Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Nguyễn Hồng Hải - Bác sĩ Chẩn đoán hình ảnh - Khoa Chẩn đoán hình ảnh và Y học hạt nhân - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City.
Lách là một tạng quan trọng trong cơ thể là nơi tạo ra kháng thể bảo vệ cơ thể con người. Những bệnh lý về lách nếu không được phát hiện sớm sẽ gây nhiều biến chứng nguy hiểm. Siêu âm lách là cách nhanh nhất phát hiện hình ảnh bất thường trong việc chẩn đoán bệnh lý lách.
1. Lách là gì?
Lách hay còn được gọi là lá lách có màu nâu và nằm ở vị trí bên trái dạ dày, ở ô dưới hoành trái. Lách người trưởng thành có chiều dài từ 7-14 cm, trọng lượng khoảng 100-200 gram.
Lách có cấu tạo hình tháp gồm ba mặt, ba bờ, một đáy và một đỉnh.
2. Vai trò của lá lách
Lách có chức năng vô cùng quan trọng đối với cơ thể người. Chúng có chức năng phá hủy các tế bào máu già cỗi để giữ lại protein, sắt và các chất cần thiết để tái tạo nên tế bào máu mới.
Lách có vai trò là nơi dự trữ máu cho cơ thể, giúp điều hòa khối lượng máu cũng như khối lượng máu trong vòng tuần hoàn. Lá lách có tác dụng như một lá chắn làm sạch tất cả những mầm bệnh lạ hoặc tác nhân độc hại trong máu khi đi qua lá lách. Hệ thống tủy trắng của lá lách có nhiệm vụ tạo ra các kháng thể để bảo vệ cơ thể người.
3. Khi nào bác sĩ chỉ định siêu âm lách
Siêu âm lách thường khó thực hiện hơn các siêu âm khác vì vị trí của lách khá khuất và bị che bởi xương sườn. Các phương pháp chụp CT lách, chụp cộng hưởng từ lách được đánh giá cao hơn tuy nhiên siêu âm lách cũng có những ưu điểm nhất định như dễ thực hiện, không xâm lấn, giá thành rẻ và có thể thực hiện trực tiếp tại giường bệnh đối với các trường hợp cấp cứu.
Trong các trường hợp sau đây, bác sĩ sẽ chỉ định bệnh nhân thự hiện siêu âm lách:
- Bệnh nhân có dấu hiệu bệnh lách to và cần kiểm chứng lại
- Theo dõi diễn tiến điều trị một số căn bệnh về lách
- Phát hiện lách to có hồi âm đồng dạng, lan tỏa hay thay đổi hồi âm từng vùng
- Các trường hợp máu tụ tại lách hay chấn thương vỡ lách do tai nạn giao thông, tai nạn lao động hoặc các tai nạn khác
- Các trường hợp đau ở góc phần tư bụng trên phía bên trái không rõ nguyên nhân
- Các dấu hiệu nghi ngờ nhiễm trùng lách do vi khuẩn hoặc nấm
- Nghi ngờ ung thư lách.
4. Các bước tiến hành siêu âm lách
Các bước tiến hành siêu âm lách diễn ra nhanh chóng và đơn giản, bệnh nhân cần phối hợp nhịp nhàng với bác sĩ để tiến hành các bước thuận lợi nhất.
Việc tiến hành siêu âm lách không hề gây bất cứ đau đớn nào và bệnh nhân cũng không cần chuẩn bị trước ở nhà . Trước khi tiến hành siêu âm, bác sĩ sẽ khám tổng quát cho bệnh nhân với mục đích đánh giá kỹ hơn sức khỏe của người bệnh.
Các bước tiến hành siêu âm lách diễn ra nhanh chóng và đơn giản, bệnh nhân cần phối hợp nhịp nhàng với bác sĩ để tiến hành các bước thuận lợi nhất:
- Để hình ảnh siêu âm rõ nét nhất, bệnh nhân nên nhịn ăn 6 tiếng trước khi thực hiện siêu âm, uống nhiều nước và tập thở trong quá trình siêu âm.
- Đầu dò thực hiện trong quá trình siêu âm lách là 3,5 MHz đối với người lớn và 5 MHz đối với trẻ em. Bệnh nhân để lộ phần cần siêu âm và được bôi gel trước khi tiến hành siêu âm.
- Tư thế của bệnh nhân trong quá trình chụp có thể nằm ngửa, nằm nghiêng phải, trái hoặc ngồi tùy theo hướng dẫn của bác sĩ.
- Việc siêu âm lách diễn ra với các lát cắt ngang, dọc và đứng ngang được thực hiện liên tục và tiếp cận lách theo các hướng phía trước, bên trên và đằng sau...
- Bệnh nhân hít thở theo hướng dẫn của bác sĩ.
5. Hình ảnh siêu âm lách
5.1 Hình ảnh siêu âm lách bình thường
Hình ảnh siêu âm lách bình thường sẽ cho bác sĩ thấy hình dạng lách nửa nón cụt, lõm ở mặt bên trong và lồi ở mặt bên ngoài. Kích thước tiêu chuẩn của lá lách khỏe mạnh là:
- Ở người lớn: chiều dài (L) nhỏ hơn hoặc bằng 12 cm.
- Ở trẻ em: chiều dài ở trẻ em từ 0-3 tuổi nhỏ hơn 6cm, cách tính chiều dài lách ở trẻ em: L = 5,7+0,31x tuổi ( tính theo năm).
- Chiều dày của lá lách (T) nhỏ hơn hoặc bằng 7cm.
- Chiều rộng của lá lách (W) nhỏ hơn hoặc bằng 5cm.
- Chỉ số lách được tính bằng công thức: L x T x W và chỉ số này thường nhỏ hơn 480.
- Trọng lượng của lách (SW) được tính bằng công thức: chỉ số lách x 0,55. Thông thường, trọng lượng lách lúc mới sinh khoảng 15g, người lớn trọng lượng lách dao động từ 100-265g.
Đường bờ của lách nét và đều đặn, mặt trong lách có thể lõm với các đường tăng âm chạy vào nhu mô lách.
5.2 Hình ảnh bất thường của lách
Hình ảnh bất thường của lách sau khi siêu âm chứng tỏ người bệnh đang mắc một số bệnh lý nào đó. Việc khảo sát các hình ảnh bất thường này giúp bác sĩ chẩn đoán được phần nào các bệnh lý mà người bệnh có thể mắc phải:
5.2.1 Bất thường về số lượng lách
Bao gồm lách phụ, đa lách và không có lách. Lách phụ là nhu mô lách bình thường nhưng nằm bên ngoài lách chính, thường nằm ở vùng rốn lách, đôi khi nằm ở xa hơn vùng đuôi tụy hoặc nằm trong mạc treo.
Lách phụ thường có hình tròn hoặc hình bầu dục có viền tăng âm nhẹ và cấu trúc âm hoàn toàn giống với cấu trúc nhu mô lách.
Kích thước của lách phụ thường từ 1-3cm. Lách phụ thường phì ra nếu phẫu thuật cắt lách.
5.2.2 Bất thường về vị trí lách
Trường hợp này còn gọi là lách lạc chỗ do nguyên nhân cuống lách dài nên dễ có nguy cơ xoắn. Nếu lách bị xoắn cuống lách sẽ làm lách mất hình dạng lưỡi liềm và nhu mô lách không đều.
5.2.3 Lách to
Từ hình ảnh siêu âm lách, bác sĩ có thể khảo sát tình trạng lách to dựa vào trọng lượng như lách to ít trọng lượng nhỏ hơn 500g, to vừa lớn hơn 500g và nhỏ hơn 2000g, lách to nhiều lớn hơn 2000g.
Thường gặp trong các bệnh lý về máu như Thalassemia, sốt xuất huyết, hoặc trong các bệnh lý nhiễm trùng....
5.2.4 Các tổn thương khu trú, lan tỏa ở lách
Hình ảnh siêu âm giúp phát hiện ra các tổn thương tăng âm, giảm âm, trống âm hay hỗn hợp âm gặp trong một số bệnh lý như nang lách, áp xe lách, u máu lách, u lymphoma lách,.....
Ngoài ra còn đánh giá tổn thương lách trong chấn thương như: các đường rách nhu mô, tụ máu trong nhu mô, tụ máu dưới bao..... giúp phân độ chấn thương lách.
