cứng như sỏi hoặc to, rắn, bụng bị cứng, có cảm giác đau, mót đi cầu nhưng không đi được,... Hậu quả của táo bón là khiến trẻ biếng ăn, chậm lớn, đau bụng, hay nôn trớ và quấy khóc.

Nguyên nhân của tình trạng táo bón ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ là do bé ăn chưa đủ lượng, pha sữa quá đặc, người mẹ đang cho con bú cũng bị táo bón, bé ăn ít chất xơ, không ăn rau quả,... Bên cạnh đó, yếu tố tâm lý cũng là nguyên nhân gây táo bón ở trẻ. Nhiều trẻ mới đi học thường nhịn đại tiện vì nhiều lý do, khiến đại tràng to dần, phân tích nhiều ngày mới đủ kích thước đại tràng để gây phản xạ đi tiêu.

Ngoài ra, chứng táo bón còn thường gặp ở trẻ sinh non, sinh ngạt, suy giáp, bị nứt hậu môn, có mẹ bị sản giật kèm hạ magie máu, trẻ bị phình đại tràng bẩm sinh, dùng thuốc kháng sinh hoặc thuốc ho có codein, bị còi xương, suy dinh dưỡng,...

Điều trị táo bón cho trẻ cần dựa vào nguyên nhân gây bệnh, trong đó điều chỉnh chế độ ăn chính là bước quan trọng nhất:

• Cho trẻ uống nhiều nước;
• Ăn nhiều rau xanh và quả chín: Chọn các loại rau quả có tính chất nhuận tràng như rau hoặc củ khoai lang, đu đủ, mồng tơi, chuối tiêu, cam, bưởi,...;
• Cho trẻ dùng sữa không gây táo bón, có thể bổ sung thêm chất xơ, pha sữa với nước cháo loãng hoặc nước bột khoai lang nghiền với những trẻ đã có thể ăn dặm;
• Không cho những trẻ lớn ăn các loại hoa quả có vị chát như ổi, hồng xiêm hay bánh kẹo, nước uống có ga, cà phê,...;
• Người mẹ bị táo bón khi nuôi con bú phải điều chỉnh kịp thời chế độ ăn;
• Cha mẹ cần tăng cường vận động cho bé (đối với trẻ lớn) hoặc massage bụng cho trẻ nhỏ;
• Tập cho trẻ thói quen đi đại tiện đúng giờ.

Nếu trẻ bị táo bón kéo dài trên 1 tuần, việc thay đổi chế độ ăn không mang lại hiệu quả, trẻ bị táo bón ngay sau khi sinh, có triệu chứng kém ăn, gầy sút cân,... thì cha mẹ nên cho trẻ đi khám để được điều trị kịp thời.

2.4 Triệu chứng rối loạn tiêu hóa khác

• Bú kém: Trong một thời gian dài, trẻ bú không đủ lượng cần thiết do nôn trớ, tiêu chảy, bệnh lý thần kinh trung ương, suy giáp, nhiễm trùng đường ruột,... Cha mẹ cần tham khảo ý kiến bác sĩ để lựa chọn phương án điều trị phù hợp cho con;
• Đau bụng: Trẻ khóc nhiều, mặt đỏ hoặc tái, trướng bụng, chân co lên bụng, bàn tay nắm chặt,... Hiện tượng đau bụng ở trẻ có thể do đói, bú quá no hoặc bị lồng ruột, thoát vị bẹn,... Tùy từng nguyên nhân sẽ có cách xử trí tương ứng.

3. Cách phòng ngừa rối loạn tiêu hóa ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ

• Người mẹ nên ăn uống đầy đủ và đa dạng khi mang thai, tránh tiếp xúc với khói thuốc lá;
• Cho trẻ bú sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu đời để nâng cao hệ miễn dịch của cơ thể trẻ. Nếu vì lý do nào đó mà không có sữa mẹ hoặc sữa mẹ không đủ thì cần trao đổi với nhân viên y tế để tìm ra loại sữa thay thế phù hợp nhất cho bé;
• Duy trì chế độ ăn uống khoa học và hợp lý: Thực đơn dinh dưỡng của mẹ đang cho con bú và trẻ cần đa dạng và giàu vitamin, đảm bảo chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm;
• Không để trẻ bú quá no, tập cho trẻ thói quen ăn uống và đi tiêu đúng giờ
• Giữ gìn vệ sinh thân thể và môi trường xung quanh bé;
• Tránh tùy tiện dùng thuốc cho trẻ mà cần tham khảo ý kiến bác sĩ;
• Thực hiện tiêm phòng đầy đủ cho bé để tránh được nhiều căn bệnh nguy hiểm và cả những vấn đề rối loạn tiêu hóa.

Khi thấy trẻ bị rối loạn tiêu hóa kéo dài và có biểu hiện như nôn trớ, táo bón, tiêu chảy, đau bụng,... phụ huynh nên đưa bé đến ngay các cơ sở y tế để được bác sĩ chuyên khoa kiểm tra, chẩn đoán chính xác nguyên nhân gây bệnh và đưa ra phương pháp điều trị đúng đắn. Cha mẹ không nên tự ý cho trẻ dùng thuốc kháng sinh, thuốc đau bụng hay thuốc tiêu chảy, táo bón mà không thông qua chỉ định của bác sĩ vì có thể khiến bệnh nặng hơn, ảnh hưởng tới sức khỏe và sự phát triển của bé về sau.

Để phòng tránh rối loạn tiêu hoá ở trẻ, cha mẹ nên chú ý đến chế độ dinh dưỡng nâng cao sức đề kháng cho trẻ. Đồng thời bổ sung thêm thực phẩm hỗ trợ có chứa lysine, các vi khoáng chất và vitamin thiết yếu như kẽm, crom, selen, vitamin nhóm B,... giúp hỗ trợ hệ miễn dịch, tăng cường đề kháng để trẻ ít ốm vặt và ít gặp các vấn đề tiêu hóa.

Cha mẹ có thể tìm hiểu thêm:

Vì sao cần bổ sung Lysine cho bé?

Vai trò của kẽm - Hướng dẫn bổ sung kẽm hợp lý

Hãy thường xuyên truy cập website Vinmec.com và cập nhật những thông tin hữu ích để chăm sóc cho bé và cả gia đình nhé.