Cơn thoáng thiếu máu não có nguy hiểm?

Thuật ngữ thiếu máu não cục bộ thoáng qua có thể không phổ biến như đột quỵ não nhưng mức độ tổn thương và những biến biến chứng gây ra cũng hết sức nghiêm trọng. Vậy cơn thoáng thiếu máu não có nguy hiểm không hay làm gì để phòng tránh căn bệnh này?

Trước đây cơn thiếu máu não cục bộ thoáng qua được định nghĩa là “những thiếu hụt thần kinh khu trú xảy ra đột ngột do nguyên nhân mạch máu kéo dài dưới 24 giờ”. Tuy nhiên trải qua nhiều chẩn đoán cận lâm sàng và nhiều trường hợp bệnh nhân cụ thể, năm 2009 Hiệp hội Đột quỵ Mỹ công nhận và sử dụng một định nghĩa rõ ràng hơn về cơn thiếu máu não cục bộ thoáng qua là “Cơn thiếu máu não cục bộ thoáng qua là một giai đoạn rối loạn chức năng thần kinh ngắn do thiếu máu võng mạc hoặc thiếu máu não cục bộ, các triệu chứng thường kéo dài dưới 1 giờ, và không có bằng chứng của nhồi máu não” . Định nghĩa này hiện cũng được công nhận và sử dụng ở Việt Nam.

Người bệnh mắc thiếu máu cục bộ thoáng qua thường có một số dấu hiệu sau:

• Triệu chứng của bệnh nhân tổn thương hệ tuần hoàn não trước (hệ động mạch cảnh):
• Mù hoặc bị ám điểm một bên mắt một cách thoáng qua.
• Yếu nửa và rối loạn cảm giác nửa người.
• Rối loạn về ngôn ngữ.
• Triệu chứng của bệnh nhân tổn thương hệ tuần hoàn não sau (hệ động mạch sống-nền):
• Yếu tứ chi hoặc nửa người (có thể bị luân chuyển từ vùng này sang vùng khác)
• Dị cảm nửa người (có thể bị luân chuyển từ vùng này sang vùng khác).
• Bán manh hoặc mất thị lực
• Rối loạn phối hợp vận động cũng như rối loạn thăng bằng.

Các triệu chứng trên của bệnh nhân thiếu máu não cục bộ thoáng qua thường là khởi phát một cách đột ngột, chủ yếu kéo dài từ 2 - 20 phút sau đó tự hết.

Qua các nghiên cứu liên quan đến thiếu máu não cục bộ thoáng qua thì một số nguyên nhân được đưa ra như:

• Do nghẽn tắc nhánh động mạch não. Đây là nguyên nhân hàng đầu do vữa xơ động mạch.
• Do giảm lưu lượng tưới máu toàn thể hay cục bộ. Tình trạng này có thể do hạ huyết áp thế đứng; các nguyên nhân gây chít hẹp hệ động mạch cảnh hoặc động mạch sống - nền; loạn nhịp tim; tăng độ nhớt của máu;

• Chẩn đoán hình ảnh:

CT scan sọ sẽ loại trừ được chảy máu não nhỏ hoặc u não có biểu hiện lâm sàng giống thiếu máu não cục bộ thoáng qua. Một số thăm dò không xâm lấn như siêu âm đã được phát triển để nghiên cứu tuần hoàn não và hình ảnh mạch máu lớn đến sọ. Siêu âm doppler mạch cảnh có tác dụng phát hiện hẹp động mạch cảnh trong nhưng chụp động mạch vẫn là phương pháp quan trọng để xem xét hệ thống mạch máu não. Chụp mạch cộng hưởng từ có thể phát hiện hẹp của mạch máu lớn nhưng không nhạy bằng chụp mạch. Vì vậy nếu CT scan sọ bình thường, không có nguyên nhân cục máu đông từ tim và nếu tuổi, tình trạng chung chỉ ra rằng bệnh nhân có yếu tố nguy cơ cao thì nên xem xét đến việc chụp động mạch cảnh hai bên để đánh giá nhồi máu não động mạch cảnh, siêu âm giúp sàng lọc bệnh nhân cho nghiên cứu.

• Các xét nghiệm khác:

Lâm sàng và xét nghiệm cần phải đánh giá được tăng huyết áp, bệnh tim, rối loạn huyết học, tăng mỡ máu, đái tháo đường, bệnh mạch máu ngoại biên. Xét nghiệm bao gồm công thức máu, đường máu lúc đói, cholesterol máu, huyết thanh chẩn đoán giang mai, điện tim, chụp tim phổi. Siêu âm tim với thuốc cản âm nếu có nguồn gốc ở tim, cấy máu nếu nghi ngờ viêm nội tâm mạc. Theo dõi điện tâm đồ nếu nghi ngờ có rối loạn nhịp tim kịch phát, thoáng qua.

• Chẩn đoán phân biệt:
• Đau nửa đầu (Migraine): thường có tiền triệu, đau đầu kèm theo buồn nôn, sợ ánh sáng, sợ tiếng động. Triệu chứng tiến triển từ từ trong vòng 30 phút hoặc lâu hơn.
• Ngất: thường trên bệnh nhân có tiền sử bệnh lý tim mạch. Đột ngột mất ý thức ngắn, không có các triệu chứng thần kinh khu trú khác.
• Động kinh cục bộ: thường khởi phát khu trú ở một bộ phận rồi lan dần ra bộ phận khác. Chẩn đoán dựa vào điện não đồ.
• Cơn mất trí nhớ thoáng qua (transient global amnesia/TGA): thường gặp ở người cao tuổi. Đột ngột mất trí nhớ thuận chiều , cứ hỏi đi hỏi lại một câu hỏi. Cơn kéo dài nhiều giờ.
• Cơn hạ đường huyết: thường trên bệnh nhân có tiền sử đái tháo đường đang điều trị. Có thể chẩn đoán nhanh khi chưa có xét nghiệm bằng cách tiêm Glucose tĩnh mạch hoặc uống nước đường.

Cơn thiếu máu não cục bộ thoáng qua có các triệu chứng lâm sàng "thoáng qua" nhưng là yếu tố chỉ điểm nguy cơ cao gây đột quỵ não thực thụ. Do vậy, bệnh nhân cần được xử trí điều trị sớm và khảo sát các yếu tố nguy cơ để có kế hoạch điều trị dự phòng tốt.

Tuy có thể dẫn đến các biến biến chứng nguy nguy hiểm nhưng cơn thoáng thiếu máu não là có thể phòng tránh nếu bạn duy trì các thói quen sinh hoạt lành mạnh như:

• Tập thể dục: người trưởng thành cần tập thể dục đều đặn để cải thiện sức khỏe và nâng cao sức đề kháng cho cơ thể, không chỉ là để phòng tránh bệnh thiếu máu não cục bộ.
• Chế độ ăn: giảm muối và tăng kali (nếu Kali máu không tăng) giúp hạn chế tăng huyết áp. Ăn nhiều rau, củ, quả, hạn chế mỡ động vật.
• Hạn chế bia, rượu. Bỏ thuốc lá nếu đang hút thuốc lá.
• Béo phì: nên duy trì chỉ số khối cơ thể (BMI) 18,5-25. Với trường hợp BMI trên 30 cần có biện pháp giảm cân.
• Khám sức khỏe định kỳ 6 tháng/ lần phát hiện các yếu tố nguy cơ.

Bên cạnh đó cần xử lý triệt để yếu tố nguy cơ nếu có thể:

• Rối loạn lipid máu: kết hợp chế độ ăn hợp lý với điều trị bằng Statin, có thể phối hợp nhóm Fibrat nếu cần để đưa Lipid máu về mức bình thường.
• Đái tháo đường: Kết hợp điều chỉnh chế độ ăn với dùng thuốc kiểm soát đường máu. Duy trì HbA1C ở mức dưới 6,5%.
• Rung nhĩ: tư vấn cho bệnh nhân có rung nhĩ biết cách tự phát hiện dấu hiệu nghi ngờ cơn rung nhĩ.
• Hẹp mạch cảnh không triệu chứng: phẫu thuật bóc nội mạc mạch cảnh hoặc đặt Stent mạch cảnh khi có hẹp trên 70% trên siêu âm Doppler hoặc trên 60% trên phim chụp mạch số hóa xóa nền.