Ăn dặm sớm có ảnh hưởng gì?

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Thạc sĩ, Bác sĩ Huỳnh Bảo Toàn - Bác sĩ Nhi - Sơ sinh - Khoa Nhi - Sơ sinh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Nha Trang.

1. Ăn dặm sớm có ảnh hưởng gì?

Những người lần đầu làm cha mẹ thường lúng túng khi đứng trước câu hỏi về thời điểm nên bắt đầu cho bé ăn dặm với các loại thức ăn đặc. Một số gia đình có ý kiến rằng thức ăn đặc sẽ làm dịu trẻ hay quấy khóc, nhưng niềm tin này có thể dẫn đến việc cho trẻ ăn dặm quá sớm. Nếu bé có vẻ muốn ăn dặm, bạn có thể háo hức bắt đầu cho bé ăn dặm, nhưng không chắc liệu làm như vậy có an toàn hay không.

Các chuyên gia cho rằng việc cho trẻ ăn thức ăn đặc trước khi trẻ được 4 tháng tuổi làm tăng nguy cơ thừa cân và béo phì, ngay trong giai đoạn sơ sinh và suốt trong thời thơ ấu sau này. Học viện Nhi khoa Hoa Kỳ (AAP) khuyên các bậc bố mẹ nên đợi cho đến khi bé được ít nhất 6 tháng tuổi mới được cho ăn dặm và nhất định không cho bé ăn dặm trước 4 tháng tuổi.

Vào năm 2011, một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Pediatrics (tạp chí của Học viện Nhi khoa Hoa Kỳ) đã điều tra cụ thể mối quan hệ giữa thời điểm bắt đầu cho trẻ ăn dặm và nguy cơ béo phì ở trẻ em sau này. Nghiên cứu tiến hành khảo sát tỷ lệ béo phì ở trẻ em lứa tuổi đi học dựa trên cách chúng được cho ăn dặm. Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng ở những trẻ không bao giờ được bú sữa mẹ (hoặc ngừng bú mẹ trước 4 tháng tuổi), cho trẻ ăn dặm sớm trước 4 tháng tuổi có liên quan đến tỷ lệ béo phì ở trẻ 3 tuổi tăng gấp 6 lần.

Trước đây, các chuyên gia đã lập luận rằng trẻ bú sữa công thức dễ gặp phải tình trạng "tăng trưởng nhanh" (trẻ bú sữa công thức có xu hướng tăng cân nhanh hơn ngay từ đầu so với trẻ bú sữa mẹ). Tuy nhiên, nghiên cứu năm 2011 cho thấy sự tăng trưởng nhanh không giải thích được nguy cơ béo phì ở trẻ em lứa tuổi mẫu giáo tăng lên.

Cho trẻ ăn dặm quá sớm trước 6 tháng tuổi là không cần thiết, đặc biệt khi trẻ được bú mẹ một cách đầy đủ và thường xuyên. Ngoài thừa cân và béo phì, cho trẻ ăn dặm quá sớm có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh tật, đáng chú ý là tiêu chảy, có thể làm trẻ bị sụt cân, ốm yếu, thậm chí nguy hiểm đến tính mạng. Sữa mẹ là thức ăn tốt nhất và an toàn nhất cho mọi đứa trẻ dưới 6 tháng tuổi. Đây là nguồn dinh dưỡng thiết yếu, bất kể đứa trẻ đó sống ở đâu trên thế giới.

Ngoài ra, cho trẻ ăn dặm quá sớm có thể dẫn đến các tình trạng sau:

• Tăng nguy cơ trẻ bị hóc thức ăn hoặc sặc thức ăn vào đường hô hấp
• Cung cấp cho trẻ quá nhiều hoặc quá thừa năng lượng so với mức cần thiết
• Ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ.

Xem ngay: Ưu nhược điểm của các phương pháp ăn dặm của trẻ

2. Nên cho trẻ ăn dặm từ tháng mấy?

Thời điểm bắt đầu cho trẻ ăn dặm nên được quyết định dựa trên tuổi của con bạn và tham khảo ý kiến với bác sĩ nhi khoa.

Bố mẹ có thể nhận thấy các dấu hiệu cho thấy trẻ đã sẵn sàng hoặc gần như sẵn sàng với việc bổ sung các loại thức ăn đặc, chẳng hạn như kiểm soát đầu và cổ cứng cáp hơn, khả năng ngồi dậy một cách độc lập. Tuy nhiên, những đặc điểm này không phải là dấu hiệu rõ ràng và không thể thay thế một cuộc hẹn với bác sĩ của bé. Sau khi cha mẹ bắt đầu cho con ăn thức ăn đặc, họ thường gặp phải một loạt câu hỏi hoàn toàn mới, chẳng hạn như liệu họ có phải bắt đầu với ngũ cốc dành cho trẻ em hay không, nên cho trẻ ăn loại thực phẩm nào và liệu họ có nên cho nước trái cây vào thức ăn của con mình hay không. Đừng ngần ngại hỏi bác sĩ nhi khoa của bạn bất kỳ câu hỏi nào bạn có về dinh dưỡng và chế độ ăn uống của bé.

Nghiên cứu năm 2011 cho thấy đối với trẻ sơ sinh bú sữa mẹ, thời điểm cho trẻ ăn dặm không liên quan đến việc tăng nguy cơ béo phì. Có rất ít sự khác biệt về tỷ lệ béo phì giữa trẻ bú mẹ bắt đầu ăn dặm trước 4 tháng tuổi, trẻ bắt đầu ăn dặm từ 4 đến 5 tháng tuổi và trẻ bắt đầu ăn dặm trước hoặc sau 6 tháng tuổi. Có vẻ như tỷ lệ béo phì ở trẻ sơ sinh bú sữa mẹ là khá giống nhau, nhưng điều này không có nghĩa là các bà mẹ đang cho con bú nên cảm thấy tự tin rằng họ có thể bắt đầu ăn dặm ngay khi họ muốn. Hãy nhớ rằng nghiên cứu này chỉ xem xét một nguy cơ sức khỏe: béo phì. Mặc dù không có mối liên hệ đáng kể nào giữa thời điểm cho trẻ bú sữa mẹ và nguy cơ béo phì ở trẻ sơ sinh, nhưng các nghiên cứu vẫn khuyến cáo các bậc cha mẹ nên tuân thủ thời điểm bắt đầu cho trẻ ăn dặm theo đề xuất của Viện Nhi khoa Hoa Kỳ — khoảng sáu tháng tuổi.

Ngược lại, cho trẻ ăn dặm quá muộn sau 6 tháng tuổi cũng đặt ra một loạt vấn đề khác bao gồm:

• Làm chậm sự phát triển của bé. Bé ăn dặm muộn sau 6 tháng tuổi sẽ không được tăng cân một cách khỏe mạnh, dễ gầy mòn, ốm yếu.
• Gây thiếu sắt ở trẻ bú mẹ
• Trì hoãn chức năng vận động của miệng, khả năng nhai của răng
• Gây ác cảm với thức ăn đặc

Ngoài ra, việc hoãn cho trẻ ăn các loại thực phẩm dễ gây dị ứng, chẳng hạn như đậu phộng, trứng và cá, sau 6 tháng tuổi không được chứng minh là có thể ngăn ngừa bệnh chàm, hen suyễn, viêm mũi dị ứng hoặc dị ứng thực phẩm. Trên thực tế, ăn đậu phộng sớm có thể ngăn ngừa dị ứng đậu phộng.

Xem ngay: Dấu hiệu cho thấy trẻ đã sẵn sàng ăn dặm

3. Nên bắt đầu cho trẻ ăn dặm với loại thức ăn nào?

Khi đến thời điểm thích hợp để bắt đầu cho trẻ ăn thức ăn đặc, hãy bắt đầu với những loại thức ăn có kết cấu và mùi vị đơn giản. Ngũ cốc làm từ bột yến mạch, cháo xay nhuyễn có thể là sự lựa chọn hợp lý để bắt đầu cho trẻ ăn dặm. Một khi trẻ có thể làm quen được với kết cấu mới thức ăn, bố mẹ có thể cho trẻ ăn thức ăn mới thường xuyên hơn, chỉ để đảm bảo chúng có thể dung nạp được.

Lúc bắt đầu cho trẻ ăn dặm, điều quan trọng là ban đầu phải tuân giữ cho thức ăn đặc và luôn đa dạng hóa các loại thực phẩm mà bạn cung cấp. Tiến sĩ Schwartz cũng khuyên bố mẹ nên chuyển từ trái cây sang rau củ, bổ sung các loại thức ăn giàu chất xơ để làm mềm phân. Giai đoạn chuyển tiếp giữa nuôi con bằng sữa sang ăn dặm có thể khiến trẻ bị táo bón.

Vậy khi ăn dặm, bạn không nên cho trẻ ăn gì? Để biết những loại thực phẩm cần tránh cho trẻ sơ sinh ăn dặm, bố mẹ cần ghi nhớ có một số quy tắc sau đây:

• Tránh những đồ ăn có kích thước lớn cũng như những đồ ăn cứng có thể gây nguy cơ nghẹt thở.
• Đảm bảo thức ăn không quá nóng hoặc quá lạnh và tránh thức ăn có vị cay.
• Viện Nhi khoa Hoa Kỳ khuyến cáo tránh cho trẻ sơ sinh dưới 12 tháng tuổi uống mật ong. Nó có thể chứa botulism vi khuẩn gây ngộ độc thịt, đặc biệt nguy hiểm đối với trẻ nhỏ.
• Không cho trẻ uống nước trái cây đóng hộp, đồ ngọt hoặc đồ ăn vặt vì chúng chứa nhiều đường và ít chất dinh dưỡng. Chúng cũng khuyến khích các thói quen ăn uống không lành mạnh và có thể khiến con bạn bị béo phì.

Tiến sĩ Schwartz nói: “Nếu các gia đình muốn cảm thấy tự tin hơn khi bắt đầu cho trẻ ăn dặm, tôi nghĩ rằng bố mẹ hoặc người trực tiếp chăm sóc trẻ nên tham gia một khóa học hô hấp nhân tạo cho trẻ sơ sinh. “Các bậc cha mẹ nên trang bị những kỹ năng cứu sống này để đề phòng trường hợp nguy hiểm như bị sặc, hóc thức ăn”

Nếu có bất kỳ thắc mắc nào, bố mẹ nên hỏi ý kiến chuyên gia dinh dưỡng hoặc bác sĩ nhi khoa để đảm bảo cho trẻ có một chế độ ăn dặm hợp lý và lành mạnh.

Ngoài ra, các bậc cha mẹ cần bổ sung thêm các vi chất cần thiết trong giai đoạn ăn dặm của trẻ như: Kẽm, selen, crom, vitamin B1 và B6, gừng, chiết xuất quả sơ ri (vitamin C),... để cải thiện vị giác, ăn ngon, đạt chiều cao, cân nặng đúng chuẩn và vượt chuẩn, hệ miễn dịch tốt, tăng cường đề kháng để ít ốm vặt và ít gặp các vấn đề tiêu hóa.

Cũng theo các chuyên gia về dinh dưỡng khuyến cáo cha mẹ cần bình tĩnh và kiên trì khi bổ sung chất cho bé kể cả qua đường ăn uống hay các thực phẩm chức năng. Đặc biệt việc dùng thực phẩm chức năng nên chọn các loại có nguồn gốc tự nhiên dễ hấp thụ, không cho còn dùng đồng thời nhiều loại hoặc thay đổi liên tục các loại thực phẩm chức năng. Bên cạnh đó, các chuyên gia dinh dưỡng cũng nhấn mạnh về vai trò của kẽm sinh học; cha mẹ nên tìm hiểu và bổ sung kẽm cho trẻ đúng cách vào các mốc thời điểm thích hợp, tránh tình trạng thiếu kẽm làm ảnh hưởng đến quá trình phát triển toàn diện của trẻ.