Hình ảnh viêm tụy cấp trên siêu âm, X quang, CT, MRI, ERCP

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Bác sĩ chuyên khoa I Trần Quốc Vĩnh - Bác sĩ Cấp cứu - Khoa Hồi sức - Cấp cứu - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Nha Trang.

Hình ảnh chụp X quang bụng có thể phần nào nhìn ra những căn bệnh từ sâu bên trong. Đặc biệt là hình ảnh viêm tụy cấp trên siêu âm bụng có thể sớm phát hiện. Tuy nhiên có không ít hạn chế cũng như những khó khăn khi đọc kết quả hình ảnh chụp x quang để biết rõ vấn đề của tụy.

Trong y học, chụp x quang bụng là một bước tiến lớp giúp chúng ta phát hiện và sớm điều trị cho các căn bệnh liên quan đến bộ phận ở bên trong. Những khảo sát phát hiện này chỉ là gián tiếp thông qua bước sóng tia X. Sau nhiều sự cải tiến, siêu âm bụng ngày nay có thể quan sát trực tiếp bên trong cơ thể.

Mặc dù vậy, tuyến tụy là cơ quan bị dạ dày và đại tràng che khuất. Vị trí này khiến cho hình ảnh cần được xem xét kỹ lưỡng để tránh khỏi nhầm lẫn. Cấu tạo chủ mô tụy không quá lớn.

Tùy mỗi người sẽ có trọng lượng dao động trong khoảng 60 - 125 gam. Trong đó các kích thước tương ứng có ước chừng như sau:

• Chiều dài khoảng 12 - 15 cm
• Chiều dày khoảng 1 - 3 cm
• Chiều rộng khoảng 4- 8 cm

Cấu tạo của tụy gồm 3 phần chính là: Đầu tụy, thân tụy và đuôi tụy. Chúng ta sẽ dựa vào kích thước chiều rộng để xác định khoảng các phần này. Đầu tụy sẽ có kích thước lớn hơn còn thân tụy sẽ nhỏ hơn 2, 5 cm. Phần còn lại được gọi là đuôi tụy.

Thông thường, bạn sẽ được các sĩ yêu cầu siêu âm bụng khi gặp phải một trong những vấn đề sau đây:

• Bệnh nhân mắc bệnh vàng da
• Bệnh lý dạ dày dẫn đến đau những vùng thượng vị có kèm theo ói mửa.
• Tụt cân nhanh chóng không rõ nguyên do
• Rối loạn tiêu hóa kéo dài không dứt
• Bệnh tràn dịch màng phổi ở lá phổi phía trái
• Bệnh nhân lạm dụng đồ uống chứa cồn
• Cơ thể xuất hiện hội chứng đau bụng kinh niên
• Người bị tổn thương sang chấn vùng bụng
• Hình ảnh viêm tụy cấp tuyến trên siêu âm để theo dõi và đưa ra phác đồ phù hợp.

Trước khi tiến hành siêu âm tụy, bệnh nhân sẽ được yêu cầu nhịn ăn khoảng 6 giờ. Tùy vào chỉ số BMI bệnh nhân bác sĩ sẽ hướng dẫn hít thở cùng nín thở khi tiến hành. Nếu hình ảnh siêu âm bụng không thể nhìn rõ có thể được yêu cầu uống nhiều nước.

Hình ảnh siêu âm bụng sẽ có thể đánh giá phân loại bệnh lý viêm và bệnh lý do u gây ra.

4.1 Bệnh lý do viêm tụy

Hình ảnh viêm tụy cấp trên siêu âm bụng có thể đánh giá như sau:

Nguyên nhân dẫn đến viêm tụy cấp có thể chia ra là 40% do bệnh nhân mắc phải chứng sỏi đường mật, 35 % đến từ thói quen thường xuyên dùng đồ uống có cồn, 10% là do tự phát còn lại là do các nguyên nhân khách quan gây nên.

Bất kể là nam hay nữ sẽ dễ mắc phải chứng viêm tụy cấp trong độ tuổi 50 - 60. Một số có thể mắc phải sớm hơn. Đặc biệt là trẻ em thì khá hiếm trường hợp mắc phải bệnh lý này. Hơn nữa bệnh này khá khó chẩn đoán nếu bệnh nhân không thể uống nước hay xuất hiện dấu hiệu liệt ruột.

Khi mắc phải chứng viêm tụy cấp, chủ mô tụy sẽ sưng phù nề khá to. Ống tụy chính(ống Wirsung) có thễ bị dãn. Hơn nữa các kiểm tra sẽ kết luận rằng lượng dịch ổ bụng khá ít. Đặc biệt là hình ảnh mỏng hơn so với gan. Khi mắc viêm tụy cấp có thể năng do sự bào mòn mạch máu, xuất huyết mô kẽ hay hoại tử ở chủ mô tụy.

4.1.1 Viêm tụy mãn tính

Phần lớn viêm tụy mãn tính do sử dụng đồ uống có cồn không kiểm soát. Giai đoạn đầu kích thước tuyến tụy sẽ lớn hơn. Khi siêu âm hình ảnh sẽ xuất hiện bất thường đặc biệt là những đốm kèm theo bóng trong hình ảnh. Vấn đề này cũng có thể chẩn đoán là nang giả tụy.

4.1.2 Viêm tụy do nang giả

Nang giả tụy là diễn biến sau của viêm tụy cấp. Kích thước nang có thể dao động 2 - 10 cm. Phần lớn bệnh nhân xuất hiện nang giả trong tụy chỉ có số nhỏ là ở ngoài gần thận, gan hay phú mạc.... 50% trường hợp nang giả tụy có thể tự biến mất.

Khi nang giả tụy diễn biến xấu, bạn có thể mắc phải một số vấn đề như vỡ ổ bụng, vỡ ống tiêu hóa, tổn thương mạch máu. Nếu không được chẩn đoán điều trị kịp thời nguy cơ tử vong sẽ tăng cao.

4.1.3 Áp xe tuyến tụy

Áp xe tụy xuất hiện sớm hơn nang giả tụy. Dựa vào hình ảnh siêu âm và số mô hoại tử có thể chẩn đoán Tuy nhiên rất khó phân biệt áp xe với tụ dịch nên có để phải dùng chọc đầu do để xác định.

4.2 Bệnh lý do có khối u xuất hiện ở tụy

4.2.1 U nang

• U nang dạng nhỏ: Kích thước u dạng nhỏ thường rơi vào khoảng 1 - 12 cm phổ biến là 5 cm. Sẽ có thể xuất hiện nhiều mạch máu được liên kết và nuôi dưỡng khối u này. Có đến 80% bệnh nhân mắc phải sau tuổi 60 và nữ chiếm 80%. Chỉ có một số ít là bệnh tự phát và tần suất diễn biến bệnh xấu đi nếu bạn mắc bệnh Von Hippel Lindau. Tiến hành siêu âm bụng sẽ có thể thấy được khối dày phía sau. Các nang nhỏ sẽ có đường kính dưới 2 cm. Đặc biệt sẹo có độ dày hay vôi hóa cũng là cơ sở để xác định.
• U nang dạng lớn: Với u nang lớn khi siêu âm bụng sẽ xuất hiện 20% vôi hóa và có nốt trên vách nang. kích thước u nang dạng lớn thường gấp đôi dạng nhỏ và nữ dưới 60 tuổi có nguy cơ mắc phải khá cao lên đến 90%. Đặc điểm u nang lớn là không được nhiều mạch máu nuôi dưỡng, có khả năng di căn sang các vùng bên cạnh.

4.2.2 U dạng đặc

U do tuyến ngoại tiết: U tuyến ngoại tiết làm xuất hiện khối bướu ác tính và gặp nhiều ở nam giới cũng như người cao tuổi. Phần lớn vấn đề này diễn ra ở đầu tụy. Trung bình thời gian của người mắc phải chỉ kéo dài 4 tháng - 5 năm.

Bệnh được chia làm 3 giai đoạn là tổn thương khu trú vùng tụy, tổn thương do hạch xâm lấn và di căn. Hầu hết bệnh nhân được phát hiện điều trị khi đến giai đoạn di căn. Dựa vào dấu hiệu trực tiếp và gián tiếp bác sĩ sẽ đưa ra chẩn đoán về bệnh tình.

U tụy do nội tiết: U nội tiết thường gặp là insulinoma chiếm 60% và gastrinoma chiếm 18% . Các nguyên nhân khác chiếm 22% nhưng khá hiếm gặp. U có bướu nhỏ và thường xuất hiện ở vùng thân hay đuổi kèm theo sự thay đổi một số chỉ số.

Khi chẩn đoán hình ảnh viêm tụy cấp trên siêu âm bụng có thể gặp sai sót. Nguyên nhân là do bệnh nhân thừa cân, bị liệt ruột, mới trải qua mẫu thuật, ống tiêu hóa xuất hiện baryte(chất cản quang), thiết bị máy siêu âm độ phân giải kém, kỹ năng của Bác sĩ. Để tránh những sai sót đáng tiếc xảy ra, bạn nên lựa chọn những cơ sở y tế uy tín để thực hiện.

CT scan ổ bụng không chỉ giúp chẩn đoán mức độ nặng như: phù nề, hoại tử,.. của viêm tụy mà còn khảo sát được các biến chứng của viêm tụy cấp, cũng như xác định các nguyên nhân khác của đau bụng. Sau khi được chẩn đoán xác định viêm tụy cấp dựa vào triệu chứng lâm sàng và siêu âm, để đánh giá mức độ nặng hoặc cần phải chẩn đoán phân biệt với các tính trạng đau bụng khác thì CT scan bụng có thể được chỉ định.

MRI có vai trò quan trọng trong khảo sát căn nguyên viêm tụy cấp do sỏi đường mật, nhất là hỉnh ảnh trên siêu âm không rõ ràng. Kết luận của MRI đối với sỏi đường mật giúp định hướng can thiệp.

ERCP (nội soi tụy mật ngược dòng) không những là kỹ thuật chẩn đoán xác định sỏi đường mật, mà còn là kỹ thuật can thiệp lấy sỏi hiện đại, hiệu quả, ít xâm lấn, ít biến chứng hơn rất nhiều so với phương pháp phẫu thuật lấy sỏi truyền thống.

Đau bụng vùng thượng vị có thể xảy ra ở bệnh nhân bị viêm tụy cấp, vì vậy nên thăm khám kiểm tra ngay là cần thiết. Trong trường hợp khỏe mạnh, khám sức khỏe định kỳ với siêu âm khảo sát ổ bụng, trong đó có tụy giúp phát hiện sớm các bệnh lý về tụy để điều trị kịp thời. Viêm tụy cấp là bệnh cấp cứu, biến chứng của viêm tụy cấp có thể ảnh hưởng đến tính mạng. Quá trình siêu âm được thực hiện cẩn thận bởi các bác sĩ siêu âm, chẩn đoán hình ảnh giàu kinh nghiệm, có chuyên môn cao, hệ thống máy siêu âm hiện đại, công nghệ cao, cung cấp hình ảnh chi tiết, rõ nét, phát hiện những hình ảnh bất thường rất nhỏ. Thêm vào đó, hệ thống CT, MRI, ERCP hiện đại giúp hỗ trợ khảo sát chuyên sâu và định hướng, can thiệp chính xác.