Dấu hiệu rối loạn cảm xúc

1. Hội chứng tâm lý rối loạn cảm xúc là gì? Phân loại như thế nào?

Rối loạn cảm xúc có thể ảnh hưởng đến chúng ta theo nhiều cách. Không chỉ vậy, mỗi người đều có những tác nhân kích thích khác nhau và một số người sẽ phản ứng mạnh mẽ hơn với một số kích thích cảm xúc nhất định hơn những người khác. Một điều gì đó có vẻ vô hại đối với một số người có thể khiến những người này rơi vào tình trạng suy nghĩ tiêu cực dẫn đến những hành động không sáng suốt.

Để học được cách điều chỉnh những rối loạn cảm xúc này, trước tiên chúng ta phải tìm hiểu những nguy hiểm nó có thể gây ra. Sau đó, chúng ta phải theo dõi những suy nghĩ và hành động của mình để tìm ra dấu hiệu cho thấy chúng ta đang trải qua rối loạn cảm xúc ở mức độ nào. Qua chánh niệm, chúng ta có thể học cách điều chỉnh cảm xúc của mình tốt hơn và ngăn chúng đe dọa sự tỉnh táo của chúng ta.

Theo ước tính, có khoảng 5% dân số trên toàn thế giới mắc phải hội chứng rối loạn cảm xúc. Khi bị mắc chứng bệnh này họ thường rơi vào trạng thái có những suy nghĩ tiêu cực, vui buồn lẫn lộn.

Rối loạn cảm xúc được chia thành 2 loại cơ bản:

• Trầm cảm: Đây cũng là chứng rối loạn cảm xúc hay gặp nhất. Biểu hiện đặc trưng của tình trạng này là khí sắc trầm, u uất, mệt mỏi, giảm năng lượng, không có sự hứng thú hay sự quan tâm với mọi thứ xung quanh.
• Hội chứng hưng cảm: Hưng cảm chỉ tình trạng cảm xúc dao động bất thường từ trạng thái kích thích sang hưng phấn, ức chế sang trầm cảm rất khó để xác định được. Các triệu chứng của hội chứng này có tính chất chu kỳ, xen kẽ giữa các giai đoạn này là giai đoạn cảm xúc bình thường, ổn định.

2. Nguyên nhân và dấu hiệu, nguy cơ của hội chứng rối loạn cảm xúc

2.1. Nguyên nhân

Theo như thống kê cho thấy có khoảng 0.8 – 1.6% tổng số dân số thế giới bị mắc chứng rối loạn lưỡng cực. Và có đến 5.8% số người bị mắc bệnh trầm cảm. Con số này đang ngày càng lớn hơn và trở thành vấn đề lớn đáng lo ngại của toàn nhân loại. Tổ chức Y thế giới WHO đã xếp trầm cảm là vấn đề y tế cần được lưu ý đứng thứ 4 thế giới.

Đây là một căn bệnh phổ biến nhưng cho đến nay, nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh của tình trạng rối loạn cảm xúc vẫn chưa được làm rõ. Có nhiều giả thuyết được đưa ra nhưng trong đó giả thuyết về sinh học, sinh lý được cho là có vai trò chính mang tính quyết định.

Các nguyên nhân có thể dẫn đến tình trạng rối loạn về cảm xúc đó là:

• Yếu tố di truyền

Nhiều nghiên cứu cho thấy, nếu cứ có 1 người thân ở thế hệ I mắc bệnh trầm cảm thì nguy cơ bị trầm cảm là 10 – 15% hay hưng cảm là 15 – 20%. Dù việc xác định vai trò của gen trong sự phát triển của tình trạng bệnh rối loạn cảm xúc nhưng phương thức di truyền vẫn chưa được các nhà nghiên cứu đánh giá cụ thể.

Một vài nghiên cứu sơ bộ cho thấy, bệnh rối loạn cảm xúc có thể di truyền qua 2 gen là gen MAOA (chịu trách nhiệm về mức năng lượng của MAO – monoamine oxidase) và gen 5 HTT (vận chuyển serotonin).

• Rối loạn dẫn truyền thần kinh

Theo nghiên cứu cho thấy hầu hết các bệnh nhân bị rối loạn cảm xúc khi được xét nghiệm đều có sự thay đổi của nồng độ các chất dẫn truyền thần kinh trung ương như dopamin, serotonin, noradrenalin, ... trong dịch não tủy, nước tiểu và máu. Những thay đổi bất thường trong các chỉ số này cho thấy rối loạn dẫn truyền thần kinh có vai trò nhất định trong cơ chế bệnh sinh của biểu hiện rối loạn cảm xúc. Cụ thể:

• Dopamine là loại hormone tạo nên cảm giác hạnh phúc, thích thú và hưng phấn. Ở những người bị rối loạn cảm xúc, nồng độ dopamine trong máu được tìm thấy giảm xuống trong rối loạn trầm cảm và tăng lên trong hội chứng hưng cảm.
• Noradrenalin: Nồng độ noradrenalin giảm đi đáng kể ở những người bị rối loạn cảm xúc
• Serotonin: Nồng độ serotonin ở những người bị rối loạn cảm xúc giảm sút rõ rệt so với người khỏe mạnh. Và các chất chuyển hóa của serotonin bên trong dịch tủy não, máu cũng bị giảm đi đáng kể.
• Rối loạn nội tiết (hormone)

Nguyên nhân gây ra các rối loạn cảm xúc phải kể đến các rối loạn nội tiết, trong đó chủ yếu là sự thay đổi của hormone cortisol (trục tuyến thượng thận) và hormone tuyến giáp. Thực tế cũng cho thấy, các thay đổi cảm xúc bất thường gặp nhiều ở người mắc các rối loạn nội tiết như hội chứng Cushing, suy giáp, cường cận giáp, ...

Nghiên cứu đã được công bố cho thấy, bệnh nhân bị rối loạn cảm xúc có hoạt động vùng dưới đồi (hypothalamus) – tuyến yên, tuyến thượng thận bị rối loạn dẫn đến tăng tiết hormone cortisol (loại hormone được giải phóng khi căng thẳng). Do đó, stress hay lo âu quá mức được xem là yếu tố làm tăng nguy cơ mắc các chứng bệnh tâm thần.

Sự thay đổi của hormone tuyến giáp được xem như là biểu hiện lâm sàng của những rối loạn cảm xúc. Cụ thể là, những người mắc chứng bệnh này thường có lượng hormone tuyến giáp thấp hơn so với chỉ số bình thường. Tuy nhiên, lượng hormone được sản sinh ra vẫn duy trì trong giới hạn và đủ lượng cần thiết để đáp ứng cho các hoạt động sống.

• Quan hệ giữa cá nhân - gia đình và xã hội

Quan hệ gia đình và xã hội là yếu tố đi cùng với các yếu tố sinh lý, sinh học. Khi sống trong gia đình không hạnh phúc, cha mẹ thường xuyên cãi vã, có nhiều mâu thuẫn, có thành viên bị ngược đãi, lạm dụng, hoàn cảnh kinh tế xã hội, mồ côi cha mẹ dưới 15 tuổi,... là những nguy cơ khiến rối loạn cảm xúc ngày càng tăng lên.

Bị ngược đãi hay bị lạm dụng làm tăng nguy cơ mắc các rối loạn tâm thần – một trong số các rối loạn cảm xúc

Thêm nữa, nguy cơ mắc chứng rối loạn cảm xúc này cũng tăng lên gấp 6 lần nếu bệnh nhân phải trải qua một hay vài sự kiện tiêu cực gây chấn thương tâm lý và tinh thần nghiêm trọng.

• Các nguyên nhân, yếu tố khác
  • Yếu tố nhận thức (người mắc các chứng rối loạn cảm xúc thường có những nhận thức sai lệch, tự cao tự đại hoặc tự ti quá mức)
  • Miễn dịch của hệ thần kinh (như tăng bạch cầu, tăng kháng thể, và chất gây viêm trong hệ thống thần kinh trung ương)
  • Tính cách (một người sống nội tâm, tự lập quá sớm, dễ căng thẳng, phải gánh vác trọng trách gia đình quá lớn... thường có nguy cơ trầm cảm cao hơn những người khác. Trong khi người mắc chứng hưng cảm lại có đời sống sinh hoạt và tính cách bình thường)
  • Ảnh hưởng của một số tình trạng bệnh lý (ung thư, u não, nhồi máu cơ tim, bệnh truyền nhiễm,...)

2.2. Triệu chứng

Các rối loạn cảm xúc đi kèm với các biểu hiện của triệu chứng tâm lý và nhận thức như:

• Hung hăng, cáu kỉnh hoặc kích động
• Thay đổi tâm trạng, tính cách hoặc hành vi
• Lú lẫn hoặc hay quên
• Khó tập trung hoặc chú ý
• Khó nhớ, suy nghĩ, nói, hiểu, viết hoặc đọc
• Ảo giác hoặc ảo tưởng
• Tăng cường sự kích thích hoặc nhận thức
• Hành vi liều lĩnh hoặc không phù hợp

Triệu chứng đi kèm khác:

• Sự thèm ăn và thay đổi cân nặng
• Thay đổi nhu động ruột
• Ho ngày càng trầm trọng hơn theo thời gian
• Mệt mỏi
• Các triệu chứng giống như cúm (mệt mỏi, sốt, đau họng, nhức đầu, ho, đau nhức)
• Cảm giác ốm yếu
• Mất kiểm soát, suy nhược hoặc thay đổi cảm giác
• Buồn nôn có hoặc không kèm theo nôn
• Đau hoặc khó chịu
• Động kinh và run
• Khó thở
• Rối loạn giấc ngủ

Các triệu chứng nguy hiểm khác đe doạ tính mạng cần phải được sự can thiệp điều trị:

• Gây nguy hiểm cho bản thân hoặc người khác, bao gồm hành vi đe dọa, phi lý hoặc tự sát
• Thay đổi trạng thái tinh thần đột ngột hoặc thay đổi hành vi đột ngột, chẳng hạn như lú lẫn, mê sảng, hôn mê, ảo giác và hoang tưởng
• Chấn thương, chẳng hạn như biến dạng xương, bỏng, chấn thương mắt và các chấn thương khác.

2.3. Nguy cơ

Điều hòa cảm xúc là một phần quan trọng trong thói quen duy trì sức khỏe tổng thể của chúng ta. Khi cảm xúc của chúng ta bị tổn hại, chúng ta có thể thấy rằng chúng ta không còn quan tâm nhiều đến vấn đề vệ sinh hoặc các mối quan tâm về sức khỏe thể chất khác.

Xáo trộn cảm xúc cũng có thể đe dọa mối quan hệ của chúng ta với những người khác. Chúng ta sẽ gây tổn hại lớn cho bản thân và cho các mối quan hệ của mình nếu chúng ta để cho rối loạn cảm xúc diễn ra theo chiều hướng của nó mà không được kiểm soát.

Nguy cơ tự sát cao nhất là đối với những người bị trầm cảm hoặc có rối loạn lưỡng cực mức độ nặng. Những ý nghĩ hủy hoại bản thân hay tự sát luôn thường trực với những người mắc chứng này. Tỷ lệ tự sát ở Việt Nam do trầm cảm lên đến 23,2%.

3. Các loại rối loạn cảm xúc hay gặp

3.1. Rối loạn lo âu

Tất cả chúng ta đều thường xuyên trải qua cảm giác lo lắng, nhưng đối với nhiều người, kể cả trẻ em, lo lắng có thể quá mức, dai dẳng, dường như không thể kiểm soát được dẫn đến quá tải. Có thể liên quan đến nỗi sợ hãi phi lý về các tình huống hàng ngày. Mức độ lo lắng cao này là một dấu hiệu cảnh báo chắc chắn rằng một người có thể bị rối loạn lo âu.

Thuật ngữ “rối loạn lo âu” là một thuật ngữ rộng bao gồm một số khuyết tật khác nhau có chung triệu chứng cốt lõi của nỗi sợ hãi vô lý. Chúng bao gồm các rối loạn khác nhau như rối loạn lo âu tổng quát, rối loạn hoảng sợ, rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD), rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD), rối loạn lo âu xã hội (còn gọi là ám ảnh xã hội) và ám ảnh sợ hãi cụ thể.

Theo Hiệp hội Rối loạn Lo âu Hoa Kỳ, rối loạn lo âu là bệnh tâm thần phổ biến nhất ảnh hưởng đến trẻ em và người lớn. Chúng cũng có khả năng chữa trị cao. Thật không may, chỉ có khoảng 36,9% những người bị ảnh hưởng được điều trị.

3.2. Rối loạn lưỡng cực

Còn được gọi là bệnh hưng cảm trầm cảm, rối loạn lưỡng cực là một tình trạng y tế nghiêm trọng gây ra sự thay đổi tâm trạng đáng kể từ “quá cao” và / hoặc cáu kỉnh đến buồn bã và tuyệt vọng, sau đó quay trở lại, thường là giữa các giai đoạn tâm trạng bình thường. Những thay đổi nghiêm trọng về năng lượng và hành vi đi cùng với những thay đổi này trong tâm trạng.

Đối với hầu hết những người bị rối loạn lưỡng cực, những thay đổi tâm trạng này và các triệu chứng liên quan có thể được ổn định theo thời gian bằng cách sử dụng phương pháp kết hợp thuốc và điều trị tâm lý xã hội

3.3. Rối loạn hành vi

Rối loạn hành vi đề cập đến một nhóm các vấn đề về hành vi và cảm xúc ở thanh thiếu niên. Trẻ em và thanh thiếu niên mắc chứng rối loạn này rất khó tuân theo các quy tắc và cư xử theo cách được xã hội chấp nhận. Điều này có thể bao gồm một số hành vi sau:

• Gây sự với người và cả động vật;
• Hủy hoại tài sản;
• Gian dối, nói dối, hoặc ăn cắp;
• Trốn học hoặc vi phạm các quy tắc nghiêm trọng khác.

Việc điều trị sẽ phụ thuộc vào các triệu chứng, tuổi tác và sức khỏe chung của trẻ. Nó cũng sẽ phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của tình trạng. Điều trị có thể bao gồm:

• Giúp đứa trẻ học cách giải quyết vấn đề, giao tiếp và xử lý căng thẳng tốt hơn, cũng như cách kiểm soát sự bốc đồng và tức giận (được gọi là liệu pháp nhận thức - hành vi);
• Liệu pháp gia đình;
• Liệu pháp nhóm đồng đẳng (để giúp các kỹ năng xã hội và giao tiếp giữa các cá nhân tốt hơn);
• Thuốc (mặc dù những loại thuốc này thường không được sử dụng để điều trị rối loạn hành vi).

3.4. Rối loạn ăn uống

Rối loạn ăn uống được đặc trưng bởi sự cực đoan trong hành vi ăn uống - quá nhiều hoặc quá ít - hoặc cảm giác cực kỳ đau khổ hoặc lo lắng về trọng lượng hoặc hình dạng cơ thể. Nữ giới có nhiều khả năng mắc chứng rối loạn ăn uống hơn nam giới.

Chán ăn tâm thần và chứng ăn vô độ là hai loại rối loạn ăn uống phổ biến nhất. Chứng chán ăn tâm thần được đặc trưng bởi tình trạng tự đói và sụt cân nghiêm trọng. Chứng cuồng ăn liên quan đến chu kỳ ăn uống vô độ, sau đó tự gây ra nôn mửa hoặc nôn mửa. Cả hai rối loạn này đều có khả năng đe dọa tính mạng.

Ăn uống vô độ cũng được coi là một chứng rối loạn ăn uống. Nó có đặc điểm là ăn quá nhiều thức ăn, trong khi cảm thấy không thể kiểm soát được lượng hoặc những gì đã ăn. Không giống như chứng ăn vô độ, những người ăn uống vô độ thường không thanh lọc sau đó bằng cách nôn mửa hoặc sử dụng thuốc nhuận tràng.

Theo Hiệp hội Rối loạn Ăn uống Quốc gia: Điều trị chứng rối loạn ăn uống thường bao gồm sự kết hợp giữa tư vấn tâm lý và dinh dưỡng, cùng với theo dõi y tế và tâm thần. Điều trị phải giải quyết các triệu chứng rối loạn ăn uống và hậu quả y tế, cũng như các lực lượng tâm lý, sinh học, giữa các cá nhân và văn hóa góp phần gây ra hoặc duy trì chứng rối loạn ăn uống...

3.5. Chứng rối loạn ám ảnh cưỡng chế

Thường được gọi là OCD, rối loạn ám ảnh cưỡng chế thực sự được coi là một chứng rối loạn lo âu. OCD được đặc trưng bởi những suy nghĩ lặp đi lặp lại, không mong muốn (ám ảnh) hoặc hành vi lặp đi lặp lại (cưỡng chế). Các hành vi lặp đi lặp lại (rửa tay, đếm, kiểm tra hoặc dọn dẹp) thường được thực hiện với hy vọng ngăn chặn những suy nghĩ ám ảnh hoặc khiến chúng biến mất. Tuy nhiên, thực hiện những cái gọi là “nghi lễ” này chỉ giúp giải tỏa tạm thời và việc không thực hiện chúng sẽ làm tăng sự lo lắng một cách rõ rệt.

Nhiều bằng chứng khoa học cho thấy OCD là kết quả của sự mất cân bằng hóa học trong não.

3.6. Rối loạn tâm thần

“Rối loạn tâm thần” là một thuật ngữ ô khác được sử dụng để chỉ các rối loạn tâm thần nghiêm trọng gây ra suy nghĩ và nhận thức bất thường. Hai trong số các triệu chứng chính là ảo tưởng và ảo giác. Ảo tưởng là những niềm tin sai lầm, chẳng hạn như nghĩ rằng ai đó đang âm mưu chống lại bạn. Ảo giác là những nhận thức sai lầm, chẳng hạn như nghe, nhìn hoặc cảm thấy điều gì đó không có ở đó. Tâm thần phân liệt là một loại rối loạn tâm thần.

Điều trị rối loạn tâm thần sẽ khác nhau ở mỗi người, tùy thuộc vào chứng rối loạn cụ thể liên quan. Hầu hết được điều trị bằng sự kết hợp của thuốc và liệu pháp tâm lý.

4. Phòng và điều trị hội chứng rối loạn cảm xúc

Hiện nay, hiểu biết về các rối loạn cảm xúc vẫn còn nhiều hạn chế. Do đó, việc điều trị bệnh lý này còn gặp khó khăn nhưng về cơ bản đã có thể quản lý bệnh, nâng cao chất lượng cuộc sống của bệnh nhân, y học hiện đại cũng nghiên cứu được nhiều phương pháp trị liệu không cần sử dụng thuốc và giảm thiểu gánh nặng lên gia đình, xã hội.

Nguyên tắc khi trị rối loạn cảm xúc:

• Dựa vào mức độ triệu chứng để đưa ra các biện pháp can thiệp
• Điều trị chủ yếu trong 2 giai đoạn chính là trầm cảm và hưng cảm
• Trong trường hợp nặng cần phải nhập viện để tránh tự sát (ở bệnh nhân trầm cảm) và phòng ngừa các hậu quả do kích động gây ra (bệnh nhân hưng cảm nặng)

Điều trị rối loạn cảm xúc có thể kết hợp một cách khoa học giữa trị liệu tâm lý và kết hợp thay đổi lối sống lành mạnh, tích cực hơn. Mục tiêu của các phương pháp này là giúp bảo vệ sự an toàn của bệnh nhân và những người xung quanh. Đồng thời giảm mức độ rối loạn trầm cảm, ngăn ngừa tự sát, truyền đạt kiến thức cho bệnh nhân và người thân để kiểm soát bệnh hiệu quả.

Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.

Nguồn tham khảo: parentcenterhub.org, amethystrecovery.org, healthgrades.com