Vai trò của chế độ ăn ketogenic trong các bệnh lý chuyển hoá

Bài viết bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Mai Viễn Phương - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park

Chế độ ăn keto là từ viết tắt của ketogenic, đây là chế độ ăn với ít carbohydrate và nhiều chất béo tốt. Bằng chế độ ăn Keto sẽ giúp cơ thể chúng ta bị đốt cháy năng lượng nhiều hơn mà không cần phải ăn kiêng một cách nghiêm ngặt.

Chế độ ăn keto theo thực đơn mẫu này là ví dụ điển hình cho một ngày ăn kiêng theo chế độ Keto. Bạn có thể dựa vào nguyên tắc nền tảng của chế độ ăn này để thiết kế thực đơn hằng ngày cho mình:

• Bữa sáng: 2 quả trứng chiên với dầu olive hoặc dầu bơ, 1 lát cá hồi;
• Ăn giữa buổi sáng: Hạt hạnh nhân hoặc hạt điều;
• Bữa trưa: Ức gà, ớt chuông, rau trộn dầu béo;
• Ăn giữa buổi chiều: Phô mai;
• Bữa tối: Thịt bò, rau cải, nấm;

Đối với bất cứ chế độ ăn keto nào cũng vậy, sự kiên trì cũng là yếu tố quan trọng đối với những người mới bắt đầu để đạt được hiệu quả cao nhất có thể. Ngoài ra, bạn cũng đừng nên quên kết hợp việc tập thể dục và nghỉ ngơi hợp lý bên cạnh yếu tố dinh dưỡng để có thể duy trì được cơ thể khỏe mạnh nhé.

Có một số phiên bản của chế độ ăn ketogenic, bao gồm:

• Chế độ ăn ketogenic tiêu chuẩn (SKD): Đây là chế độ ăn kiêng rất ít carb, protein vừa phải và nhiều chất béo. Nó thường chứa 70% chất béo, 20% protein và chỉ 10% carbs .
• Chế độ ăn ketogenic theo chu kỳ (CKD): Chế độ ăn này bao gồm các giai đoạn nạp nhiều carb hơn, chẳng hạn như 5 ngày ketogenic sau đó là 2 ngày nhiều carb.
• Chế độ ăn ketogenic mục tiêu (TKD): Chế độ ăn này cho phép bạn bổ sung carbs xung quanh việc tập luyện.
• Chế độ ăn ketogenic giàu protein: Điều này tương tự như chế độ ăn ketogenic tiêu chuẩn, nhưng bao gồm nhiều protein hơn . Tỷ lệ thường là 60% chất béo, 35% protein và 5% carbs.

Tuy nhiên, chỉ có chế độ ăn ketogenic tiêu chuẩn và giàu protein mới được nghiên cứu rộng rãi. Chế độ ăn ketogenic theo chu kỳ hoặc có mục tiêu là những phương pháp tiên tiến hơn và chủ yếu được sử dụng bởi những người tập thể hình hoặc vận động viên.

Dưới đây là những lợi ích từ chế độ ăn ketogenic đối với các bệnh lý chuyển hoá.

3.1 Hội chứng chuyển hóa

Hội chứng chuyển hóa đôi khi được gọi là tiền tiểu đường, được đặc trưng bởi tình trạng kháng insulin. Bạn có thể được chẩn đoán mắc hội chứng chuyển hóa nếu đáp ứng bất kỳ 3 tiêu chí nào sau đây:

• Vòng eo lớn: 35 inch (89 cm) trở lên ở phụ nữ và 40 inch (102 cm) trở lên ở nam giới.
• Tăng triglyceride: 150 mg / dl (1,7 mmol / L) hoặc cao hơn.
• Cholesterol HDL thấp: Dưới 40 mg / dL (1,04 mmol / L) ở nam và dưới 50 mg / dL (1,3 mmol / L) ở nữ.
• Huyết áp cao: 130/85 mm Hg hoặc cao hơn.
• Tăng đường huyết lúc đói: 100 mg / dL (5,6 mmol / L) hoặc cao hơn.

Những người mắc hội chứng chuyển hóa có nguy cơ mắc bệnh tiểu đường, bệnh tim và các rối loạn nghiêm trọng khác liên quan đến kháng insulin.

Theo một chế độ ăn ketogenic có thể cải thiện nhiều đặc điểm của hội chứng chuyển hóa. Các cải thiện có thể bao gồm giá trị cholesterol tốt hơn, cũng như giảm lượng đường trong máu và huyết áp. Trong một nghiên cứu kéo dài 12 tuần có kiểm soát, những người mắc hội chứng chuyển hóa theo chế độ ăn ketogenic hạn chế calo đã giảm được 14% lượng chất béo trong cơ thể. Họ giảm hơn 50% chất béo trung tính và trải qua một số cải thiện khác trong các dấu hiệu sức khỏe.

Chế độ ăn ketogenic có thể làm giảm béo bụng, chất béo trung tính, huyết áp và lượng đường trong máu ở những người mắc hội chứng chuyển hóa.

3.2 Bệnh tích trữ glycogen

Những người mắc bệnh dự trữ glycogen (GSD) thiếu một trong các enzym liên quan đến việc lưu trữ glucose (đường huyết) dưới dạng glycogen hoặc phá vỡ glycogen thành glucose. Có một số loại GSD, mỗi loại dựa trên loại enzyme bị thiếu. Thông thường, bệnh này được chẩn đoán ở thời thơ ấu. Các triệu chứng khác nhau tùy thuộc vào loại GSD, và có thể bao gồm tăng trưởng kém, mệt mỏi, lượng đường trong máu thấp, chuột rút cơ và gan to.

Bệnh nhân GSD thường được khuyên nên tiêu thụ thực phẩm giàu carbohydrate thường xuyên để cơ thể luôn có sẵn glucose. Tuy nhiên, nghiên cứu ban đầu cho thấy rằng chế độ ăn ketogenic có thể có lợi cho những người mắc một số dạng GSD. Ví dụ, GSD III, còn được gọi là bệnh Forbes-Cori, ảnh hưởng đến gan và cơ. Chế độ ăn ketogenic có thể giúp làm giảm các triệu chứng bằng cách cung cấp xeton có thể được sử dụng như một nguồn nhiên liệu thay thế. GSD V - còn được gọi là bệnh McArdle, ảnh hưởng đến các cơ và được đặc trưng bởi khả năng tập thể dục hạn chế.

Trong một trường hợp, một người đàn ông bị GSD V theo chế độ ăn ketogenic trong một năm. Tùy thuộc vào mức độ gắng sức cần thiết, anh ta đã trải qua sự gia tăng đáng kể từ 3 đến 10 lần khả năng chịu đựng khi tập thể dục. Tuy nhiên, các nghiên cứu có kiểm soát là cần thiết để xác nhận những lợi ích tiềm năng của liệu pháp ăn kiêng ketogenic ở những người mắc bệnh dự trữ glycogen.

Những người mắc một số loại bệnh dự trữ glycogen có thể cải thiện đáng kể các triệu chứng khi đang theo chế độ ăn ketogenic. Tuy nhiên, nghiên cứu thêm là cần thiết.

3.3 Bệnh tiểu đường

Những người mắc bệnh tiểu đường thường giảm lượng đường trong máu một cách ấn tượng khi áp dụng chế độ ăn ketogenic. Điều này đúng với cả bệnh tiểu đường loại 1 và loại 2. Hàng chục nghiên cứu có kiểm soát cho thấy chế độ ăn rất ít carbohydrate giúp kiểm soát lượng đường trong máu và cũng có thể mang lại những lợi ích sức khỏe khác.

Trong một nghiên cứu kéo dài 16 tuần, 17 trong số 21 người đang ăn kiêng ketogenic có thể ngừng hoặc giảm liều lượng thuốc điều trị tiểu đường. Những người tham gia nghiên cứu cũng giảm trung bình 19 pound (8,7kg) và giảm kích thước vòng eo, chất béo trung tính và huyết áp.

Trong một nghiên cứu kéo dài 3 tháng so sánh chế độ ăn ketogenic với chế độ ăn vừa phải có lượng carbohydrate, những người thuộc nhóm ketogenic giảm trung bình 0,6% HbA1c. 12% người tham gia đạt HbA1c dưới 5,7%, được coi là bình thường.

Chế độ ăn ketogenic đã được chứng minh là làm giảm lượng đường trong máu ở những người mắc bệnh tiểu đường. Trong một số trường hợp, các giá trị trở về mức bình thường và có thể ngừng hoặc giảm thuốc.

3.4 Béo phì

Nhiều nghiên cứu cho thấy rằng chế độ ăn kiêng ketogenic, rất ít carbohydrate thường hiệu quả hơn để giảm cân so với chế độ ăn hạn chế calo hoặc ít chất béo. Hơn nữa, chúng cũng thường cung cấp các cải thiện sức khỏe khác.

Trong một nghiên cứu kéo dài 24 tuần, những người đàn ông theo chế độ ăn ketogenic giảm lượng chất béo gấp đôi so với những người đàn ông ăn chế độ ăn ít chất béo.

Ngoài ra, chất béo trung tính của nhóm ketogenic giảm đáng kể, và cholesterol HDL (“tốt”) của họ tăng lên. Nhóm ít chất béo có lượng triglyceride giảm và cholesterol HDL giảm. Khả năng giảm cảm giác đói của chế độ ăn ketogenic là một trong những lý do tại sao chúng có tác dụng giảm cân rất hiệu quả .

Một phân tích lớn cho thấy rằng chế độ ăn ketogenic rất ít carbohydrate , hạn chế calo giúp mọi người cảm thấy ít đói hơn so với chế độ ăn hạn chế calo tiêu chuẩn. Ngay cả khi những người theo chế độ ăn ketogenic được phép ăn tất cả những gì họ muốn, họ thường ăn ít calo hơn do tác dụng ức chế sự thèm ăn của ketosis .

Trong một nghiên cứu về những người đàn ông béo phì tiêu thụ chế độ ăn kiêng ketogenic không hạn chế calo hoặc carbohydrate vừa phải, những người trong nhóm ketogenic ít đói hơn đáng kể, hấp thụ ít calo hơn và giảm cân nhiều hơn 31% so với nhóm carbohydrate vừa phải.

Các nghiên cứu đã phát hiện ra rằng chế độ ăn ketogenic rất hiệu quả để giảm cân ở những người béo phì. Điều này phần lớn là do tác dụng ngăn chặn sự thèm ăn mạnh mẽ của chúng.

3.5 Hội chứng thiếu hụt GLUT1

Hội chứng thiếu hụt chất vận chuyển glucose 1 (GLUT1), một rối loạn di truyền hiếm gặp, liên quan đến sự thiếu hụt một loại protein đặc biệt giúp di chuyển đường huyết vào não. Các triệu chứng thường bắt đầu ngay sau khi sinh và bao gồm chậm phát triển, khó vận động và đôi khi co giật.

Không giống như glucose, xeton không yêu cầu protein này đi từ máu đến não. Do đó, chế độ ăn ketogenic có thể cung cấp một nguồn nhiên liệu thay thế mà bộ não của những đứa trẻ này có thể sử dụng một cách hiệu quả. Liệu pháp ăn kiêng ketogenic dường như cải thiện một số triệu chứng của rối loạn. Các nhà nghiên cứu báo cáo giảm tần suất co giật và cải thiện sự phối hợp cơ bắp, sự tỉnh táo và tập trung ở trẻ em ăn kiêng ketogenic.

Cũng như đối với bệnh động kinh, chế độ ăn Atkins sửa đổi (MAD) đã được chứng minh là mang lại những lợi ích tương tự như chế độ ăn ketogenic cổ điển. Tuy nhiên, MAD cung cấp tính linh hoạt cao hơn, có thể dẫn đến tuân thủ tốt hơn và ít tác dụng phụ hơn. Trong một nghiên cứu trên 10 trẻ em mắc hội chứng thiếu hụt GLUT1, những người theo dõi MAD đã cải thiện được các cơn co giật. Sau sáu tháng, 3 trong số 6 người không bị co giật.

Cả chế độ ăn ketogenic cổ điển và chế độ ăn MAD linh hoạt hơn đã được chứng minh là có thể cải thiện các cơn co giật và các triệu chứng khác ở trẻ em mắc hội chứng thiếu GLUT1.

3.6 Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu

Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD) là bệnh gan phổ biến nhất ở thế giới phương Tây. Nó có liên quan chặt chẽ đến bệnh tiểu đường loại 2, hội chứng chuyển hóa và béo phì, và có bằng chứng cho thấy NAFLD cũng cải thiện trên chế độ ăn kiêng ketogenic rất ít carbohydrate.

Trong một nghiên cứu nhỏ, 14 người đàn ông béo phì mắc hội chứng chuyển hóa và NAFLD theo chế độ ăn ketogenic trong 12 tuần đã giảm đáng kể cân nặng, huyết áp và men gan. Hơn nữa, 93% nam giới đã giảm mỡ gan một cách ấn tượng và 21% đạt được độ phân giải hoàn toàn NAFLD.

Chế độ ăn ketogenic có thể rất hiệu quả trong việc giảm mỡ gan và các dấu hiệu sức khỏe khác ở những người bị bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu.

Tóm lại, chế độ ăn ketogenic đang được xem xét sử dụng trong một số bệnh rối loạn do tác dụng có lợi của chúng đối với sức khỏe trao đổi chất và hệ thần kinh. Tuy nhiên, nhiều kết quả ấn tượng này đến từ các nghiên cứu điển hình và cần được xác nhận thông qua nghiên cứu chất lượng cao hơn, bao gồm các thử nghiệm đối chứng ngẫu nhiên.