Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Tiến sĩ, Bác sĩ Tôn Thất Trí Dũng - Trưởng khoa Khám bệnh & Nội khoa - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng
Một số trường hợp đột quỵ sẽ gây ra tình trạng phù não nghiêm trọng cho người bệnh. Bởi vậy người có tiền sử đột quỵ hay mắc các bệnh có thể gây đột quỵ phải hết sức cảnh giác với biến chứng hậu quả phù não sau đột quỵ
Phần nhiều các cơn đột quỵ nhỏ sẽ không gây ra phù não đáng kể, nhưng nếu đột quỵ nặng sẽ gây ra phù não ở mức độ nghiêm trọng. Hiện tượng phù não tùy thuộc vào nguyên nhân mà có thể xảy ra ở một vịt trí cụ thể hoặc trong toàn bộ não. Phù não xảy ra sẽ làm tăng áp lực nội sọ, và áp lực này sẽ ngăn cản dòng máu lên não, làm mất đi lượng oxy cần thiết để hoạt động. Ngoài ra phù não sẽ làm ngăn chặn tuần hoàn rời khỏi não, khi não sẽ làm tình trạng phù não nặng nề thêm. Kết quả là là gây tổn thương và chết tế bào não.
Do đó, các xử trí phù não sau đột quỵ cần phát hiện ngay khi có diễn biến thần kinh xấu đi được biểu hiện. Các biện pháp được sử dụng bao gồm điều trị nội khoa, hồi sức tích cực hoặc phẫu thuật tùy vào tình trạng và mức độ nguy hiểm của cơn đột quỵ trước đó, cũng như tình trạng phù não được chẩn đoán ngay sau đột quỵ. Nguyên tắc điều trị hàng đầu để giải quyết phù não sau đột quỵ là tránh tổn thương cuống não vĩnh viễn do bị đè ép
1. Một số dạng đột quỵ gây phù não
Đột quỵ bán cầu
Người bệnh có biểu hiện lâm sàng như liệt nửa người, mất ngôn ngữ hoàn toàn, biểu cảm, loạn vận ngôn, loạn thị trường. Có dấu hiệu đặc hiệu nhất của phù não đáng kể sau đột quỵ là sự suy giảm mức độ ý thức do phù não vùng đồi thị, cuống não. Hầu hết người bệnh xảy ra suy thoái thần kinh trong vòng 72-96h sau đột quỵ.
Đột quỵ tiểu não
Loại đột quỵ này khó chẩn đoán với các biểu hiện hoa mắt, chóng mặt, nôn mửa, cần chú ý đến lời nói, dáng đi, điều phối động tác và cử động mắt để có thể chẩn đoán. Trường hợp này người bệnh thường bị phù tiểu não sau nhồi máu dẫn đến ép cầu não, não úng thủy thứ phát do tắc nghẽn não thất IV hoặc cả hai. Triệu chứng lâm sàng của phù tiểu não sau đột quỵ tiểu não là giảm ý thức, giảm thức tỉnh, liệt nhãn cầu, rối loạn nhịp tim, loạn nhịp thở.
Đột quỵ xuất huyết chuyển dạng
Người bệnh có một số thay đổi về thần kinh như xấu đi một dấu khiếm khuyết hoặc giảm đột ngột, nhanh chóng có một khối choán chỗ mới.
2. Chẩn đoán phù não sau đột quỵ
Để chẩn đoán nhận biết các người bệnh có nguy cơ cao nhồi máu não, phù não cần phải thực hiện cách sử dụng dữ liệu lâm sàng, bao gồm cả tình trạng tắc mạch. Các chẩn đoán hình ảnh được ứng dụng để tăng hiệu quả chẩn đoán nguy cơ phù não sau đột quỵ. Cụ thể:
- Chụp CT scan não không cản quang: Chọn lựa hàng đầu hữu ích để chẩn đoán và theo dõi NB có phù não do nhồi máu bán cầu hoặc tiểu não. Chụp CT tiếp theo trong 2 ngày đầu là hữu ích để xác định NB có nguy cơ cao phát triển triệu chứng phù.
- Chụp CT 6 giờ đầu có hình giảm đậm độ, diện tích ổ NM≥ 1/3 MCA, và lệch đường giữa là dấu hữu ích trong dự đoán phù não.
- Đo thể tích MRI DWI trong 6h là hữu ích; nếu V>80ml dự đoán tiến triển sẽ rất nhanh
3. Điều trị phù não sau đột quỵ
Người bệnh có thể được dùng liệu pháp thẩm thấu đối với trường hợp đột quỵ có diễn biến xấu hơn, có nguy cơ phù mạch máu não. Người bệnh cũng nên được mở sọ giải áp cho NB <60 tuổi bị nhồi máu MCA có diễn biến xấu đi trong vòng 48h mặc dù điều trị nội khoa tối đa. Hiệu quả của giải áp sau đó không rõ nhưng cần được xem xét mạnh mẽ. Đồng thời, nên mở sọ dưới chẩm giải áp ở người bệnh nhồi máu tiểu não có diễn biến thần kinh xấu đi mặc dù đã điều trị nội khoa tối đa. Bác sĩ chỉ định cần dựa trên tiêu chuẩn chỉ định mở sọ giải áp lực qua suy giảm ý thức và vùng não bị phù là hợp lý để mang lại hiệu quả điều trị tối đa cho người bệnh.
