Gan là cơ quan nội tạng lớn nhất cơ thể , có màu đỏ sẫm, nặng 1,4-1,6kg  chiếm khoảng 2% trọng lượng cơ thể người lớn và 5% trọng lượng cơ thể trẻ em. Những xương sườn bên dưới cùng có tác dụng che chở, bảo vệ gan khỏi các chấn thương từ bên ngoài.

• Gan nằm ở đâu?Gan nằm ở vùng nào? Gan nằm ngay dưới cơ hoành, dưới vòm hoành phải nhưng có một phần lấn sang trái, nằm dưới vòm hoành trái và vùng thượng vị.

• Gan nằm bên nào? Gan nằm ở bên phải ổ bụng và tiếp giáp với nhiều cơ quan khác trong cơ thể: phía trước bên phải giáp với dạ dày, phía sau bên phải giáp với thận phải, phía dưới giáp với ruột non cùng ruột già. Mặt dưới của gan có túi mật.

• Vị trí của gan trong cơ thể con người: Gan có hình dạng như một nửa quả dưa hấu cắt chếch, bề ngang của gan dài 28 cm, bề trước sau 18cm và cao trung bình 8cm. Bề dưới gan chạy dọc theo cung sườn phải, bắt chéo qua vùng thượng vị và cung sườn trái. Điểm cao nhất của gan ở phía sau xương sườn thứ V bên phải, ngay dưới núm vú.  Gan di động theo nhịp thở, theo sự di chuyển của cơ hoành.

Cấu tạo của gan. Gan được bao phủ bởi phúc mạc, là một lớp màng kép, mỏng có tác dụng làm giảm ma sát giữa các cơ quan với nhau. Dưới phúc mạc là áo xơ (tunica fobrosa). Ở cửa gan, áo xơ đi vào trong gan cùng các mạch tạo nên bao xơ quanh mạch (capsula fibrosa peri- vascularis) hay còn gọi là bao Glison.

• Gan được giữ tại chỗ bởi: tĩnh mạch chủ dưới cùng các tĩnh mạch gan, dây chằng hoành-gan, dây chằng vành và dây chằng liềm.

• Gan được cung cấp máu bởi động mạch gan và tĩnh mạch cửa (tĩnh mạch gánh).

• Gan được chia thành 2 thùy (lobe) là thùy phải và thùy trái. Sự phân chia này dựa vào vị trí của dây chằng liềm (falciform ligament) nối liền gan với cơ hoành và thành bụng trước. Thùy phải thường có kích thước to hơn thùy trái. Mỗi thùy gan lại phân ra hàng ngàn đơn vị có cấu trúc rất nhỏ hình lục giác. Mỗi đơn vị này có một tĩnh mạch chạy xuyên qua giữa tâm và cuối cùng tập trung về tĩnh mạch gan. Tĩnh mạch gan đưa máu từ gan về tim.

• Bề mặt ngoài của mỗi đơn vị cấu trúc là những tĩnh mạch, động mạch nhỏ và hệ thống ống dẫn, đưa chất lỏng đến và đi. Mạng lưới này có thể chuyển tải qua gan 1,4 lít máu/ phút, khoảng 2000 lít máu một ngày đêm. Lượng máu này sau khi qua gan sẽ được chuyển về tim, để từ đó phân phối cho các bộ phận khác trong cơ thể.

Chức năng của gan: Gan là  cơ quan tiêu hóa lớn nhất trong cơ thể, đóng vai trò quan trọng sống còn, thực hiện nhiều chức năng thiết yếu cho sự sống:

Gan là cơ quan dự trữ

Gan dự trữ glycogen, lipid, các protein, sắt,  vitamin A, vitamin D, vitamin E, vitamin K và vitamin B12. Ngoài ra, gan còn dự trữ sắt từ hemoglobin dưới dạng ferritin để sẵn sàng tạo ra các hồng cầu mới.

Chức năng chuyển hóa

Gan thực hiện chức năng chuyển hóa, biến đổi thức ăn thành những chất cần thiết cho sự sống và phát triển.

• Chuyển hóa carbohydrate: gan lưu trữ carbohydrate dưới dạng glycogen. Khi cơ thể cần, gan sẽ phân hủy glycogen thành glucose giải phóng vào máu để duy trì mức đường máu bình thường.

• Chuyển hóa chất béo: dịch mật được tiết ra từ gan giúp phá vỡ chất béo, oxy hóa chất béo cung cấp năng lượng cho cơ thể.

• Chuyển hóa protein: sự chuyển hóa protein ở gan xảy ra rất mạnh mẽ, giúp phá vỡ protein để tiêu hóa.

Chức năng tổng hợp của gan:

• Gan tổng hợp protein: tế bào gan sản xuất gần 50% lượng protein trong cơ thể. Do đó, gan có khả năng tái sinh rất mạnh, gan có thể tự tái tạo trở lại sau khi bị cắt bỏ một phần.

• Gan tổng hợp các yếu tố trong quá trình đông máu như fibrinogen, phức hệ protrombin, heparin.

• Gan tổng hợp hormone angiotensinogen, có vai trò điều hòa huyết áp.

• Gan tổng hợp albumin, là protein phổ biến nhất trong huyết thanh. Albumin giúp vận chuyển acid béo, hormone steroid giúp duy trì áp lực máu và ngăn ngừa rò rỉ mạch máu.

Gan sản xuất mật

Mật là một chất lỏng màu xanh hoặc vàng, pH khoảng 7-7,7. Mỗi ngày gan tiết ra khoảng 0,5 lít mật, Trong mật gồm có muối mật, sắc tố mật, cholesterol, bilirubin, chất điện giải và nước. Mật có vai trò giúp ruột non phân giải và hấp thụ hất béo, cholesterol và một số vitamin.

Các chức năng khác

• Gan giúp khử độc, lọc và loại bỏ các chất bất lợi ra khỏi cơ thể, như một số hormone, rượu, các loại thuốc được sử dụng.

• Chuyển hóa các thuốc được hấp thu từ đường tiêu hóa thành dạng có tác dụng đối với cơ thể.

• Trong ba tháng đầu của thai kỳ, gan là cơ quan tạo hồng cầu chính của thai nhi. Đến tuần 32 của thai kỳ, tủy xương mới bắt đầu đảm nhận chức năng này.

• Vòng đời của hồng cầu là 120 ngày. Sau khoảng thời gian này, một phần hồng cầu sẽ được gan giáng hóa tạo thành các sản phẩm chuyển hóa đi vào dịch mật dưới hình thức các sắc tố mật.

• Gan là một bộ phận của hệ miễn dịch. Gan chứa một số lượng lớn các tế bào Kupfler (đại thực bào) giúp ngăn chặn, phá hủy các tác nhân gây bệnh xâm nhập vào gan và ruột.

• Gan giúp duy trì sự cân bằng các hormone trong cơ thể.

• Ung thư gan
• Gan nhiễm mỡ
• Sỏi mật

Để có một lá gan khỏe mạnh, hoạt động tốt, nên thực hiện các thói quen sau đây:

Ăn uống lành mạnh với chế độ dinh dưỡng phù hợp:

Vì tất cả mọi thứ bạn dung nạp vào cơ thể đều phải xử lý qua gan nên cần chọn những thực phẩm sạch, dinh dưỡng, tốt cho gan. Nên tập trung vào các protein có nguồn gốc thực vật, giảm lượng chất béo trong chế độ ăn. Tăng cường ăn rau xanh, hoa quả, ngũ cốc nguyên hạt. Khi cần chọn chất béo, nên chọn các chất béo không bão hòa như dầu quả bơ, dầu cá, dầu hạt lanh,...

Kiểm soát cân nặng và tập thể dục thường xuyên

Bệnh béo phì thường gắn liền với gan nhiễm mỡ, đây là một bệnh nguy hiểm có thể dẫn đến các tổn thương gan, xơ gan, suy giảm chức năng gan,...

Hạn chế bia rượu

Vì rượu có thể gây xơ gan. Nếu là người nghiện rượu hay thường xuyên uống rượu nên đi kiểm tra định kỳ để đánh giá chức năng gan.

Tránh lạm dụng thuốc

Paracetamol và một số thuốc giảm đau khác có thể gây tổn thương gan nếu dùng quá liều và dùng trong thời gian dài. Nên uống thuốc theo đúng hướng dẫn của nhân viên y tế, tránh lạm dụng thuốc.

Sử dụng biện pháp bảo vệ an toàn khi quan hệ tình dục

Để tránh bị lây nhiễm các bệnh viêm gan siêu vi có thể lây truyền qua đường tình dục.

Các bệnh về gan hay có những biểu hiện như mệt mỏi, buồn nôn, biếng ăn, nước tiểu có màu nâu, vàng da, vàng mắt,... Khi có các biểu hiện trên nên đến các cơ sở y tế để được thăm khám, đánh giá chức năng gan và điều trị kịp thời.

Xem thêm:

• Bạn có biết sự khác nhau giữa các bệnh Viêm gan virus A, B, C, D, E?

• Cẩm nang từ A đến Z về viêm gan B

• Vì sao cần thiết tiêm phòng Vắc xin Viêm gan A?