Cefotaxim: Thuốc kháng sinh nhóm cephalosporin thế hệ 3

Cephalosporin thế hệ 3 bao gồm các thuốc cefotaxim, cefixim, cefoperazon, ceftazidim, ceftizoxim, ceftriaxon... Những loại thuốc này có tác dụng tốt trên vi khuẩn gram âm, bền vững với beta lactamase và đạt được nồng độ diệt khuẩn trong dịch não tủy. Tuy nhiên, trên vi khuẩn gram dương thì tác dụng kém penicilin và cephalosporin thế hệ 1. Thuốc tác dụng cả với P.aeruginosa, trong đó tốt nhất là ceftazidim và cefoperazon.

Thuốc Cephalosporin thế hệ 3 được đựng trong lọ 0,5 g; 1 g; 2 g dưới dạng bột thuốc và kèm ống dung môi để pha. Hàm lượng thuốc trong lọ thuốc nước để tiêm tương ứng với 250 mg, 500 mg và 1g cefotaxim.

Là một nhóm thuốc kháng sinh nên Cephalosporin thế hệ 3 thường được sử dụng cho các bệnh nhiễm khuẩn nặng và nguy kịch do vi khuẩn nhạy cảm với cefotaxim, bao gồm:

• Áp xe não.
• Nhiễm khuẩn huyết.
• Viêm màng trong tim.
• Viêm màng não (trừ viêm màng não do Listeria monocytogenes).
• Viêm phổi.
• Bệnh lậu.
• Bệnh thương hàn.
• Điều trị tập trung.
• Nhiễm khuẩn nặng trong ổ bụng (phối hợp với metronidazol).
• Dự phòng nhiễm khuẩn sau mổ tuyến tiền liệt kể cả mổ nội soi, mổ lấy thai.

Thuốc Cephalosporin thế hệ 3 không được sử dụng cho những trường hợp mẫn cảm với cephalosporin và mẫn cảm với lidocain (nếu dùng chế phẩm có lidocain).

Trước và trong khi sử dụng thuốc Cephalosporin thế hệ 3 người bệnh cần phải lưu ý đến những điểm sau:

• Trước khi tiến hành điều trị bằng Cephalosporin thế hệ 3, người bệnh phải được điều tra kỹ về tiền sử dị ứng với cephalosporin, penicillin hoặc thuốc khác.
• Các chế phẩm thương mại cefotaxim có chứa lidocain chỉ được tiêm bắp, không bao giờ được tiêm tĩnh mạch.
• Có 5 - 10% trường hợp xuất hiện dị ứng chéo giữa penicilin với cephalosporin. Vì vậy, phải hết sức thận trọng khi dùng cefotaxim cho người bệnh bị dị ứng với penicilin.
• Nếu đồng thời dùng thuốc có khả năng gây độc đối với thận (ví dụ như các aminoglycosid) thì phải theo dõi kiểm tra chức năng thận.
• Cephalosporin thế hệ 3 có thể gây dương tính giả với test Coombs, với các xét nghiệm về đường niệu, với các chất khử mà không dùng phương pháp enzym.
• Tính an toàn của Cephalosporin thế hệ 3 đối với người mang thai chưa được xác định. Thuốc có đi qua nhau thai trong 3 tháng giữa thai kỳ, vì vậy cần cẩn trọng khi sử dụng với phụ nữ mang thai.
• Có thể dùng Cephalosporin thế hệ 3 với người cho con bú nhưng phải quan tâm khi thấy trẻ ỉa chảy, tưa và nổi ban, nếu tránh dùng được thì tốt.

Tác dụng phụ của Cefotaxim thường gặp nhất, ADR > 1/100

• Tiêu hóa: Tiêu chảy
• Tại chỗ: Viêm tắc tĩnh mạch tại chỗ tiêm, đau và có phản ứng viêm ở chỗ tiêm bắp.

Những trường hợp ít gặp, 1/100 > ADR > 1/1000

• Máu: Giảm bạch cầu ưa eosin hoặc giảm bạch cầu nói chung làm cho test Coombs dương tính.
• Tiêu hóa: Thay đổi vi khuẩn chí ở ruột, có thể bị bội nhiễm do vi khuẩn kháng thuốc như Pseudomonas aeruginosa, Enterobacter spp,....

Trường hợp hiếm gặp, ADR < 1/1000

• Toàn thân: Sốc phản vệ, các phản ứng quá mẫn cảm.
• Máu: Giảm tiểu cầu, giảm bạch cầu hạt, thiếu máu tan máu.
• Tiêu hóa: Viêm đại tràng có màng giả do Clostridium difficile.
• Gan: Tăng bilirubin và các enzym của gan trong huyết tương.

Khi có biểu hiện nặng các tác dụng không mong muốn như đáp ứng quá mẫn, viêm đại tràng có màng giả thì phải ngừng ngay việc sử dụng thuốc Cephalosporin thế hệ 3. Ðể phòng ngừa viêm tĩnh mạch do tiêm thuốc cần phải tiêm hoặc truyền tĩnh mạch chậm. Còn để giảm đau do tiêm bắp thì cần tiến hành pha thêm thuốc tê lidocain với thuốc ngay trước khi tiêm, hoặc dùng loại thuốc có sẵn lidocain.

Khi sử dụng song song các loại thuốc thì tương tác thuốc là điều không thể tránh khỏi và Cephalosporin thế hệ 3 cũng không phải ngoại lệ. Đặc biệt là khi sử dụng Cephalosporin và colistin. Sự phối hợp kháng sinh thuộc nhóm cephalosporin với colistin (là kháng sinh polymyxin) có thể làm tăng nguy cơ bị tổn thương thận.

Với trường hợp điều trị hoặc sau điều trị bằng Cephalosporin thế hệ 3 mà người bệnh bị tiêu chảy nặng hoặc kéo dài thì rất có thể người bệnh bị viêm đại tràng có màng giả. Đây là một trường hợp rối loạn tiêu hóa nặng, cần phải ngừng Cephalosporin thế hệ 3 và thay thế bằng một kháng sinh có tác dụng lâm sàng trị viêm đại tràng do C. difficile. Còn trường hợp xuất hiện triệu chứng ngộ độc, cần phải ngừng ngay Cephalosporin thế hệ 3 và đưa người bệnh đến bệnh viện để điều trị.

Cephalosporin thế hệ 3 là thuốc thuộc nhóm thuốc kháng sinh nên người bệnh cần cẩn trọng khi sử dụng, đặc biệt là với trường hợp sử dụng thuốc lâu dài.

Hiện nay, việc lạm dụng thuốc kháng sinh, sử dụng thuốc kháng sinh bừa bãi đã làm tăng nguy cơ tác dụng phụ và trở thành tình trạng kháng kháng sinh. Vì thế, bệnh nhân nên lựa chọn các cơ sở y tế uy tín, có chuyên môn tốt để điều trị và hướng dẫn sử dụng thuốc kháng sinh hiệu quả nhất.