Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Lê Hồng Chiến - Bác sĩ Chẩn đoán hình ảnh - Can thiệp - Khoa Chẩn đoán hình ảnh và Y học hạt nhân - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City.
Chụp động mạch não số hóa xóa nền là kỹ thuật chụp não có bơm thuốc cản quang chứa iod qua ống thông vào vùng động mạch não để hiện hình hệ động và tĩnh mạch não.
1. Hệ thống chụp mạch máu số hóa xóa nền là gì?
Hệ thống chụp mạch máu số hóa xóa nền ( Digital Subtraction Angiography) viết tắt là DSA. Đây là phương pháp chẩn đoán hình ảnh kết hợp giữa việc chụp X-quang và xử lý hình ảnh số để chụp hệ thống mạch máu trong cơ thể và dùng những kỹ thuật xâm lấn tối thiểu can thiệp điều trị từ trong lòng mạch máu mà không cần phải phẫu thuật mở xâm lấn.
2. Chỉ định, chống chỉ định chụp động mạch não số hoá xoá nền khi nào?
● Kỹ thuật này được chỉ định đối với những bệnh nhân có bệnh lý về dị dạng mạch não như: Phình động mạch não, thông động tĩnh mạch não, hẹp động mạch não... hoặc bác sĩ cần đánh giá mạch máu cấp máu khối u não trong và ngoài trục.
● Thử nghiệm nút mạch để đánh giá tuần hoàn bàng hệ
● Cần chụp mạch để phục vụ cho điện quang can thiệp
Hệ thống chụp mạch máu số hóa xóa nền không có chống chỉ định tuyệt đối. Tuy nhiên với các trường hợp bệnh nhân bị rối loạn đông máu, suy thận, hay có tiền sử dị ứng rõ ràng với thuốc cản quang chứa iod hoặc phụ nữ có thai bác sĩ sẽ cần đánh giá tình trạng sâu hơn trước khi quyết định có thực hiện được không.
3. Quy trình chụp động mạch não số hoá xoá nền
Người thực hiện chính sẽ là bác sĩ chuyên khoa, thêm 1 bác sĩ phụ trợ, kỹ thuật viên điện quang và điều dưỡng.
Cần bác sĩ gây mê và 1 kỹ thuật viên gây mê để thực hiện truyền thuốc mê và theo dõi bệnh nhân trong quá trình thực hiện.
3.1 Phương tiện cần sử dụng
● Máy chụp mạch số hóa xóa nền (DSA)
● Máy bơm điện chuyên dụng
● Phim, máy in phim, hệ thống lưu trữ hình ảnh
● Bộ áo chì, tạp dề, che chắn tia X.
3.2 Thuốc sử dụng
● Thuốc tiền mê và gây mê toàn thân (nếu bệnh nhân có chỉ định gây mê)
● Thuốc chống đông
● Thuốc trung hòa thuốc chống đông
● Thuốc đối quang i-ốt tan trong nước
● Dung dịch sát khuẩn da, niêm mạc
3.3 Vật tư y tế thông thường
● Bơm tiêm 5; 10, và 20ml
● Bơm tiêm dành cho máy bơm điện
● Nước cất hoặc nước muối sinh lý
● Găng tay, áo, mũ, khẩu trang phẫu thuật
● Bộ dụng cụ can thiệp vô trùng: Dao, kéo, kẹp, 4 bát kim loại, khay quả đậu, khay đựng dụng cụ
● Bông, gạc, băng dính phẫu thuật
● Hộp thuốc và dụng cụ cấp cứu tai biến thuốc đối quang
● Vật tư y tế đặc biệt
● Kim chọc động mạch
● Bộ vào lòng mạch cỡ 5-6F
● Dây dẫn tiêu chuẩn 0.035’
● Ống thông chụp mạch cỡ 4-5F
● Bộ dây nối chữ Y
● Khóa ba chạc
● Bộ dụng cụ đóng đường vào lòng mạch
● Người bệnh đã được gặp bác sĩ chuyên khoa và bác sĩ gây mê giải thích kỹ về thủ thuật
● Cần nhịn ăn, uống trước khi thực hiện kỹ thuật chụp động mạch não số hoá xoá nền 6 giờ. Có thể uống 1 chút nước nhưng không quá 50ml nước.
● Tại phòng can thiệp: người bệnh nằm ngửa, lắp thiết bị đo kiểm soát nhịp thở, mạch, huyết áp, điện tâm đồ, SpO2. Sát trùng da sau đó phủ khăn phủ vô khuẩn có lỗ.
4. Các bước tiến hành chụp động mạch não số hoá xoá nền
4.1 Sử dụng phương pháp vô cảm
● Sát khuẩn và gây tê tại chỗ chọc
● Chọc kim và đặt ống vào lòng mạch
● Để chụp chọn lọc động mạch cảnh trong: Luồn ống thông qua ống vào lòng mạch lên động mạch cảnh trong, bơm thuốc đối quang i-ốt qua máy với thể tích 10ml, tốc độ 4ml/s, áp lực 500 PSI. Ghi hình và chụp phim sê ri tập trung sọ não tư thế thẳng, nghiêng hoàn toàn và tư thế chếch 45 độ.
● Để chụp chọn lọc động mạch cảnh ngoài: luồn ống thông tới động mạch cảnh ngoài bơm thuốc cản quang chứa iod qua máy với thể tích 8ml, tốc độ 3ml/s, áp lực 500 PSI. Ghi hình với tốc độ 2-3 hình/giây tập trung sọ não tư thế thẳng và nghiêng hoàn toàn.
● Để chụp chọn lọc động mạch đốt sống: luồn ống thông Vertebral 4-5F, tới động mạch đốt sống (thường bên trái) bơm thuốc cản quang chứa iod, với thể tích 8ml, tốc độ 3ml/s, áp lực 500PSI. Ghi hình và chụp phim sê ri tập trung sọ não hố sau tư thế nghiêng hoàn toàn và tư thế thẳng với bóng chếch đầu đuôi 25 độ, và tư thế chếch 45 độ.
● Có thể tiến hành chụp 3D tùy theo bệnh lý.
● Sau khi chụp đạt yêu cầu, rút ống thông và ống vào lòng mạch rồi đè ép bằng tay trực tiếp lên chỗ chọc kim khoảng 15 phút để cầm máu. Sau đó, băng ép trong 8 giờ hoặc có thể dùng dụng cụ đóng đường vào lòng mạch.
● Hình ảnh chụp mạch não số hóa xóa nền sẽ bộc lộ được các cấu trúc giải phẫu của hệ thống động mạch nội sọ, bao gồm: Các động mạch cảnh trong, động mạch đốt sống, các động mạch não trước, não giữa và não sau hai bên. Đồng thời, bác sĩ sẽ phát hiện được tổn thương nếu có.
4.2 Tiến hành kỹ thuật chụp động mạch não số hoá xoá nền
● Sát khuẩn và gây tê tại chỗ chọc
● Chọc kim và đặt ống vào lòng mạch
● Để chụp chọn lọc động mạch cảnh trong: Luồn ống thông qua ống vào lòng mạch lên động mạch cảnh trong, bơm thuốc đối quang i-ốt qua máy với thể tích 10ml, tốc độ 4ml/s, áp lực 500 PSI. Ghi hình và chụp phim sê ri tập trung sọ não tư thế thẳng, nghiêng hoàn toàn và tư thế chếch 45 độ.
● Để chụp chọn lọc động mạch cảnh ngoài: luồn ống thông tới động mạch cảnh ngoài bơm thuốc cản quang chứa iod qua máy với thể tích 8ml, tốc độ 3ml/s, áp lực 500 PSI. Ghi hình với tốc độ 2-3 hình/giây tập trung sọ não tư thế thẳng và nghiêng hoàn toàn.
● Để chụp chọn lọc động mạch đốt sống: luồn ống thông Vertebral 4-5F, tới động mạch đốt sống (thường bên trái) bơm thuốc cản quang chứa iod, với thể tích 8ml, tốc độ 3ml/s, áp lực 500PSI. Ghi hình và chụp phim sê ri tập trung sọ não hố sau tư thế nghiêng hoàn toàn và tư thế thẳng với bóng chếch đầu đuôi 25 độ, và tư thế chếch 45 độ.
● Có thể tiến hành chụp 3D tùy theo bệnh lý.
● Sau khi chụp đạt yêu cầu, rút ống thông và ống vào lòng mạch rồi đè ép bằng tay trực tiếp lên chỗ chọc kim khoảng 15 phút để cầm máu. Sau đó, băng ép trong 8 giờ hoặc có thể dùng dụng cụ đóng đường vào lòng mạch.
● Hình ảnh chụp mạch não số hóa xóa nền sẽ bộc lộ được các cấu trúc giải phẫu của hệ thống động mạch nội sọ, bao gồm: Các động mạch cảnh trong, động mạch đốt sống, các động mạch não trước, não giữa và não sau hai bên. Đồng thời, bác sĩ sẽ phát hiện được tổn thương nếu có.
