Bên cạnh việc chăm sóc, điều kiện quan trọng để vết thương mau lành là phải ăn uống đầy đủ chất dinh dưỡng. Do đó, ăn gì khi bị thương hay bị thương nên ăn gì là điều người bệnh cần quan tâm để giúp xây dựng và duy trì các mô mới một cách nhanh chóng, hiệu quả.
1. Vai trò của chế độ ăn uống để vết thương mau lành
Dinh dưỡng đóng một vai trò thiết yếu trong việc chăm sóc và chữa lành vết thương. Chính vì thế, hỗ trợ dinh dưỡng cần được coi là một phần cơ bản của việc quản lý vết thương. Chế độ dinh dưỡng kém trước hoặc trong quá trình chữa bệnh có thể làm suy giảm độ bền và quá trình lành vết thương. Đã có rất nhiều bằng chứng ủng hộ vai trò thiết yếu của dinh dưỡng trong việc chữa lành vết thương.
Chữa lành vết thương là một quá trình thay thế mô bị thương bằng mô mới do cơ thể sản sinh, đòi hỏi tăng cường tiêu thụ năng lượng và các chất dinh dưỡng. Khi cơ thể chịu một vết thương sẽ tiết ra các hormone căng thẳng và sự trao đổi chất cung cấp cho khu vực bị thương dinh dưỡng cần thiết để chữa lành được gọi là giai đoạn dị hóa. Nếu giai đoạn dị hóa kéo dài và/ hoặc cơ thể không được cung cấp đầy đủ chất dinh dưỡng thì sẽ nhanh chóng rơi vào trạng thái suy dinh dưỡng.
Suy dinh dưỡng xảy ra khi không hấp thu đầy đủ hoặc suy giảm cả protein và năng lượng. Tình trạng này khiến cơ thể phá vỡ protein để sử dụng làm năng lượng, giảm nguồn cung cấp các axit amin cần thiết để duy trì protein trong cơ thể và làm lành vết thương; điều này càng làm mất khối lượng cơ thể nạc. Mặt khác, suy dinh dưỡng có thể khiến những vết thương không lành, nhất là khi chỉ số khối cơ thể (BMI) thấp hoặc giảm cân không chủ ý đáng kể (từ 5% trở lên) kết hợp với mất mỡ dưới da và/ hoặc hao mòn cơ.
Khi một cá nhân mất nhiều khối lượng cơ thể nạc hơn, việc chữa lành vết thương sẽ bị trì hoãn. Khi mất 20% khối lượng cơ thể trở lên, các vết thương bắt đầu cạnh tranh với các cơ để lấy chất dinh dưỡng. Chính điều này càng làm vết thương khó lành. Vì thế, một chế độ ăn uống để vết thương mau lành là tối thiểu cần phải đảm bảo cung cấp đủ năng lượng theo nhu cầu.
2. Bị thương nên ăn gì?
Có một số chất dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng trong việc chữa lành vết thương, gồm có:
- Bổ sung chất đạm để vết thương mau lành
Chất đạm hay protein là thành phần cơ sở cần cho việc duy trì và sửa chữa các mô cơ thể. Lượng protein thấp sẽ gây ra hiện tượng giảm phát triển collagen, làm chậm quá trình lành vết thương. Trái lại, lượng protein thích hợp sẽ giúp đạt được tỷ lệ chữa lành vết thương tối ưu. Tổng năng lượng ăn vào cũng rất quan trọng, bởi vì nếu nhu cầu năng lượng không được đáp ứng, cơ thể sẽ sử dụng protein để tạo năng lượng thay vì chữa lành vết thương.
Các nguồn cung cấp protein bao gồm thịt đỏ và trắng, cá, trứng, gan, các sản phẩm từ sữa, đậu nành, các loại đậu, quả hạch và các loại hạt, ngũ cốc.
- Cung cấp năng lượng trong chế độ ăn uống để vết thương mau lành
Các nguồn năng lượng chính cho cơ thể con người và để chữa lành vết thương là carbohydrate và chất béo. Nhu cầu chính về năng lượng từ vết thương được tạo ra bởi quá trình tổng hợp collagen. Theo đó, nhu cầu năng lượng để chữa lành sẽ tăng lên theo kích thước và độ phức tạp của vết thương. Những thực phẩm cao năng lượng sẽ rất có giá trị đối với những người bệnh có vết thương lớn và phức tạp.
- Chất béo giúp
Chất béo bao gồm không bão hòa đơn và không bão hòa đa, cung cấp nhiên liệu quan trọng để chữa lành vết thương. Chất béo là một nguồn năng lượng tập trung và an toàn. Cần cung cấp đủ chất béo để ngăn cơ thể sử dụng protein làm năng lượng. Axit béo là thành phần chính của màng tế bào và nhu cầu về axit béo thiết yếu tăng lên sau khi bị thương.
Các nguồn chất béo tốt để thúc đẩy quá trình chữa lành vết thương bao gồm thịt, các sản phẩm từ sữa nguyên kem, pho mát, bơ, kem, sữa chua, dầu và chất béo được sử dụng trong nấu ăn hoặc làm chất phết bề mặt trong bánh ngọt, bánh mì.
Đồng thời, thêm một điều quan trọng là phải duy trì trọng lượng cơ thể trong quá trình chữa lành vết thương. Nếu một người thừa cân, cần tránh thực hiện kế hoạch giảm cân cho đến khi vết thương hoàn toàn lành lại. Trong khi đó, một người thiếu cân nên cố gắng tăng cân đủ về mức bình thường.
- L-Arginine giúp vết thương nhanh lành
L-Arginine là một axit amin có đặc tính tăng cường một số con đường liên quan đến việc chữa lành vết thương, chẳng hạn như vai trò trong tổng hợp protein cấu trúc. Khi cơ thể cần nhiều protein hơn trong quá trình chữa lành vết thương, nhu cầu về các axit amin bình thường không cần, chẳng hạn như l-arginine sẽ trở nên cần thiết hơn. Chế độ ăn uống bổ sung arginine đã được chứng minh là tăng cường chuyển hóa protein, giúp giảm mất cơ và tổng hợp collagen, từ đó giúp tăng độ bền của vết thương. Đây là lý do tại sao các chất bổ sung dinh dưỡng có chứa arginine, chẳng hạn như Arginaid, có thể hữu ích, góp phần trong chế độ ăn uống để vết thương mau lành.
- Vitamin C
Vitamin C đóng một vai trò quan trọng đối với quá trình tổng hợp collagen và các liên kết ngang trong phức hợp, cũng như sự hình thành các mạch máu mới. Lượng vitamin C thích hợp sẽ giúp vết thương mau lành. Thiếu vitamin C được chứng minh là làm giảm khả năng chữa lành vết thương và cũng có liên quan đến việc tăng nguy cơ nhiễm trùng vết thương. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng bổ sung vitamin C giúp thúc đẩy quá trình chữa lành vết loét do tì đè.
Vitamin C được tìm thấy hầu hết trong trái cây và rau quả, đặc biệt là cam, bưởi, cà chua và các loại rau ăn lá. Nước ép trái cây có bổ sung thêm vitamin C cũng là một nguồn sinh tố tốt nhưng nguồn này thường chỉ chứa một lượng nhỏ vitamin C.
- Vitamin A
Vitamin A làm tăng phản ứng viêm ở vết thương, kích thích tổng hợp collagen. Nồng độ vitamin A thấp có thể dẫn đến tốc độ chữa lành vết thương chậm hơn và dễ mắc nhiễm trùng tại chỗ. Hơn nữa, tình trạng căng thẳng hoặc các chấn thương nghiêm trọng có thể làm tăng nhu cầu vitamin A. Mặc dù cơ chế của vitamin A trong việc chữa lành vết thương vẫn chưa được hiểu rõ, sinh tố này đóng một vai trò quan trọng. Tuy nhiên, việc bổ sung vitamin A cần thận trọng vì có nguy cơ gây độc.
Nguồn cung cấp vitamin A có nhiều trong sữa, pho mát, trứng, cá, rau xanh đậm, cam, trái cây màu đỏ và rau tươi.
- Kẽm có vai trò chữa lành vết thương
Kẽm là một nguyên tố vi lượng, được tìm thấy với một lượng nhỏ trong cơ thể, có vai trò chữa lành vết thương. Ngoài ra, kẽm còn tham gia vào quá trình tổng hợp protein và collagen, tăng trưởng và chữa lành mô. Thiếu kẽm có liên quan đến việc chậm lành vết thương, giảm sản xuất tế bào da và giảm độ bền của vết thương.
Nguồn kẽm trong chế độ ăn uống bao gồm thịt đỏ, cá và động vật có vỏ, các sản phẩm từ sữa, thịt gia cầm và trứng.
- Sắt cung cấp oxy cho vết thương
Sắt là khoáng chất cung cấp oxy cho vết thương. Do đó, thiếu sắt có thể làm giảm khả năng chữa lành. Thiếu sắt cũng có thể dẫn đến suy giảm sản xuất collagen và độ bền của vết thương.
Các nguồn cung cấp chất sắt tốt nhất trong chế độ ăn uống là thịt đỏ, nội tạng, cá, trứng, bánh mì nguyên cám, rau lá xanh đậm, trái cây khô, các loại hạt và chiết xuất từ nấm men.
- Nước rất quan trọng để làm lành vết thương
Nước là một yếu tố quan trọng khác trong chế độ ăn uống để vết thương mau lành mặc dù hoàn toàn không chứa năng lượng. Trong thực hành chăm sóc, dưỡng ẩm rất quan trọng trong việc chữa lành vết thương, vì da mất nước sẽ kém đàn hồi hơn, mỏng manh hơn và dễ bị tổn thương hơn. Mất nước cũng sẽ làm giảm hiệu quả lưu thông máu, từ đó làm suy giảm việc cung cấp oxy và chất dinh dưỡng cho vết thương. Một trong những yếu tố nguy cơ chính gây mất nước là uống nước kém.
3. Không nên ăn gì khi bị thương?
Điều quan trọng không kém khi cần quan tâm ăn gì khi bị thương là phải xem loại thực phẩm nào đang làm chậm quá trình hồi phục của cơ thể. Bởi lẽ, thức ăn có thể là “thuốc” nhưng cũng là “chất độc” cho cơ thể khi trong hoàn cảnh không phù hợp. Cụ thể là mặc dù có thể rất thèm đồ ngọt, hãy nhớ rằng những thực phẩm này có thể làm thời gian lành bệnh chậm đi và làm tăng nguy cơ nhiễm trùng. Như vậy, người bị thương nên tránh các thức ăn sau khi có vết thương:
- Chất ngọt: Thức ăn và đồ uống có thêm đường giúp vị giác của người bệnh nhanh chóng hài lòng. Tuy nhiên, lượng đường thêm vào có hàm lượng calo cao nhưng lại không cung cấp cho cơ thể giá trị dinh dưỡng. Người bệnh có thể cảm thấy tràn đầy năng lượng và tỉnh táo trong thời gian ngắn nhưng sẽ nhanh chóng cảm thấy kiệt sức và mệt mỏi hơn. Mặt khác, vi khuẩn và vi rút phát triển mạnh nhờ đường, đó là một lý do nữa để tránh các thực phẩm có đường khi đang có vết thương.
- Thực phẩm chế biến sẵn: Thực phẩm chế biến sẵn thường chứa nhiều thường có màu trắng, ngọt và được đóng gói với hạn dùng kéo dài, thường được tạo màu nhân tạo. Những thực phẩm này chủ yếu cung cấp carbohydrate cho cơ thể, khiến lượng đường trong máu tăng đột biến và lượng insulin cao. Cả hai đều tiêu hao năng lượng và giảm khả năng chữa lành vết thương.
- Rượu: Rượu bia hay các thức uống chứa cồn làm chậm tốc độ đông máu và làm cho máu trở nên loãng hơn. Điều này có thể khiến vết thương mất nhiều thời gian hơn để chữa lành và cũng sẽ tăng nguy cơ chảy máu. Ngoài ra, rượu cũng làm suy giảm hệ thống miễn dịch, khiến nguy cơ bị nhiễm trùng vết thương cao hơn.
Tóm lại, nhiều loại thực phẩm như rau, trái cây, các nguồn giàu protein và chất béo lành mạnh giúp chữa lành vết thương một cách nhanh chóng. Chính vì vậy, một chế độ ăn uống để vết thương mau lành sẽ làm giảm viêm, cải thiện hệ thống miễn dịch và cung cấp nhiên liệu cần thiết để cơ thể phục hồi.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
Nguồn tham khảo: albertahealthservices.ca, eatright.org, healthshots.com, ncbi.nlm.nih.gov
