Siêu âm trong chẩn đoán đau bụng cấp

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ chuyên khoa II Khổng Tiến Đạt - Bác sĩ Chẩn đoán hình ảnh - Khoa Chẩn đoán hình ảnh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hạ Long. Bác sĩ có hơn 14 năm làm việc trong lĩnh vực chẩn đoán hình ảnh.

Đau bụng cấp có thể là triệu chứng của nhiều loại bệnh lý khác nhau, từ mức độ nhẹ đến nguy hiểm. Vì vậy, việc chẩn đoán đau bụng cấp trở thành thách thức đối với bác sĩ lâm sàng khi chẩn đoán phân biệt từ lành tính tới trường hợp khẩn cấp. Các triệu chứng liên quan cũng thiếu tính đặc hiệu và biểu hiện không điển hình. Lúc này, siêu âm sẽ đóng vai trò quan trọng để hỗ trợ chẩn đoán sớm, xác định giai đoạn bệnh và có hướng điều trị hiệu quả.

Bụng là cơ quan có rất nhiều tổ chức bên trong, do vậy việc chẩn đoán được một bệnh cụ thể dựa vào lâm sàng của cơn đau bụng cấp là rất khó khăn. Tuy nhiên, các thăm dò chức năng có thể xác định một số bệnh điển hình như sau:

• Thủng tạng rỗng: Ít gặp biểu hiện nôn và những giờ đầu không có bí trung đại tiện
• Viêm tụy cấp: Tình trạng viêm đột ngột trong thời gian ngắn, có thể dẫn tới xuất huyết tại tuyến, nhiễm trùng và hình thành nang tụy.
• Tắc ruột: Đau bụng từng cơn kiểu nội tạng, bụng trướng, bí trung đại tiện.
• Tắc mật: Đau bụng cấp có thể rất dữ dội trong tắc mật cấp do sỏi mật di chuyển hay kẹt ở phần thấp ống mật chủ
• Cơn đau quặn thận: Xuất hiện đột ngột sau cơn đau nhẹ vùng hông, kéo dài từ vài phút tới vài giờ thường dữ đội và không có tư thế giảm đau.
• Viêm ruột thừa giai đoạn sớm đôi khi chỉ đau vùng thượng vị, sốt nhẹ, giai đoạn muộn hơn có thể đau khu trú hố chậu phải, ấn có phản ứng rõ.

Đau bụng cấp là triệu chứng có thể gặp ở rất nhiều loại bệnh lý khác nhau. Do đó, siêu âm sẽ giúp các bác sĩ sàng lọc và khu trú được các loại bệnh tật thường gặp để xử trí kịp thời cho bệnh nhân. Một số bệnh lý thường gặp khi phát hiện trên siêu âm cho các hình ảnh như sau:

• Viêm túi mật cấp có sỏi: Hình ảnh sỏi túi mật kẹt ở cổ túi mật hoặc ống mật chủ, túi mật căng to trên 5cm và dấu hiệu Murphy trên siêu âm dương tính.
• Viêm túi mật cấp không sỏi: Không thấy hình ảnh sỏi túi mật nhưng túi mật căng to, dấu hiệu Murphy trên siêu âm dương tính, tiên lượng xấu hơn viêm túi mật có sỏi.
• Viêm gan cấp: Gan to, hồi âm kém lan tỏa, dày lan tỏa thành túi mật, nhưng lòng túi mật xẹp, dấu hiệu Murphy trên siêu âm âm tính.
• Sốt xuất huyết: Dày lan tỏa thành túi mật, lòng túi mật không căng không xẹp, dấu Murphy trên siêu âm âm tính, tràn dịch màng phổi hoặc màng bụng
• Sỏi đường mật: Hồi âm dày có hoặc không có bóng lưng, MRCP (cộng hưởng từ đường mật) rất nhạy để chẩn đoán sỏi đường mật.

• Viêm tụy cấp: Tụy tăng kích thước khu trú hoặc lan tỏa, bờ không rõ, thâm nhiễm mỡ quanh tụy, tụ dịch quanh tụy
• Sỏi hệ niệu: siêu âm có độ nhạy lên tới 96% trong chẩn đoán sỏi thận kích thước trên 5mm, ngoài ra xảo ảnh lấp lánh trên Doppler màu là hữu ích để xác định sỏi không có bóng lưng, xảo ảnh này nhạy hơn bóng lưng trên siêu âm 2D
• Viêm đại tràng cấp: Dày đồng tâm đoạn ống tiêu hóa bị viêm (hồi âm kém), thâm nhiễm mỡ quanh đại tràng (hồi âm dày)
• Viêm túi thừa đại tràng: Luôn luôn kết hợp với viêm đại tràng, khí trong túi thừa tạo bóng lưng do, thâm nhiễm mỡ quanh túi thừa viêm, tăng tưới máu vùng viêm nhiễm
• Viêm ruột thừa cấp: Cấu trúc ống, một đầu tận, không nhu động, không đè ép xẹp (đường kính ngoài trên 7mm), nếu thấy giàu tưới máu thành ruột thừa giúp chẩn đoán viêm ruột thừa với độ nhạy 85%, dấu McBurney trên siêu âm dương tính, thâm nhiễm mỡ quanh ruột thừa.

Ngoài các bệnh lý đã đề cập thì đau bụng cấp ở phụ nữ còn có thể đến từ các nguyên nhân đặc trưng khác như:

• Viêm nhiễm vùng chậu: Thành vòi trứng dày trên 5mm, ở lát cắt ngang vòi trứng, có dấu hiệu bánh răng và có thể ứ dịch tại vòi, viêm nội mạc tử cung, buồng trứng to ra, có nhiều nang nhỏ (dễ nhầm với buồng trứng đa nang), dịch ở túi cùng có hồi âm kém.
• Xoắn buồng trứng: Buồng trứng to ra gấp nhiều lần (dài trên 4mm) so với buồng trứng đối bên, dấu hiệu viền hồi âm dày quanh nang noãn, buồng trứng có thể nằm ở vị trí bất thường (phía trước hoặc đáy tử cung, trên bàng quang)
• Thai lạc chỗ ở vòi trứng: siêu âm tìm thấy túi thay hay phôi thai có tim thai ở vòi trứng.

Đau bụng cấp có thể là triệu chứng báo hiệu nhiều bệnh lý nguy hiểm, có thể từ đơn giản đến nguy hiểm và tử vong. Vì thế, khi có cơn đau bụng dữ dội và không tìm được nguyên nhân thì bạn nên đến các trung tâm y tế để thăm khám, làm các chẩn đoán lâm sàng để xác định bệnh, từ đó có phác đồ điều trị hiệu quả.