Xử trí cấp cứu ở trẻ suy dinh dưỡng nặng

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Thạc sĩ, Bác sĩ Ngô Thị Oanh - Bác sĩ Nhi - Khoa Nhi - Sơ sinh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hạ Long.

Trẻ suy dinh dưỡng nặng là tình trạng bệnh lý liên quan đến sự ngừng phát triển của cơ thể vô cùng nguy hiểm, được xem là một trong những tình huống cấp cứu trẻ em cần được xử lý kịp thời và đúng phương pháp nếu không sẽ để lại những biến chứng nặng nề cho bệnh nhi.

Suy dinh dưỡng được định nghĩa là hiện tượng cơ thể không thể tiếp tục phát triển được nữa với nguyên nhân do thiếu dinh dưỡng nuôi cơ thể, từ đó làm giảm năng lượng cung cấp cho những hoạt động diễn ra trong cơ thể. Tình trạng cơ thể thiếu hụt lượng chất đạm và chất béo cần thiết cho những hoạt động sống là yếu tố phổ biến nhất khiến cơ thể rơi vào tình trạng suy dinh dưỡng. Suy dinh dưỡng nếu không được điều trị sớm thì sẽ có những ảnh hưởng nhất định đến cân nặng, chiều cao cũng như những phát triển của cơ thể về tâm thần, vận động và trí thông minh của người bệnh, đặc biệt là bệnh nhi.

Về dịch tễ học thì theo tổ chức Y tế thế giới WHO, mỗi năm có hơn 500 triệu trẻ em mắc phải bệnh lý suy dinh dưỡng và trong đó có khoảng 10 triệu trẻ em phải tử vong vì bệnh lý này mỗi năm. Tại Việt Nam, tỷ lệ trẻ suy dinh dưỡng vẫn còn khá cao, đặc biệt là những trẻ em sinh sống ở vùng Tây Nguyên, những khu vực thuộc vùng núi phía Tây Bắc.

Nguyên nhân dẫn đến bệnh lý suy dinh dưỡng cũng như trẻ suy dinh dưỡng nặng được nghiên cứu là do tình trạng nhiễm trùng diễn ra trong một thời gian dài và tái đi tái lại nhiều lần dẫn đến những di chứng nguy hiểm, trong đó có suy dinh dưỡng. Vấn đề nhiễm trùng có thể xuất phát từ việc môi trường sống xung quanh không hợp vệ sinh, bệnh nhân mắc phải những bệnh lý nhiễm trùng, bệnh nhân không thực hiện tiêm chủng đúng theo hướng dẫn hoặc do việc chăm sóc y tế chưa được đúng quy trình dẫn đến nhiễm trùng kéo dài.

Ngoài ra, nguyên nhân suy dinh dưỡng cũng có thể do một số dị tật bẩm sinh gây ra như sứt môi chẻ vòm hầu, hẹp môn vị bẩm sinh, phình đại tràng bẩm sinh, tim bẩm sinh, bại não, não úng thủy, tật đầu nhỏ, hội chứng Down... Đặc biệt, một trong những nguyên nhân khá phổ biến dẫn đến trẻ suy dinh dưỡng nặng đó là trẻ sinh ra không được nuôi nấng bằng sữa mẹ hoặc không được cho ăn, bú, ăn dặm không đúng phương pháp cũng như ăn không đầy đủ những chất dinh dưỡng cần thiết cho cơ thể, đặc biệt là chất đạm và chất béo.

Về lâm sàng, có rất nhiều thể suy dinh dưỡng như suy dinh dưỡng bào thai với trọng lượng khi sinh ra nhỏ hơn 2500g, có thể có giảm số đo chiều dài cơ thể hoặc số đo vòng đầu, suy dinh dưỡng sau sinh thể phù do ăn nhiều bột, thiếu chất đạm cũng như chất béo và quan trọng là do không được nuôi bằng sữa mẹ, suy dinh dưỡng sau sinh thể teo đét hoặc suy dinh dưỡng sau sinh thể hỗn hợp.

Đặc biệt, khi trẻ suy dinh dưỡng nặng có những dấu hiệu rất nặng và mang tính chất cấp tính như những rối loạn đường thở, co giật, hôn mê, mất nước... thì cần được cấp cứu ngay khi phát hiện ra những tình trạng này để tránh các biến chứng nguy hiểm. Cận lâm sàng suy dinh dưỡng có thể có những dấu hiệu của thiếu máu nhược sắc, giảm lượng đạm toàn phần trong máu, áp lực keo trong máu giảm, những men chuyển hóa như Phosphatase, Esterase, Amylase hay Lipase cũng bị thiếu hụt, bệnh nhân có thể bị rối loạn điện giải, giảm lượng Natri, Calci và một số ion khác trong máu, thiếu những chất béo cần thiết trong cơ thể như Lipid, Cholesterol, Triglycerid...

Trong những trường hợp suy dinh dưỡng thì trẻ suy dinh dưỡng nặng là tình trạng cấp cứu trẻ em cần được quan tâm, ưu tiên và thực hiện đúng quy trình. Một số lưu ý trong cấp cứu trẻ suy dinh dưỡng nặng cần phải tuân theo bao gồm:

Đối với những trẻ em bị mất nước mức độ nặng và không có biểu hiện của sốc thì không cần bù dịch theo đường tĩnh mạch. Lý do không nên truyền dịch theo đường tĩnh mạch vì phương pháp này sẽ dẫn đến hiện tượng quá tải và suy tim, nguy hiểm hơn có thể khiến trẻ tử vong. Vì vậy, trong những trường hợp này thì trẻ nên được bù dịch bằng đường uống, dùng dung dịch bù điện giải chuyên dụng cho trẻ suy dinh dưỡng nặng.

Với trẻ suy dinh dưỡng nặng có những dấu hiệu như li bì, suy giảm tri giác, nhiệt độ da giảm, CRT kéo dài, mạch bắt nhanh và nhẹ thì cần xử lý bằng cách truyền dịch để điều chỉnh những rối loạn đang xảy ra bên trong cơ thể của trẻ.

Trẻ suy dinh dưỡng nặng có dấu hiệu của sốc thì cần đặc biệt lưu ý để chăm sóc và điều trị đặc biệt vì có thể tình trạng sốc giảm thể tích và sốc nhiễm trùng sẽ diễn ra đồng thời nên rất khó nhận ra được tình trạng này trên lâm sàng. Lúc này, cơ thể bệnh nhi có thể sẽ không chịu được khi một lượng lớn dịch và muối được truyền vào cơ thể. Vì vậy, trong quá trình truyền bù dịch thì cần quan sát liên tục tình trạng và sự đáp ứng điều trị từ trẻ để ngưng truyền ngay khi có tình trạng quá tải.

Ngoài ra, còn phải theo dõi những chỉ số sinh hiệu như mạch, nhịp thở của trẻ từ khi bắt đầu truyền dịch cũng như mỗi 5 – 10 phút sau đó, tốc độ truyền dịch trên những bệnh nhi này cũng cần phải chậm hơn và đúng theo chỉ định của bác sĩ.

Chú ý đến tình trạng hạ đường huyết, hạ thân nhiệt, nhiễm trùng nặng, thiếu máu nặng, những vấn đề liên quan đến mắt của trẻ trong quá trình thăm khám để kịp thời can thiệp, ngăn ngừa những biến chứng không mong muốn.

Trẻ suy dinh dưỡng nặng là tình trạng cấp cứu trẻ em cần được chú ý và ưu tiên xử lý, nhất là khi trẻ có những dấu hiệu cấp cứu nguy kịch. Cấp cứu trẻ suy dinh dưỡng nặng là vấn đề đòi hỏi cần phải được xử trí đúng cách, dựa trên kinh nghiệm và quá trình quan sát cơ thể của trẻ khi trong tình trạng cấp cứu nên cần lựa chọn những cơ sở y tế uy tín và có chuyên môn trong lĩnh vực cấp cứu trẻ em.

Để phòng chống và cải thiện tình trạng suy dinh dưỡng ở trẻ, cha mẹ nên bổ sung các sản phẩm hỗ trợ có chứa lysine, các vi khoáng chất và vitamin thiết yếu như kẽm, crom, selen, vitamin nhóm B giúp đáp ứng đầy đủ nhu cầu về dưỡng chất cho con. Đồng thời, các vitamin thiết yếu này còn hỗ trợ tiêu hóa, tăng cường khả năng hấp thu dưỡng chất, giúp cải thiện tình trạng biếng ăn, giúp trẻ ăn ngon miệng. Cha mẹ có thể cũng có thể áp dụng việc bổ sung chất qua đường ăn uống và các thực phẩm chức năng có nguồn gốc từ tự nhiên để bé dễ hấp thụ. Điều quan trọng nhất là việc cải thiện triệu chứng cho bé phải diễn ra trong thời gian dài. Việc kết hợp nhiều loại thực phẩm chức năng cùng lúc hoặc thay đổi liên tục nhiều loại trong thời gian ngắn có thể khiến hệ tiêu hóa của bé không kịp thích nghi và hoàn toàn không tốt. Vì vậy, cha mẹ phải thực sự kiên trì đồng hành cùng con và thường xuyên truy cập website vinmec.com để cập nhật những thông tin chăm sóc cho bé hữu ích nhé.