Bài viết bởi Bác sĩ CKII Nguyễn Thị Tâm -Trung tâm Nhi - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City
Paracetamol còn có tên là Acetaminophen, có tác dụng hạ sốt, giảm đau được sử dụng rộng rãi nhất trên thế giới. Với liều điều trị, nó là thuốc có tính an toàn cao, nhưng quá liều có thể dẫn đến hoại tử gan cấp và tử vong. Hiện nay có rất nhiều sản phẩm thuốc khác nhau có chứa paracetamol, là thuốc mua không cần đơn của bác sĩ nên thuốc dễ dàng được mua và sử dụng.
1. Biểu hiện ngộ độc paracetamol
Ngộ độc paracetamol có xu hướng tăng lên ở nước ta. Đây là một loại ngộ độc dễ gặp nhưng dễ bị bỏ sót, chẩn đoán chậm trễ đặc biệt khi bệnh nhân lạm dụng paracetamol để tự điều trị với mức độ quá liều lặp lại nhiều lần. Ngộ độc biểu hiện chính là viêm gan do hoại tử tế bào gan, có thể dẫn tới suy gan, suy thận cấp, suy hô hấp, suy tuần hoàn nếu không được can thiệp kịp thời sẽ gây nguy hiểm đến tính mạng, thậm chí dẫn đến tử vong.
Nếu được chẩn đoán sớm, điều trị đầy đủ và kịp thời bằng thuốc giải độc đơn giản N-acetylcystein (NAC) cũng có thể dễ dàng cứu sống bệnh nhân.
2. Chuyển hóa và cơ chế gây độc của Paracetamol
- Khả năng dung nạp Paracetamol ở trẻ em( liều mg/kg cân nặng) cao hơn so với người lớn.
- Liều hạ sốt, giảm đau thường từ 10-15 mg/kg/ 1 lần, cách mỗi 4-6 giờ.
- Liều tối đa 90 mg/kg/24h. Liều điều trị có thể có vài tác dụng phụ.
- Liều độc là >= 150 mg/kg/24h.
- Paracetamol được hấp thu nhanh sau khi uống, đạt đỉnh trong trong huyết tương sau 30-60 phút.
- Paracetamol được chuyển hóa chủ yếu ở gan và một phần nhỏ ở thận bằng cách liên hợp với Glucoronic và Sulfonic rồi đào thải qua thận.
- Có < 5% Paracetamol được chuyển hóa bởi Chytocrom P-450 tạo thành chất chuyển hóa trung gian có hoạt tính độc cao là N- Acetyl- P.
- Chất Benzoquinoneim bị bất hoạt nhanh do liên hợp với nhóm Sulhydryl của Glutathion rồi đào thải qua thận hoặc mật.
- Khi dùng Paracetamol liều điều trị, số lượng Glutathion đủ cung cấp kết hợp và đào thải nên an toàn.
- Khi dùng liều Paracetamol lớn sẽ làm cạn kiệt kho dự trữ Glutathion của gan, chất trung gian có hoạt tính cao sẽ thừa và gắn bền vững vào tế bào gan, gây hoại tử tế bào gan.
- Ở những cơ địa thiếu hụt Glutathion như trẻ suy dinh dưỡng, béo phì, đái tháo đường, người lớn nghiện rượu hoặc đang dùng một số thuốc gây cảm ứng enzym chuyển hóa, thuốc làm tăng tạo chất trung gian có hoạt tính độc cao như nhóm thuốc chống co giật như Phenobacbital, Carbamazepin, phenyltoin... và Rifampicin gan dễ bị nhiễm độc hơn.
- Trẻ có tiền sử gia đình nhiễm độc gan với Paracetamol sẽ tăng nguy cơ bị ngộ độc.
3. Diễn biến của ngộ độc paracetamol
Ngộ độc paracetamol có biểu hiện ban đầu rất nghèo nàn, rất dễ bị qua, do đó đòi hỏi sự cảnh giác và chẩn đoán sàng lọc kịp thời. Sau 1-3 ngày các biểu hiện ngộ độc mới có thể biểu hiện rõ với bệnh cảnh chủ yếu là viêm gan, suy gan. Các biểu hiện ngộ độc có thể chia thành 4 giai đoạn: .
- Giai đoạn 1: Thường xuất hiện < 24 giờ. Trẻ mệt mỏi, buồn nôn, nôn, khó chịu, vã mồ hôi, đau bụng, chán ăn và thường rối loạn ý thức.
- Giai đoạn 2: Từ 24-48 giờ sau uống thuốc. Ngoài triệu chứng của giai đoạn 1, các triệu chứng về gan nặng lên, trẻ đau hạ sườn phải, tăng cảm giác đau, gan to, vàng da, có thể tiểu ít, tăng Bilirubin, men gan và giảm đông máu.
- Giai đoạn 3: Thường 72-96 giờ: Đây là giai đoạn toàn phát với các biểu hiện dữ dội nhất của ngộ độc: Trẻ mệt, buồn nôn và nôn, khó chịu. Suy gan với vàng da, gan to, giảm Glucose máu, rối loạn đông máu, bệnh não do gan. Suy thận và bệnh cơ tim với biểu hiện suy tim và rối loạn nhịp tim.
- Giai đoạn 4: Từ 7-8 ngày sau uống. Trẻ có thể bình phục hoặc tiến triển tử vong do suy gan toàn bộ, tăng amoniac máu, xuất huyết, hạ đường máu và suy thận. Ngộ độc Paracetamol có thể biểu hiện triệu chứng ức chế thần kinh trung ương, sốc, hạ nhiệt độ và toan chuyển hóa.
4. Các kết quả xét nghiệm cận lâm sàng
- Tăng men gan AST và ALT bắt đầu 24 giờ sau uống liều độc, đỉnh cao là 72-96 h. Khi AST và ALT tăng > 1000 IU/l là biểu hiện tổn thương gan nặng.
- Bilirubin tăng ở giai đoạn 2 và tăng rõ ở giai đoạn 3.
- Đường máu giảm.
- NH3 tăng liên quan đến mức độ suy chức năng gan. Khi NH3 > 1,5 lần là tiên lượng xấu.
- PT giảm từ ngày 2 và giảm mạnh vào ngày 3.
- Khí máu biểu hiện tình trạng nhiễm toan.
- Chức năng thận có thể bị rối loạn, Ure, Creatinin máu tăng, nước tiểu có Protein niệu và hồng cầu niệu
- Có thể tăng Amylase máu khi ngộ độc gây viêm tụy cấp.
- CT sọ não có thể có phù não ở những bệnh nhân hôn mê trong hội chứng não do gan.
- Định lượng Paracetamol sau 4 giờ từ khi uống( 200 mcg/ml), sau 15 giờ ( 30 mcg/ml) sẽ biểu hiện ngộ độc gan.
Ngộ độc Paracetamol được chẩn đoán dựa vào 3 tiêu chuẩn:
- Trẻ uống quá liều Paracetamol, lượng từ >= 150 mg/kg/ngày.
- Có triệu chứng lâm sàng: Rối loạn tiêu hóa, suy chức năng gan, rối loạn đông máu, suy thận...
- XN: Men gan tăng, Bilirubin tăng, đường máu giảm, thời gian thrombin giảm.
- Định lượng nồng độ Paracetamol huyết tương sau 4 giờ đạt > 200 mcg/ml, sau 15 giờ đạt 30 mcg/ml sẽ có biểu hiện ngộ độc gan.
Để chẩn đoán xác định cần 2-3 tiêu chuẩn trên. Ở nhóm trẻ có nguy cơ cao liều ngộ độc có thể thấp hơn.
5. Điều trị ngộ độc Paracetamol
Cần được tiến hành tại bệnh viện với nguyên tắc: Khẩn trương và phối hợp các biện pháp cấp cứu ngộ độc.
- Loại trừ chất độc khỏi cơ thể
- Giải độc đặc hiệu
- Điều trị các rối loạn chức năng
Điều trị cụ thể:
Xử trí ban đầu:
Gây nôn nếu trẻ đến trước 1 giờ sau uống liều độc.
- Rửa dạ dày nếu đến < 6 giờ.
- Uống than hoạt sau rửa dạ dày.
Điều trị tại bệnh viện:
- Đảm bảo duy trì chức năng sống: Hô hấp, tuần hoàn, thần kinh.
- Giải độc đặc hiệu bằng N- Acetyl cystein là tiền chất của Glutathion, dạng uống (Mycomyst) hoặc dạng tiêm dùng cho trẻ nôn, xuất huyết tiêu hóa. Dùng sớm trước 10 giờ có thể phòng được tổn thương gan.
- Các biện pháp điều trị hỗ trợ khác: Truyền máu và truyền Plasma tươi khi có thiếu máu và cung cấp yếu tố đông máu.
- Cho vitamin K nếu PT giảm < 70%.
- Tiêm đường ưu trương nếu đường máu giảm.
- Điều trị RL nước – điện giải và toan kiềm.
- Chống nhiễm khuẩn.
- Đảm bảo chăm sóc, dinh dưỡng và cung cấp đủ calo, cho trẻ ăn sonde hoặc nuôi dưỡng tĩnh mạch...
Paracetamol sử dụng để hạ sốt với liều điều trị thường có tính an toàn cao. Nhưng nếu dùng quá liều có thể dẫn tới hoại tử gan cấp và gây tử vong. Khi thấy trẻ bị sốt, đó là một phản ứng miễn dịch của cơ thể với các tác nhân gây bệnh như vi khuẩn, virus. Trong trường hợp trẻ sốt < 38,5 độ C cho trẻ mặc quần áo mỏng, rộng, ở nơi thoáng mát, uống nước nhiều, chườm khăn nước ấm trán, nách bẹn và lau người...Chỉ dùng hạ sốt khi trẻ sốt ≥38, 5 độ C hoặc ≥38, 0 độ C ở trẻ có tiền sử co giật do sốt để tránh những biến chứng nguy hiểm như co giật, mê sảng...
Khi trẻ sốt cần sử dụng thuốc hạ sốt Paracetamol cần có chỉ định và lời khuyên của bác sĩ.
Khoa nhi tại hệ thống Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec là địa chỉ tiếp nhận và thăm khám các bệnh lý mà trẻ sơ sinh cũng như trẻ nhỏ dễ mắc phải: sốt virus, sốt vi khuẩn, viêm tai giữa, viêm phổi ở trẻ,... Với trang thiết bị hiện đại, không gian vô trùng, giảm thiểu tối đa tác động cũng như nguy cơ lây lan bệnh. Cùng với đó là sự tận tâm từ các bác sĩ giàu kinh nghiệm chuyên môn với các bệnh nhi, giúp việc thăm khám không còn là nỗi trăn trở của các bậc cha mẹ.
Khách hàng có thể trực tiếp đến hệ thống Y tế Vinmec trên toàn quốc để thăm khám hoặc liên hệ hotline TẠI ĐÂY để được hỗ trợ.
XEM THÊM
