Ù tai, chóng mặt, buồn nôn là những triệu chứng rất thường gặp trong đời sống hằng ngày, gợi ý nhiều bệnh lý khác nhau từ nhẹ đến nặng. Chóng mặt mệt mỏi ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe của người bệnh, tạo ra nhiều cản trở trong cuộc sống và công việc.
1. Thế nào là chóng mặt buồn nôn
Chóng mặt buồn nôn là những triệu chứng mà nhiều người thường gặp phải. Chúng là dấu hiệu gợi ý cho nhiều bệnh lý khác nhau. Theo sinh lý, sự thăng bằng của cơ thể được duy trì và giữ vững nhờ vào sự phối hợp hoạt động của nhiều cơ quan bao gồm mắt, hệ tiền đình ốc tai và hệ thần kinh trung ương. Nếu một trong những cơ quan này bị tổn thương, triệu chứng chóng mặt sẽ xuất hiện.
Chóng mặt được định nghĩa là cảm giác về sự sai lệch giữa vị trí của bản thân và các đồ vật xung quanh, nghĩa là cảm thấy đồ vật quay tròn xung quanh mình hoặc bản thân mình đang quay tròn trong không gian hiện tại. Ù tai chóng mặt, buồn nôn, giảm thính lực, mệt mỏi là những triệu chứng rất hay xuất hiện cùng lúc với nhau. Những người bị chóng mặt dễ bị ngã do mất thăng bằng, dáng đi loạng choạng, cảm giác bồng bềnh, vì thế thường muốn nằm nghỉ ngơi và nhắm nghiền mắt.
2. Tại sao lại bị chóng mặt mệt mỏi?
Chóng mặt mệt mỏi là biểu hiện lâm sàng của nhiều bệnh lý khác nhau, thay đổi từ nhẹ đến nặng. Để dễ tiếp cận, nguyên nhân của chóng mặt, buồn nôn được chia làm hai nhóm lớn: Chóng mặt nguyên nhân ngoại biên và chóng mặt nguyên nhân trung ương.
2.1 Chóng mặt nguyên nhân ngoại biên
Những bệnh lý gây nên triệu chứng chóng mặt trong nhóm này có nguồn gốc từ các dây thần kinh hoặc các cơ quan khác không liên quan đến hệ thần kinh trung ương. Một số bệnh lý thường gặp là:
- Bệnh chóng mặt kịch phát lành tính: Đây là nguyên nhân gây chóng mặt thường gặp nhất, chiếm khoảng 30%, phổ biến trong độ tuổi từ 50 đến 70. Tần suất mắc bệnh của nữ giới gấp hai lần nam giới. Bệnh không khó để chẩn đoán khi dựa vào các triệu chứng lâm sàng, không cần thiết phải sử dụng đến các phương tiện cận lâm sàng ở các trường hợp điển hình. Bệnh nhân phải trải qua các đợt chóng mặt buồn nôn lặp lại nhiều lần, hay xuất hiện khi thay đổi tư thế đầu. Mỗi đợt chóng mặt thường kéo dài không quá một phút và kèm theo buồn nôn và mệt mỏi. Nguyên nhân gây chóng mặt kịch phát lành tính liên quan đến bất thường ở ống tai trong, sau một chấn thương đầu hoặc đơn giản thường thấy ở người lớn tuổi mà không rõ nguyên nhân cụ thể. Cơ chế bên dưới giải thích bệnh được công nhận nhiều nhất là sự lắng đọng các tinh thể canxi tạo nên các viên sỏi nhỏ di chuyển theo chất dịch trong các ống bán khuyên của tai trong. Đây là một dạng rối loạn thăng bằng cùng với viêm mê cung và bệnh Meniere.
- Chóng mặt do viêm dây thần kinh sọ não số VIII: Đây là dây thần kinh tiền đình, đóng góp nhiệm vụ giữ thăng bằng cho cơ thể. Viêm dây thần kinh tiền đình do các tác nhân nhiễm khuẩn, phổ biến nhất là virus herpes zoster gây bệnh zona, quai bị. Tác nhân nhiễm khuẩn gây liệt và làm mất chức năng của dây thần kinh, khiến bệnh nhân cảm thấy ù tai, chóng mặt, buồn nôn và mệt mỏi nhưng không ảnh hưởng đến thính giác. Triệu chứng thường kéo dài, có khi đến vài tháng, tuy nhiên đôi khi không cần điều trị. Cơ thể tự hồi phục nhờ vào sự tự điều hòa của hệ thần kinh trung ương.
- Thuốc: Ù tai, chóng mặt, mệt mỏi, buồn nôn là những tác dụng không mong muốn của một số nhóm thuốc như gentamycin, streptomycin, furosemid, codein, omeprazole, ... Vì thế bác sĩ cần cân nhắc và thông tin cho bệnh nhân khi chỉ định sử dụng các loại thuốc này, đặc biệt là những nhóm đối tượng nhạy cảm như người vận hành máy móc hoặc lái tàu xe.
- Một số nguyên nhân khác như: Viêm tai giữa, chấn thương tiền đình ốc tai, u dây thần kinh, chấn thương cột sống cổ, say tàu xe, ...
2.2 Chóng mặt nguyên nhân trung ương
Chóng mặt buồn nôn trong nhóm này có nguyên nhân liên quan đến hệ thần kinh trung ương bao gồm não bộ và tủy sống bao gồm thiếu máu não thoáng qua, hạ huyết áp theo tư thế, u tiểu não, nhồi máu tiểu não, đau đầu vận mạch, parkinson, xơ cứng rải rác, ...
3. Đừng chủ quan khi ù tai chóng mặt
Chóng mặt buồn nôn và ù tai là những triệu chứng rất thường gặp trên lâm sàng ở nhiều nhóm đối tượng khác nhau. Người lớn tuổi với tổng trạng sức khỏe không tốt, thường kèm theo nhiều bệnh lý mạn tính khác rất dễ gặp phải các triệu chứng này. Họ thường chủ quan và đổ lỗi cho tuổi tác hoặc các bệnh lý khác đã biết từ trước. Người trẻ tuổi tuy không phải là đối tượng phổ biến nhưng vẫn có thể xuất hiện triệu chứng chóng mặt, mệt mỏi.
Hầu hết bệnh nhân trải qua triệu chứng chóng mặt buồn nôn đều không đến khám tại các cơ sở y tế và tự điều trị tại nhà, trừ khi triệu chứng quá nặng nề, ngăn không cho người bệnh tiếp tục sinh hoạt và làm việc. Nguyên nhân gây ra chóng mặt buồn nôn rất đa dạng, có thể từ các bệnh lý nhẹ đến nặng. Chóng mặt có thể là dấu hiệu đầu tiên trong giai đoạn sớm của các bệnh nguy hiểm như đột quỵ não, nhồi máu tiểu não hoặc u tiểu não. Vì thế những bệnh nhân với nhiều yếu tố nguy cơ như lớn tuổi, mắc bệnh tăng huyết áp, rối loạn nhịp, hút thuốc lá, có người nhà mắc các bệnh thần kinh nên đến khám tại các cơ sở y tế khi triệu chứng chóng mặt xuất hiện lần đầu tiên hoặc có những đặc điểm khác những lần trước, nặng nề hơn hoặc không thuyên giảm khi nghỉ ngơi. Thái độ không chủ quan giúp người bệnh có cơ hội được chẩn đoán và điều trị sớm, mang lại những kết cục tích cực hơn.
4. Làm gì khi thường xuyên chóng mặt buồn nôn?
Muốn giải quyết được triệu chứng chóng mặt một cách có hiệu quả, nguyên nhân gây bệnh cần phải được xác định. Điều trị một bệnh nhân bị chóng mặt buồn nôn phải đảm bảo giải quyết được cả triệu chứng và nguyên nhân.
Thuốc điều trị chóng mặt trên lâm sàng có nhiều loại được sử dụng như:
- Acetyl leucine: Tuy cơ chế tác dụng chưa rõ, acetyl leucine được chứng minh có khả năng điều trị các cơn chóng mặt kịch phát do bất cứ nguyên nhân nào. Thuốc có thể được dùng theo đường uống hoặc đường tiêm. Việc lựa chọn đường dùng và liều dùng cần có sự chỉ định của bác sĩ, tùy theo tình trạng lâm sàng của từng bệnh nhân riêng biệt
- Ginkgo biloba hoặc piracetam: Là các thuốc có tác dụng giãn mạch, giúp tăng lưu thông dòng máu lên não. Nhóm thuốc này tỏ ra có hiệu quả trong các trường hợp chóng mặt do thiếu máu não.
- Dihydroergotamine: Được dùng điều trị chóng mặt do đau đầu vận mạch hoặc hạ huyết áp tư thế.
- Metoclopramid được dùng để điều trị triệu chứng nôn mửa kèm theo.
- Một số thuốc nhóm an thần kinh có thể được phối hợp điều trị trong những ngày đầu để giúp người bệnh bớt lo lắng.
- Kết hợp với điều trị phục hồi chức năng trong các trường hợp chóng mặt do nguyên nhân tiền đình như viêm dây thần kinh tiền đình ốc tai, giúp giảm nhanh triệu chứng chóng mặt.
- Nên bỏ rượu và các chất kích thích.
