Tụ máu ngoài phúc mạc: Những điều cần biết

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Phan Ngọc Toán - Bác sĩ Hồi sức cấp cứu - Khoa Hồi sức Cấp cứu - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng. Bác sĩ có nhiều kinh nghiệm trong điều trị Hồi sức – Cấp cứu.

Tụ máu sau phúc mạc là một tình trạng tổn thương đe dọa tính mạng người bệnh. Việc chẩn đoán sớm và điều trị đúng là vô cùng quan trọng, giúp bệnh nhân tránh được những nguy cơ biến chứng nguy hiểm.

Màng thanh mạc lớn nhất trong cơ thể được gọi là phúc mạc. Tất cả các cơ quan trong ổ bụng và hố chậu, lót mặt trong thành bụng, mặt dưới cơ hoành và mặt trên hoành chậu hông được bao bọc bởi phúc mạc.

Chấn thương tụ máu ngoài phúc mạc (tụ máu sau phúc mạc) là biến chứng phổ biến của chấn thương bụng hoặc vùng chậu. Tỷ lệ tử vong do khối máu tụ sau phúc mạc khá cao.

Để giảm tỷ lệ tử vong tụ máu ngoài phúc mạc việc chẩn đoán sớm và điều trị đúng cách là rất quan trọng.

Một số nguyên nhân gây tụ máu ngoài phúc mạc thường gặp, bao gồm:

• Tự phát, sau chấn thương, gồm chấn thương vùng chậu, hoặc thứ phát do các nguyên nhân khác như: Vỡ phình động mạch chủ, phẫu thuật, khối u vỡ. Chảy máu tự phát thường bắt nguồn từ khoang cạnh thận lan đến mô trước phúc mạc, vùng chậu, cơ thành bụng.
• Do chấn thương gây chảy máu, dẫn đến tình trạng khó kiểm soát khi lan rộng đến khoang dưới mạc.
• Vỡ phình động mạch chủ bụng giới hạn ở khoang sau thận trái gây chảy máu.
• Máu chảy từ tĩnh mạch chủ dưới chảy trực tiếp vào khoang sau thận phải

Các dấu hiệu tụ máu ngoài phúc mạc bao gồm:

• Đau bụng
• Trướng bụng
• Khối cơ bụng, đau lưng, hạ sườn nghiêm trọng
• Bệnh lý thần kinh xương đùi

Tuy nhiên, tất cả các triệu chứng của tụ máu ngoài phúc mạc đều không đặc hiệu, đây chính là nguyên nhân dẫn đến những khó khăn trong chẩn đoán tụ máu sau chấn thương đến các đặc điểm lâm sàng.

Chấn thương tụ máu ngoài phúc mạc là một biến chứng phổ biến, đe dọa tính mạng của người bệnh. Vì vậy, chẩn đoán sớm và can thiệp phẫu thuật khẩn cấp là vô cùng quan trọng.

• CT và siêu âm đóng một vai trò quan trọng trong việc đánh giá các cơ quan sau phúc mạc, tạo điều kiện thuận lợi cho chẩn đoán tụ máu sau phúc mạc do chấn thương, giúp các bác sĩ phẫu thuật đưa ra quyết định điều trị.
• Một số trường hợp, siêu âm không thể phát hiện chính xác mức độ hoặc vị trí chính xác của chấn thương nội tạng, ngoài ra, độ nhạy của nó để chứng minh trực tiếp chấn thương vùng bụng là tương đối thấp. Do đó, bệnh nhân ổn định huyết động với chẩn đoán âm tính từ siêu âm và nghi ngờ lâm sàng cao về chấn thương bụng nên được chụp CT thường quy.
• Mặc dù có nhiều lợi thế trong CT, một số yếu tố như kích thước và vị trí của khối máu tụ, kinh nghiệm của bác sĩ X quang và độ phân giải của CT có thể ảnh hưởng đến độ chính xác của chẩn đoán.
• CT đa lát cắt và chụp động mạch rất quan trọng để chẩn đoán tình trạng tụ máu ngoài phúc mạc.

Nếu điều trị không đúng cách, tỷ lệ tử vong của bệnh nhân bị tụ máu sau phúc mạc vẫn cao.

Có hai phương pháp điều trị cho khối máu tụ ngoài phúc mạc bao gồm:

• Trong trường hợp chấn thương xuyên thấu, hầu hết các khối máu tụ sau phúc mạc có thể đi kèm với chấn thương nội tạng bụng, và phẫu thuật nội soi thăm dò nên được thực hiện ngay lập tức.
• Trong trường hợp chấn thương cùn, khi chấn thương nội tạng không thể được chẩn đoán chắc chắn, có nên thực hiện phẫu thuật nội soi thăm dò hay không, tùy thuộc vào tình trạng lâm sàng của khối máu tụ.
• Sự hiện diện của khối máu tụ mở rộng, khối xung và khối bụng không rõ nguyên nhân cho thấy cần phải thực hiện thăm dò phẫu thuật.
• Khối máu tụ sau phúc mạc ở vùng trung tâm thường là hậu quả của chấn thương tá tràng, tuyến tụy hoặc các mạch lớn. Sự xuất hiện của dấu hiệu và triệu chứng tiến triển, tăng amylase trong máu và nước tiểu, khí tự do trong khoang bụng và tràn dịch quanh tá tràng hoặc tuyến tụy cho thấy tổn thương của tá tràng hoặc tuyến tụy, phẫu thuật nội soi thăm dò cần phải được thực hiện.
• Loại tụ máu sau phúc mạc phổ biến nhất nằm ở vùng chậu, nguyên nhân chính là gãy xương chậu. Chảy máu có thể chấm dứt sau khi hồi sức thích hợp và ổn định vùng chậu, trong khi đó, sự mất ổn định huyết động kéo dài có thể được tìm thấy ở một số bệnh nhân. Tuy nhiên, khi các khối máu tụ sau phúc mạc đi kèm với tổn thương đồng thời của trực tràng, bàng quang hoặc các cơ quan khác, thăm dò phẫu thuật là rất quan trọng.

Tụ máu ngoài phúc mạc trong các trường hợp sau có thể điều trị bảo tồn mà không cần phẫu thuật:

• Những khối máu tụ ổn định mà không gây tổn thương các cơ quan trong khu vực trung tâm sẽ được điều trị bằng phương pháp bảo tồn. So với khối máu tụ sau phúc mạc ở vùng trung tâm, những bệnh nhân bị tụ máu sau phúc mạc ở vùng bên không thực sự cần thiết phải thực hiện phẫu thuật khẩn cấp.
• Khối máu tụ sau phúc mạc do chấn thương cùn có thể được điều trị bảo tồn và hầu hết bệnh nhân đều sống sót. Tuy nhiên, nếu khối máu tụ nhanh chóng mở rộng, trở nên dễ vỡ hoặc vỡ, thì đây được coi là tình trạng khẩn cấp. Liên quan đến khối máu tụ bên cạnh đại tràng, cần thực hiện phẫu thuật nội soi thăm dò để tránh chẩn đoán bỏ sót tổn thương đại tràng.

Tóm lại, khối máu tụ sau phúc mạc là tình trạng tổn thương đe dọa tính mạng, chẩn đoán sớm và điều trị đúng cách là vô cùng quan trọng. Thăm dò bắt buộc nên được thực hiện trong các khối máu tụ sau phúc mạc do chấn thương xuyên thấu, nhưng việc lựa chọn phương pháp điều trị trong chấn thương cùn phụ thuộc vào vị trí giải phẫu của khối máu tụ, chấn thương nội tạng và tình trạng huyết động của bệnh nhân.