Chế độ ăn quan trọng thế nào với người bệnh tim mạch?

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Thạc sĩ, Bác sĩ Nguyễn Tung Hoành - Bác sĩ Tim mạch can thiệp - Khoa Hồi sức - Cấp cứu - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Nha Trang.

Chế độ ăn cho người bệnh tim mạch đóng vai trò rất quan trọng. Việc thay đổi nguyên liệu chế biến cũng như thành phần các chất dinh dưỡng có trong khẩu phần ăn đều ảnh hưởng không nhỏ đến tim mạch. Cùng đọc thêm bài viết dưới đây để hiểu được chế độ ăn quan trọng thế nào với người bệnh tim mạch.

Bệnh tim mạch nói chung dùng để chỉ các bệnh lý mạch vành, bệnh động mạch ngoại vi, tai biến mạch máu não và phình động mạch chủ ngực, bụng. Trong cuộc sống hàng ngày, chúng ta luôn phải tiếp xúc với nhiều yếu tố nguy cơ đối với bệnh tim mạch được xác định, nhưng phần lớn tập trung vào chế độ ăn và lối sống. Các yếu tố nguy cơ chính xuất phát từ việc hút thuốc lá, tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu, thừa cân béo phì, tiểu đường và lối sống ít vận động. Những yếu tố nguy cơ này có khuynh hướng xuất hiện cùng nhau và có tác động cộng hưởng. Càng nhiều yếu tố nguy cơ thì khả năng xuất hiện các biến cố tim mạch sẽ càng cao hơn rất nhiều.

Những yếu tố nguy cơ này có thể thay đổi và kiểm soát được bằng việc ngừng hút thuốc lá, điều chỉnh rối loạn lipid máu, kiểm soát huyết áp, kiểm soát cân nặng, tăng cường vận động... và quan trọng không kém là điều chỉnh chế độ ăn trong việc phòng và điều trị bệnh.

Trên thực tế, lối sống lành mạnh, một chế độ ăn uống khoa học có thể giảm tới 80% nguy cơ mắc bệnh về tim mạch hoặc đột quỵ. Tuy nhiên, không có một loại thực phẩm nào có thể khiến cho bạn khỏe mạnh, vì vậy chế độ ăn uống tổng thể của bạn quan trọng hơn các loại thực phẩm cụ thể. Thay vì ăn thực phẩm chiên xào, bữa ăn đóng gói và đồ ăn nhẹ có đường, bạn hãy lựa chọn một chế độ ăn uống tốt cho tim được xây dựng dựa trên nguồn thực phẩm tự nhiên.

Cho dù bạn đang tìm cách cải thiện sức khỏe tim mạch của mình, đã được chẩn đoán mắc bệnh tim, cholesterol cao hoặc huyết áp cao thì những lời khuyên về chế độ ăn uống lành mạnh có thể giúp bạn kiểm soát bệnh và giảm nguy cơ đau tim.

2.1. Thông minh khi lựa chọn chất béo

Thay vì tránh hoàn toàn chất béo trong chế độ ăn, hãy thử thay thế chất béo không lành mạnh bằng chất béo tốt. Một số cải tiến quan trọng nhất mà bạn có thể thực hiện là:

• Cắt bỏ chất béo chuyển hóa nhân tạo: Ngoài việc tăng mức LDL, hay mức cholesterol “xấu”, có thể làm tăng nguy cơ đau tim và đột quỵ, chất béo chuyển hóa nhân tạo cũng làm giảm mức HDL hoặc cholesterol “tốt”, có thể khiến bạn tăng nguy cơ tim mạch.
• Hạn chế chất béo bão hòa: Một trong những chế độ ăn cho người bị tim mạch là hạn chế chất béo bão hòa. Chất béo bão hòa chủ yếu được tìm thấy trong dầu nhiệt đới, sữa và thịt đỏ nên được giới hạn ở mức không quá 10% lượng calo hàng ngày. Uống sữa một cách điều độ và thay đổi các nguồn protein trong chế độ ăn uống của bạn, chọn cá, gà bỏ da, trứng và các nguồn protein ăn chay nếu có thể.
• Ăn nhiều chất béo lành mạnh hơn: Ăn axit béo omega 3 mỗi ngày từ các loại cá béo như cá hồi, cá hồi, cá trích hoặc từ hạt lanh, cải xoăn, rau bina, quả óc chó. Các nguồn chất béo lành mạnh khác bao gồm dầu ô liu, bơ, quả hạch và bơ hạt.
• Hạn chế các loại thịt đỏ như thịt bò, thịt bê, thịt cừu, thịt cừu, thịt lợn, thỏ và các loại thịt thú săn khác) đến tối đa 350g (trọng lượng đã nấu chín) mỗi tuần; và tránh xúc xích, giăm bông.
• Loại bỏ da của gia cầm là một trong những chế độ ăn tốt cho người bệnh tim.
• Hạn chế đồ ăn nhanh chiên rán và đồ ăn chế biến sẵn.
• Thay thế năng lượng từ chất béo bão hòa của bơ, dầu dừa và kem bằng chất béo không bão hòa lành mạnh từ hạt và thực vật như dầu ô liu nguyên chất, bơ, hướng dương, cải dầu, cây rum, đậu phộng, đậu nành và vừng; thực phẩm như các loại hạt , hạt, bơ, ô liu và đậu nành.
• Ăn cá nhiều dầu ít nhất một lần mỗi tuần.

2.2. Không thay thế chất béo bằng đường hoặc carbs tinh chế

Khi cắt giảm các loại thực phẩm có nguy cơ tim mạch, như chất béo không lành mạnh, điều quan trọng là phải thay thế bằng các thực phẩm thay thế lành mạnh. Ví dụ, thay thế thịt bằng cá hoặc thịt gà, có thể tạo ra sự khác biệt tích cực cho sức khỏe của bạn. Tuy nhiên, việc chuyển mỡ động vật sang carbohydrate tinh chế sẽ không làm giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch.

Cơ thể bạn không cần thêm đường do đã được tất cả những gì cần thiết từ đường tự nhiên có trong thực phẩm. Thực phẩm có đường và tinh bột tinh chế chỉ bổ sung rất nhiều calo rỗng có hại cho tim cũng như ảnh hưởng đến vòng eo của bạn.

Thay vì nước ngọt có đường, bánh mì trắng, mì ống và thực phẩm chế biến sẵn như pizza, hãy chọn ngũ cốc nguyên hạt chưa tinh chế như lúa mì nguyên hạt hoặc bánh mì nhiều hạt, gạo lứt, lúa mạch, hạt diêm mạch, ngũ cốc cám, bột yến mạch và rau không chứa tinh bột.

2.3. Chế độ ăn cho người bệnh tim nên giàu chất xơ

Bổ sung chất xơ đầy đủ là một chế độ ăn cho người bệnh tim, bởi sẽ làm giảm cholesterol “xấu” và cung cấp các chất dinh dưỡng giúp bảo vệ tim mạch, giảm cân. Chất xơ ở trong dạ dày lâu hơn nên cảm giác no sẽ ở lại với bạn lâu hơn, giúp bạn ăn ít hơn. Chất xơ cũng di chuyển chất béo qua hệ thống tiêu hóa của bạn nhanh hơn để ít được hấp thụ hơn. Và khi cơ thể bạn nạp đủ chất xơ, bạn cũng sẽ có nhiều năng lượng hơn để tập thể dục.

Chất xơ không hòa tan được tìm thấy trong ngũ cốc nguyên hạt, ngũ cốc lúa mì và các loại rau như cà rốt, cần tây và cà chua. Các nguồn chất xơ hòa tan bao gồm lúa mạch, bột yến mạch, đậu, các loại hạt và trái cây như táo, quả mọng, cam quýt và lê.

2.4. Tránh xa muối và thực phẩm chế biến sẵn

Ăn nhiều muối có thể góp phần làm tăng huyết áp, đây cũng là một yếu tố nguy cơ chính của bệnh tim mạch. Chế độ ăn giảm muối có thể giúp bạn kiểm soát được huyết áp, cải thiện tình trạng khó thở, tránh phù nề. Có nhiều cách đơn giản để giảm lượng muối trong bữa ăn như:

• Giảm thực phẩm đóng hộp hoặc chế biến sẵn: Phần lớn muối bạn ăn đến từ thực phẩm đóng hộp hoặc chế biến sẵn ngay cả thịt gia cầm hoặc các loại thịt khác bạn vẫn thường có thói quen thêm muối trong quá trình chế biến. Ăn thực phẩm tươi, tìm thịt không ướp muối và chế biến món ăn của riêng bạn có thể làm giảm đáng kể lượng natri .
• Sử dụng gia vị để tạo hương vị: Tự nấu ăn cho phép bạn kiểm soát tốt hơn lượng muối nạp vào cơ thể. Tận dụng nhiều lựa chọn thay thế muối ngon. Hãy thử các loại thảo mộc tươi như húng quế, húng tây hoặc hẹ.
• Chọn gia vị và thực phẩm đóng gói cẩn thận, tìm thực phẩm được dán nhãn không chứa natri, natri thấp hoặc không ướp muối. Tốt hơn hết, hãy sử dụng các nguyên liệu tươi và nấu ăn không có muối.
• Kiểm tra hàm lượng natri trong thực phẩm và chọn các sản phẩm có hàm lượng natri thấp nhất.

2.5. Kiểm soát lượng nước

Khi tim hoạt động không tốt, lượng nước nạp vào cơ thể không được chuyển hóa sẽ bị giữ lại, gây nên tình trạng phù nề. Người bệnh suy tim nên giảm uống nước khi gặp triệu chứng khó thở, phù.Bệnh nhân nên uống tối đa 1 lít/ngày và tốt nhất chỉ nên uống khi thấy khát. Lượng nước uống ngoài bữa ăn phải bằng số lượng nước tiểu trong 24h cộng thêm 300 ml.

2.6. Không sử dụng rượu, bia, thuốc lá

Rượu, đồ uống có cồn, cà phê có chứa các chất ức chế thần kinh sẽ gây hại trực tiếp lên cơ tim khiến cho tình trạng bệnh sẽ ngày càng diễn biến xấu đi.

Thuốc lá chứa nicotin gây kích thích bài tiết epinephrine vào máu khiến tim làm việc mạnh hơn. Từ đó, mạch máu co nhanh gây tăng huyết áp, trương động mạch, tạo cảm giác khó thở, tức ngực, đau ngực cho người bệnh tim.

2.7. Cân bằng lượng kali trong khẩu phần ăn

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng khoáng chất quan trọng nhất để duy trì hoạt động của tim chính là kali. Thuốc lợi tiểu thường được bệnh nhân suy tim sử dụng trong quá trình điều trị, do đó sẽ làm giảm đáng kể lượng kali trong cơ thể. Việc bổ sung khoáng chất này trong quá trình điều trị thông qua chế độ ăn nhiều rau, hoa quả như chuối, bông cải xanh, bơ là rất cần thiết.

2.8. Kiểm soát khẩu phần ăn của bạn

Lượng thức ăn bao nhiêu cũng quan trọng như những gì bạn ăn. Ăn quá nhiều và ăn cho đến khi bạn cảm thấy quá no dẫn đến việc nạp nhiều calo hơn cần thiết.

Hãy thực hiện theo một số mẹo đơn giản sau để kiểm soát khẩu phần ăn và định hình chế độ ăn uống tốt cho trái tim và vòng bụng:

• Dùng đĩa hoặc bát nhỏ .
• Lựa chọn ăn những loại thực phẩm ít calo, giàu chất dinh dưỡng, chẳng hạn như trái cây và rau
• Ăn ít thức ăn có hàm lượng calo cao, natri cao như thức ăn chế biến sẵn, thức ăn nhanh, thực phẩm tinh chế.

Việc theo dõi số lượng khẩu phần ăn cũng quan trọng không kém. Một số điều cần ghi nhớ:

• Khẩu phần ăn là một lượng thức ăn cụ thể, được xác định bằng các phép đo thông thường như cốc, thìa hoặc miếng. Ví dụ: một khẩu phần thịt, cá hoặc gà khoảng 5 – 6 gam, có kích thước và độ dày bằng một bộ bài.
• Số lượng khẩu phần được khuyến nghị cho mỗi nhóm thực phẩm có thể thay đổi tùy thuộc vào chế độ ăn uống hoặc các nguyên tắc mà bạn đang tuân theo.

Mặc dù không có một loại thực phẩm kỳ diệu nào giúp giảm nguy cơ phát triển bệnh tim, nhưng có bằng chứng cho thấy một số loại thực phẩm rất quan trọng đối với sức khỏe tim mạch. Bao gồm:

• Cá nhiều dầu: Chẳng hạn như cá thu, cá mòi, cá ngừ và cá hồi có chứa axit béo omega-3. Loại chất béo này đã được chứng minh là làm giảm chất béo trung tính (một loại chất béo) và tăng mức HDL-cholesterol, cải thiện độ đàn hồi của mạch máu và làm loãng máu, giúp máu ít bị đông và tắc nghẽn dòng chảy.
• Một số loại dầu thực vật: Chẳng hạn như ngô, đậu nành, cây rum (có chứa axit béo omega-6) và những loại có chứa axit béo omega-3 (chẳng hạn như dầu canola, dầu ô liu). Tất cả những thứ này có thể giúp giảm cholesterol LDL khi được sử dụng thay cho chất béo bão hòa như bơ.
• Trái cây và rau quả: Chất xơ, kali và các vi chất dinh dưỡng khác (chẳng hạn như chất chống oxy hóa) trong trái cây và rau quả giúp bảo vệ chống lại bệnh tim. Đây cũng là một nguồn folate quan trọng - giúp giảm nồng độ axit amin homocysteine ​​trong máu, có liên quan đến việc tăng nguy cơ mắc bệnh tim.
• Ngũ cốc: Một chế độ ăn giàu chất xơ từ ngũ cốc nguyên hạt có liên quan đến việc giảm cholesterol LDL và giảm nguy cơ bệnh tim. Thực phẩm có hàm lượng chất xơ hòa tan cao (ví dụ, yến mạch, các loại đậu và lúa mạch) rất tốt để giảm mức cholesterol toàn phần.
• Một số thực phẩm chứa carbohydrate chưa qua tinh chế có lượng đường huyết thấp - chẳng hạn như bánh mì và ngũ cốc nguyên hạt, các loại đậu, một số loại gạo và mì ống, và hầu hết các loại trái cây và rau quả cũng giúp giảm lượng chất béo trung tính và glucose (đường) trong máu, giúp kiểm soát bệnh tiểu đường và giảm bệnh tim.
• Các loại đậu, quả hạch và hạt là những nguồn cung cấp protein thực vật, chất xơ, chất béo lành mạnh và vi chất dinh dưỡng để giúp giảm nguy cơ tim mạch của bạn.
• Trà giúp ngăn ngừa sự tích tụ chất béo trong động mạch, và cũng có thể hoạt động như một chất chống đông máu và cải thiện sự giãn nở của mạch máu để cho phép tăng lưu lượng máu.
• Thực phẩm có chứa vitamin E: Một số nghiên cứu chỉ ra rằng vitamin E hoạt động như một chất chống oxy hóa, giúp bảo vệ chống lại cholesterol LDL. Các nguồn cung cấp vitamin E bao gồm - bơ, rau xanh đậm, dầu thực vật và các sản phẩm từ ngũ cốc nguyên hạt. Ăn thực phẩm có chứa vitamin E thay vì thực phẩm bổ sung.
• Tỏi là một hợp chất trong tỏi tươi (được gọi là allicin) đã được phát hiện có tác dụng làm giảm tổng lượng và LDL cholesterol trong máu, do đó làm giảm nguy cơ mắc bệnh tim.
• Thực phẩm giàu sterol thực vật - một lượng 2–3g phytosterol/ stanol hàng ngày làm giảm mức cholesterol LDL khoảng 10% ở những người khỏe mạnh, người có cholesterol cao hoặc bệnh tiểu đường. Điều này tương đương với 2-3 khẩu phần thực phẩm giàu phytosterol như phết bơ thực vật, sữa chua, sữa và ngũ cốc ăn sáng.

Tóm lại, chế độ ăn cho người bệnh tim mạch đóng vai trò rất quan trọng. Khi đã được chẩn đoán mắc bệnh tim, huyết áp cao thì những lời khuyên về chế độ ăn uống lành mạnh nói trên đều có thể giúp bạn kiểm soát bệnh tốt hơn và giảm nguy cơ đau tim.